Kalp Kapakçığı İltihabı (Endokardit) Nedir?

Kalp kapakçığı iltihabı, tıp dilinde endokardit olarak adlandırılır, kalbin iç yüzeyini (endokardiyum) ve özellikle de kalp kapakçıklarını etkileyen ciddi bir enfeksiyondur. Bu enfeksiyon, genellikle bakterilerin kan dolaşımı yoluyla kalbe ulaşması ve burada tutunarak çoğalması sonucu meydana gelir. Ancak, nadir durumlarda mantarlar veya diğer mikroorganizmalar da endokardite neden olabilir. Endokardit, tedavi edilmediği takdirde kalp yetmezliği, felç ve hatta ölüm gibi ciddi komplikasyonlara yol açabilen hayatı tehdit edici bir durumdur.

Endokarditin Nedenleri ve Risk Faktörleri

Endokarditin temel nedeni, mikroorganizmaların kan dolaşımına girmesi ve kalbin iç yüzeyine yerleşerek enfeksiyona yol açmasıdır. Bu mikroorganizmalar genellikle bakterilerdir, ancak mantarlar ve diğer mikroorganizmalar da endokardite neden olabilir. Bakterilerin kan dolaşımına girmesine neden olan çeşitli faktörler ve durumlar vardır. Ayrıca, bazı kişilerin endokardit geliştirme riski, diğerlerine göre daha yüksektir. Aşağıda endokarditin nedenleri ve risk faktörleri daha detaylı olarak açıklanmaktadır:

Bakteriyel Endokardit

Bakteriyel endokardit, endokarditin en yaygın nedenidir. Bakteriler genellikle aşağıdaki yollarla kan dolaşımına girerler:

• Diş Sağlığı Problemleri: Diş eti iltihabı (gingivit) veya diş apsesi gibi diş sağlığı sorunları olan kişilerde, diş fırçalama, diş ipi kullanma veya diş tedavisi sırasında bakteriler kan dolaşımına girebilir.
• Cerrahi veya Tıbbi Prosedürler: Bazı cerrahi işlemler (örneğin, kalp ameliyatı, protez eklem ameliyatı) veya tıbbi prosedürler (örneğin, kateter yerleştirme, endoskopi) sırasında bakteriler kan dolaşımına girebilir.
• Enjeksiyonla Uyuşturucu Kullanımı: Kirli iğnelerin kullanılması, bakterilerin doğrudan kan dolaşımına girmesine neden olur ve endokardit riskini önemli ölçüde artırır.
• Cilt Enfeksiyonları: Ciltteki kesikler, yaralar veya enfeksiyonlar yoluyla bakteriler kan dolaşımına girebilir.

Mantar Endokarditi

Mantar endokarditi, bakteriyel endokardite göre daha nadir görülür, ancak genellikle daha ciddi seyirlidir. Mantar enfeksiyonları genellikle aşağıdaki durumlarda kan dolaşımına girer:

• Uzun Süreli Hastanede Yatış: Uzun süre hastanede yatan ve invaziv tıbbi cihazlar (örneğin, santral venöz kateter) kullanılan kişilerde mantar enfeksiyonu riski artar.
• Bağışıklık Sistemi Zayıflığı: Bağışıklık sistemi baskılanmış kişilerde (örneğin, HIV/AIDS hastaları, organ nakli alıcıları, kemoterapi gören kanser hastaları) mantar enfeksiyonu riski daha yüksektir.
• Enjeksiyonla Uyuşturucu Kullanımı: Enjeksiyonla uyuşturucu kullanan kişilerde mantar endokarditi riski artar.

Risk Faktörleri

Bazı kişilerin endokardit geliştirme riski, diğerlerine göre daha yüksektir. Bu risk faktörleri şunları içerir:

