psikiyatriKlinik Psikoloji

EMDR Uygulama Süreci: Kapsamlı Bir Rehber

Göz Hareketleriyle Duyarsızlaştırma ve Yeniden İşleme (EMDR), travmatik deneyimlerin ve diğer rahatsız edici yaşam olaylarının psikolojik etkilerini azaltmaya yardımcı olan etkili bir psikoterapi yöntemidir. Bu yazıda, EMDR terapisinin nasıl uygulandığını, aşamalarını ve bu sürecin ne anlama geldiğini detaylı bir şekilde inceleyeceğiz.

EMDR Terapisine Giriş

EMDR, 1980'lerde Francine Shapiro tarafından keşfedilen ve geliştirilen bir terapi yöntemidir. Shapiro, göz hareketlerinin travmatik anıları düşünürken rahatsızlığı azaltabileceğini fark etmiştir. Bu gözlem, EMDR'nin temelini oluşturmuştur. EMDR, sadece travma sonrası stres bozukluğu (TSSB) için değil, aynı zamanda panik bozukluğu, anksiyete, depresyon, fobiler ve diğer psikolojik sorunlar için de etkili bir tedavi yöntemi olarak kabul edilmektedir.

EMDR'nin temel prensibi, travmatik anıların beynimizde "işlenmemiş" bir şekilde depolanmasıdır. Bu işlenmemiş anılar, rahatsız edici düşünceler, duygular, bedensel duyumlar ve davranışlar olarak kendini gösterebilir. EMDR terapisi, bu anıların işlenmesine ve adaptif bir şekilde yeniden yapılandırılmasına yardımcı olur.

EMDR'nin Temel Bileşenleri

• Anı Ağı: EMDR, anıların birbiriyle bağlantılı bir ağ içinde depolandığını varsayar. Travmatik bir anı, diğer ilgili anılarla, duygularla ve inançlarla bağlantılıdır.
• Çift Yönlü Uyarım (Bilateral Stimulation - BLS): EMDR terapisinde, danışanın travmatik anıyı düşünürken aynı anda çift yönlü uyarım alması sağlanır. Bu uyarım genellikle göz hareketleri, dokunsal uyarım (örneğin, el dokunma) veya işitsel uyarım (örneğin, kulaklıklardan gelen sesler) şeklinde olabilir.
• Adaptif Bilgi İşleme (Adaptive Information Processing - AIP): EMDR, beynin doğal olarak bilgiyi işleme ve iyileşme kapasitesine sahip olduğuna inanır. Çift yönlü uyarım, bu doğal süreci hızlandırır ve travmatik anının adaptif bir şekilde işlenmesine yardımcı olur.

EMDR Terapisinin Sekiz Aşaması

EMDR terapisi, sekiz aşamadan oluşan yapılandırılmış bir süreçtir. Bu aşamalar, danışanın güvenliğini sağlamak, terapötik ilişkiyi geliştirmek ve travmatik anıları etkili bir şekilde işlemlemek için tasarlanmıştır.

Aşama 1: Hikaye Alma ve Tedavi Planlaması

Bu aşamada, terapist danışanın geçmişini, mevcut sorunlarını ve tedavi hedeflerini anlamaya çalışır. Danışanla güvenli bir terapötik ilişki kurulması önemlidir. Terapist, danışana EMDR'nin ne olduğunu, nasıl çalıştığını ve terapinin nasıl ilerleyeceğini açıklar. Ayrıca, danışanın EMDR terapisine uygun olup olmadığını değerlendirir. Bu değerlendirme, danışanın travmatik deneyimlerinin şiddetini, başa çıkma mekanizmalarını ve psikolojik sağlığını içerir.

Terapist, danışanın geçmiş travmatik olaylarını, mevcut semptomlarını ve tedavi hedeflerini belirledikten sonra, bir tedavi planı oluşturur. Bu plan, hangi anıların ne zaman işleneceğini, hangi başa çıkma stratejilerinin kullanılacağını ve terapinin ne kadar süreceğini içerir.

Bu aşamada terapistin dikkate alması gereken bazı önemli noktalar şunlardır:

• Güvenliği Sağlama: Danışanın terapide güvende hissetmesi çok önemlidir. Terapist, danışana destekleyici ve yargılamayan bir ortam sunmalıdır.
• Terapötik İlişki: Güçlü bir terapötik ilişki, EMDR terapisinin başarısı için kritik öneme sahiptir. Terapist, danışanın güvenini kazanmalı ve danışanın kendini rahat hissetmesini sağlamalıdır.
• EMDR Hakkında Bilgilendirme: Danışanın EMDR hakkında doğru ve eksiksiz bilgi sahibi olması, terapinin etkinliğine olan inancını artırır.
• Uygunluk Değerlendirmesi: Her danışan EMDR için uygun olmayabilir. Terapist, danışanın EMDR için uygun olup olmadığını dikkatlice değerlendirmelidir.

Aşama 2: Hazırlık

Bu aşamada, terapist danışanı EMDR işlemleme aşamasına hazırlar. Danışana, rahatlama teknikleri, güvenli yer egzersizi ve diğer başa çıkma stratejileri öğretilir. Bu teknikler, danışanın işlemleme sırasında ortaya çıkabilecek yoğun duygularla başa çıkmasına yardımcı olur. Güvenli yer egzersizi, danışanın kendini güvende ve rahat hissettiği bir yeri hayal etmesini içerir. Bu yer, gerçek bir yer olabileceği gibi, tamamen hayali bir yer de olabilir.

Hazırlık aşamasında, danışana "güvenli kelime" veya "işaret" belirlenir. Bu kelime veya işaret, danışanın işlemleme sırasında aşırı derecede rahatsız olması durumunda kullanabileceği bir sinyaldir. Bu sinyali verdiğinde, terapist işlemlemeyi durdurur ve danışanın sakinleşmesine yardımcı olur.

Bu aşamada öğretilen bazı yaygın başa çıkma stratejileri şunlardır:

• Derin Nefes Egzersizleri: Derin ve yavaş nefes almak, vücudu rahatlatır ve stresi azaltır.
• Kas Gevşeme Egzersizleri: Kasları sırayla gerip gevşetmek, fiziksel gerginliği azaltır.
• Farkındalık (Mindfulness) Egzersizleri: Anı yaşamaya odaklanmak, zihni sakinleştirir ve duygusal düzenlemeye yardımcı olur.
• Olumlu Kendine Telkinler: Kendine olumlu ve destekleyici şeyler söylemek, özgüveni artırır ve negatif düşünceleri azaltır.

Aşama 3: Değerlendirme

Bu aşamada, terapist danışanın işlenecek hedef anısını belirler. Danışandan, anıyla ilgili bir imge, olumsuz inanç, duygu ve bedensel duyumları tanımlaması istenir. Olumsuz inanç, danışanın kendisiyle ilgili olumsuz bir düşüncesidir (örneğin, "Ben değersizim", "Ben güvende değilim"). Duygu, anıyla ilişkili duygusal tepkidir (örneğin, korku, öfke, üzüntü). Bedensel duyum, anıyla ilişkili fiziksel tepkidir (örneğin, karın ağrısı, göğüste sıkışma).

Terapist, danışanın tanımladığı olumsuz inancı değerlendirmek için "İnanç Geçerlilik Derecesi (Validity of Cognition - VOC)" ölçeğini kullanır. Bu ölçek, danışanın olumsuz inancının ne kadar doğru olduğuna inandığını 1 ile 7 arasında bir puanla değerlendirir (1 = tamamen yanlış, 7 = tamamen doğru). Terapist ayrıca, danışanın anıyla ilişkili duygusal rahatsızlık düzeyini değerlendirmek için "Sübjektif Rahatsızlık Ölçeği (Subjective Units of Disturbance - SUD)" ölçeğini kullanır. Bu ölçek, danışanın anıyı düşündüğünde ne kadar rahatsız hissettiğini 0 ile 10 arasında bir puanla değerlendirir (0 = hiç rahatsız değil, 10 = en yüksek düzeyde rahatsız).

Bu aşamada dikkat edilmesi gerekenler:

• Hedef Anıyı Belirleme: İşlenecek anının açık ve net bir şekilde belirlenmesi önemlidir.
• Olumsuz İnancı Tanımlama: Danışanın kendisiyle ilgili olumsuz inancını doğru bir şekilde ifade etmesi gerekir.
• Duygusal ve Bedensel Tepkileri Belirleme: Anıyla ilişkili duygusal ve bedensel tepkilerin ayrıntılı olarak tanımlanması, işlemlemenin etkinliğini artırır.
• VOC ve SUD Ölçeklerini Kullanma: Bu ölçekler, terapistin danışanın ilerlemesini takip etmesine yardımcı olur.

Aşama 4: Duyarsızlaştırma

Bu aşama, EMDR terapisinin temelini oluşturur. Danışan, hedef anıyı düşünürken aynı anda çift yönlü uyarım alır. Uyarım genellikle göz hareketleri şeklinde uygulanır. Terapist, parmağını veya bir ışık çubuğunu danışanın gözlerinin önünde sağa sola hareket ettirir ve danışandan bu hareketi takip etmesini ister. Alternatif olarak, dokunsal uyarım (örneğin, el dokunma) veya işitsel uyarım (örneğin, kulaklıklardan gelen sesler) da kullanılabilir.

Danışan, anıyı düşünürken ve uyarım alırken, aklına gelen düşünceleri, duyguları ve bedensel duyumları serbestçe ifade etmesi istenir. Terapist, danışanın deneyimlerini yargılamadan ve yönlendirmeden dinler. Uyarım setleri genellikle 20-30 saniye sürer ve setler arasında danışana ne fark ettiği sorulur. Bu işlem, danışanın anıyla ilişkili rahatsızlık düzeyi azalıncaya kadar devam eder.

Bu aşamada dikkat edilmesi gerekenler:

• Çift Yönlü Uyarımın Doğru Uygulanması: Uyarımın hızı, süresi ve şekli, danışanın ihtiyaçlarına göre ayarlanmalıdır.
• Danışanın Deneyimlerini Serbestçe İfade Etmesi: Danışanın düşüncelerini, duygularını ve bedensel duyumlarını sansürlemeden ifade etmesi önemlidir.
• Terapistin Yargılayıcı Olmaması: Terapist, danışanın deneyimlerini yargılamadan ve eleştirmeden dinlemelidir.
• Uyarım Setleri Arasında Geri Bildirim Alma: Danışana ne fark ettiği sorulması, işlemlemenin yönünü belirlemeye yardımcı olur.

Aşama 5: Yerleştirme

Duyarsızlaştırma aşamasından sonra, terapist danışanın hedef anıyla ilgili olumlu bir inanç geliştirmesine yardımcı olur. Olumlu inanç, danışanın kendisiyle ilgili olumlu bir düşüncesidir (örneğin, "Ben güvendeyim", "Ben yeterliyim"). Terapist, danışana hangi olumlu inancın en uygun olduğunu sorar ve danışanın bu inanca ne kadar inandığını değerlendirmek için VOC ölçeğini kullanır. Olumlu inancın VOC puanı 7'ye ulaşana kadar işlemleme devam eder.

Bu aşamada dikkat edilmesi gerekenler:

• Olumlu İnancı Belirleme: Danışanın kendisiyle ilgili olumlu ve gerçekçi bir inanç geliştirmesi önemlidir.
• VOC Puanını Değerlendirme: Olumlu inancın VOC puanı 7'ye ulaşana kadar işlemleme devam etmelidir.
• Olumlu İnancın Güçlendirilmesi: Danışanın olumlu inancına inanmasını sağlamak için çeşitli teknikler kullanılabilir.

Aşama 6: Beden Tarama

Bu aşamada, terapist danışandan bedeninde herhangi bir gerginlik veya rahatsızlık olup olmadığını kontrol etmesini ister. Danışan, anıyı ve olumlu inancı düşünürken bedeninde herhangi bir olumsuz duyum fark ederse, bu duyumlar da çift yönlü uyarım ile işlenir.

Bu aşamada dikkat edilmesi gerekenler:

• Bedensel Duyumları Belirleme: Danışanın bedeninde herhangi bir gerginlik veya rahatsızlık olup olmadığını dikkatlice kontrol etmesi önemlidir.
• Bedensel Duyumları İşleme: Bedensel duyumlar, çift yönlü uyarım ile işlenerek çözülmelidir.

Aşama 7: Kapanış

Her EMDR seansının sonunda, terapist danışanın güvende ve dengede hissetmesini sağlar. Danışana, seans sırasında ortaya çıkan duygularla başa çıkması için destekleyici stratejiler öğretilir. Terapist, bir sonraki seansın ne zaman olacağını ve danışanın seanslar arasında herhangi bir sorun yaşaması durumunda nasıl iletişim kurabileceğini açıklar.

Bu aşamada dikkat edilmesi gerekenler:

• Danışanın Güvende Hissetmesini Sağlama: Danışanın seanstan ayrılmadan önce güvende ve rahat hissetmesi önemlidir.
• Destekleyici Stratejiler Öğretme: Danışana, seanslar arasında ortaya çıkabilecek duygularla başa çıkması için başa çıkma stratejileri öğretilmelidir.
• Bir Sonraki Seansı Planlama: Bir sonraki seansın ne zaman olacağını ve danışanın nasıl iletişim kurabileceğini açıkça belirtmek önemlidir.

Aşama 8: Yeniden Değerlendirme

Bu aşama, sonraki seansların başında gerçekleştirilir. Terapist, danışanın önceki seanstan sonraki deneyimlerini gözden geçirir. Danışanın hedef anıyla ilgili rahatsızlık düzeyi, olumlu inancın geçerliliği ve bedensel duyumlar yeniden değerlendirilir. Terapist, danışanın ilerlemesini takip eder ve tedavi planını buna göre ayarlar.

Bu aşamada dikkat edilmesi gerekenler:

• Önceki Seansı Gözden Geçirme: Danışanın önceki seanstan sonraki deneyimlerini anlamak önemlidir.
• İlerlemeyi Değerlendirme: Hedef anıyla ilgili rahatsızlık düzeyi, olumlu inancın geçerliliği ve bedensel duyumlar yeniden değerlendirilmelidir.
• Tedavi Planını Ayarlama: Danışanın ilerlemesine göre tedavi planı ayarlanmalıdır.

EMDR'nin Etkililiği ve Araştırmalar

EMDR'nin etkililiği, çok sayıda bilimsel araştırma ile kanıtlanmıştır. Dünya Sağlık Örgütü (WHO) ve Amerikan Psikiyatri Birliği (APA) gibi kuruluşlar, EMDR'yi travma sonrası stres bozukluğu (TSSB) için etkili bir tedavi yöntemi olarak önermektedir. Araştırmalar, EMDR'nin TSSB semptomlarını azaltmada, anksiyeteyi gidermede, depresyonu hafifletmede ve özgüveni artırmada etkili olduğunu göstermektedir.

EMDR'nin etkililiği üzerine yapılan bazı önemli araştırmalar şunlardır:

• Shapiro (1989): Francine Shapiro'nun ilk araştırması, EMDR'nin travmatik anıları düşünürken rahatsızlığı azaltabileceğini göstermiştir.
• Rothbaum ve ark. (2005): Bu çalışma, EMDR'nin TSSB tedavisinde bilişsel davranışçı terapi (BDT) kadar etkili olduğunu göstermiştir.
• Seidler ve Wagner (2006): Bu meta-analiz, EMDR'nin TSSB tedavisinde plasebodan daha etkili olduğunu göstermiştir.

EMDR'nin nasıl çalıştığına dair çeşitli teoriler bulunmaktadır. Bir teoriye göre, çift yönlü uyarım, beynin iki yarım küresi arasındaki iletişimi artırır ve bu da travmatik anıların işlenmesini kolaylaştırır. Başka bir teoriye göre, çift yönlü uyarım, beynin "savaş ya da kaç" tepkisini azaltır ve danışanın travmatik anıyı daha sakin bir şekilde düşünmesini sağlar. EMDR'nin tam olarak nasıl çalıştığı hala tam olarak anlaşılamamış olsa da, etkili bir tedavi yöntemi olduğu bilimsel olarak kanıtlanmıştır.

EMDR Terapisinde Dikkat Edilmesi Gerekenler

EMDR terapisi, etkili bir tedavi yöntemi olmasına rağmen, bazı durumlarda dikkatli olunması gerekebilir. Özellikle dissosiyatif bozuklukları olan veya karmaşık travma geçmişi olan danışanlarda, EMDR terapisi daha yavaş ve dikkatli bir şekilde uygulanmalıdır. Terapist, danışanın güvenliğini sağlamak ve duygusal düzenlemesini desteklemek için ek önlemler almalıdır.

EMDR terapisinde dikkat edilmesi gereken bazı önemli noktalar şunlardır:

• Terapistin Eğitimi ve Deneyimi: EMDR terapisini uygulayan terapistin, EMDR konusunda eğitimli ve deneyimli olması önemlidir. Terapistin, EMDR Derneği veya benzeri bir kuruluştan onaylı bir EMDR terapisti olması tercih edilmelidir.
• Danışanın Hazırlığı: Danışanın EMDR terapisine başlamadan önce yeterince hazırlanması önemlidir. Danışana, EMDR'nin ne olduğu, nasıl çalıştığı ve terapinin nasıl ilerleyeği açıkça anlatılmalıdır. Danışana, rahatlama teknikleri ve başa çıkma stratejileri öğretilmelidir.
• Güvenli Bir Ortam: EMDR terapisi, güvenli ve destekleyici bir ortamda uygulanmalıdır. Danışanın terapide güvende hissetmesi çok önemlidir.
• Duygusal Düzenleme: EMDR terapisi sırasında yoğun duygular ortaya çıkabilir. Terapist, danışanın bu duygularla başa çıkmasına yardımcı olmalıdır. Danışana, duygusal düzenleme stratejileri öğretilmelidir.
• İşlemleme Hızı: EMDR işlemlemesi, danışanın hızına göre ayarlanmalıdır. Bazı danışanlar daha hızlı işlemleme yapabilirken, bazıları daha yavaş işlemleme yapmaya ihtiyaç duyabilir.
• Kapanış: Her EMDR seansının sonunda, danışanın güvende ve dengede hissetmesi sağlanmalıdır. Danışana, seans sırasında ortaya çıkan duygularla başa çıkması için destekleyici stratejiler öğretilmelidir.

EMDR Terapisi Kimler İçin Uygundur?

EMDR terapisi, travmatik deneyimler yaşamış ve bu deneyimlerin etkilerini azaltmak isteyen kişiler için uygundur. EMDR, aşağıdaki durumlar için etkili bir tedavi yöntemi olabilir:

• Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB): EMDR, TSSB semptomlarını azaltmada oldukça etkilidir.
• Anksiyete Bozuklukları: EMDR, panik bozukluğu, sosyal anksiyete bozukluğu ve yaygın anksiyete bozukluğu gibi anksiyete bozukluklarının tedavisinde kullanılabilir.
• Depresyon: EMDR, depresyon semptomlarını hafifletmede ve duygusal iyilik halini artırmada yardımcı olabilir.
• Fobiler: EMDR, örümcek korkusu, yükseklik korkusu ve uçak korkusu gibi fobilerin tedavisinde kullanılabilir.
• Obsesif-Kompulsif Bozukluk (OKB): EMDR, OKB semptomlarını azaltmada ve obsesyonlarla başa çıkmada yardımcı olabilir.
• Kronik Ağrı: EMDR, kronik ağrının psikolojik etkilerini azaltmada ve ağrıyla başa çıkmada yardımcı olabilir.
• Yeme Bozuklukları: EMDR, yeme bozukluklarının altında yatan travmatik deneyimleri işlemlemede ve beden imajını iyileştirmede yardımcı olabilir.
• Bağlanma Sorunları: EMDR, çocukluk çağı travmaları ve bağlanma sorunlarının tedavisinde kullanılabilir.

EMDR terapisinin sizin için uygun olup olmadığını belirlemek için, bir EMDR terapisti ile görüşmeniz önemlidir. Terapist, sizin durumunuzu değerlendirecek ve EMDR'nin sizin için uygun bir tedavi yöntemi olup olmadığını belirleyecektir.

Sonuç

EMDR terapisi, travmatik deneyimlerin ve diğer rahatsız edici yaşam olaylarının psikolojik etkilerini azaltmaya yardımcı olan etkili bir psikoterapi yöntemidir. Sekiz aşamadan oluşan yapılandırılmış bir süreçtir ve danışanın güvenliğini sağlamak, terapötik ilişkiyi geliştirmek ve travmatik anıları etkili bir şekilde işlemlemek için tasarlanmıştır. EMDR'nin etkililiği, çok sayıda bilimsel araştırma ile kanıtlanmıştır ve Dünya Sağlık Örgütü (WHO) ve Amerikan Psikiyatri Birliği (APA) gibi kuruluşlar tarafından travma sonrası stres bozukluğu (TSSB) için etkili bir tedavi yöntemi olarak önerilmektedir.

Eğer travmatik bir deneyim yaşadıysanız ve bu deneyimin etkilerini azaltmak istiyorsanız, bir EMDR terapisti ile görüşmeniz faydalı olabilir. EMDR terapisi, hayatınızı yeniden inşa etmenize ve daha sağlıklı, daha mutlu bir yaşam sürmenize yardımcı olabilir.