• Doğuştan Kalp Hastalıkları: Doğuştan kalp kusurları olan kişilerde, kalp kapakçıklarında veya kalp boşluklarında anormal kan akışı nedeniyle endokardit riski artar.
• Kalp Kapakçığı Hastalıkları: Romatizmal ateş sonucu hasar görmüş kalp kapakçıkları (romatizmal kalp hastalığı) veya diğer kalp kapakçığı hastalıkları (örneğin, mitral kapak prolapsusu, aort stenozu) olan kişilerde endokardit riski daha yüksektir.
• Kalp Kapakçığı Protezi: Kalp kapakçığı protezi olan kişilerde, enfeksiyon riski daha yüksektir, çünkü protez kapakçıklar bakterilerin tutunması için uygun bir yüzey sağlar.
• Daha Önce Endokardit Geçirmiş Olmak: Daha önce endokardit geçirmiş olan kişilerde, tekrar endokardit geliştirme riski artar.
• Enjeksiyonla Uyuşturucu Kullanımı: Enjeksiyonla uyuşturucu kullanan kişilerde, bakterilerin doğrudan kan dolaşımına girmesi nedeniyle endokardit riski önemli ölçüde artar.
• Santral Venöz Kateter: Uzun süreli santral venöz kateter kullanan kişilerde, kateter yoluyla bakterilerin kan dolaşımına girmesi riski vardır.
• Bağışıklık Sistemi Zayıflığı: Bağışıklık sistemi baskılanmış kişilerde (örneğin, HIV/AIDS hastaları, organ nakli alıcıları, kemoterapi gören kanser hastaları) enfeksiyon riski daha yüksektir.
• Hemodiyaliz: Kronik böbrek yetmezliği nedeniyle hemodiyaliz tedavisi gören kişilerde, kateter veya fistül yoluyla bakterilerin kan dolaşımına girmesi riski vardır.

Endokarditin Belirtileri

Endokarditin belirtileri, enfeksiyonun şiddetine, etkilenen kalp kapakçığına ve genel sağlık durumuna bağlı olarak değişebilir. Bazı kişilerde belirtiler yavaş yavaş ortaya çıkarken, diğerlerinde aniden ve şiddetli bir şekilde gelişebilir. Endokarditin en sık görülen belirtileri şunlardır:

• Ateş: Endokarditin en yaygın belirtisidir. Ateş genellikle yüksek seyreder ve titreme ile birlikte olabilir.
• Yorgunluk ve Halsizlik: Enfeksiyonun vücuda yayılması nedeniyle yorgunluk ve halsizlik hissi yaygındır.
• Terleme: Özellikle gece terlemeleri sık görülür.
• Kas ve Eklem Ağrıları: Vücutta yaygın kas ve eklem ağrıları olabilir.
• Nefes Darlığı: Kalp yetmezliği gelişmesi durumunda nefes darlığı ortaya çıkabilir. Özellikle eforla veya yatarken nefes darlığı belirginleşir.
• Öksürük: Akciğerlere sıvı birikmesi (pulmoner ödem) sonucu öksürük olabilir.
• Cilt Döküntüleri: Ciltte küçük, kırmızı veya mor renkli döküntüler (peteşi) görülebilir. Bu döküntüler genellikle göğüs, karın, kol ve bacaklarda ortaya çıkar.
• Osler Nodülleri: Parmak ve ayak parmaklarının uçlarında ağrılı, kırmızı veya mor renkli küçük şişlikler (Osler nodülleri) görülebilir.
• Janeway Lezyonları: El ve ayak tabanlarında ağrısız, kırmızı lekeler (Janeway lezyonları) görülebilir.
• Splinter Hemorajileri: Tırnak yataklarında ince, kırmızı çizgiler (splinter hemorajileri) görülebilir.
• Kilo Kaybı: İştahsızlık ve enfeksiyon nedeniyle kilo kaybı olabilir.
• Baş Ağrısı: Nadir durumlarda baş ağrısı görülebilir.
• Dalak Büyümesi: Dalakta büyüme (splenomegali) olabilir.
• İdrarda Kan: Böbreklerde hasar oluşması durumunda idrarda kan (hematüri) görülebilir.

Endokardit belirtileri kişiden kişiye değişebilir ve her zaman tüm belirtiler aynı anda görülmeyebilir. Özellikle risk grubunda olan kişilerin (örneğin, kalp kapakçığı hastalığı olanlar, kalp kapakçığı protezi olanlar, enjeksiyonla uyuşturucu kullananlar) bu belirtilerden herhangi birini yaşamaları durumunda derhal bir doktora başvurmaları önemlidir.

Endokardit Tanısı

Endokardit tanısı, hastanın tıbbi öyküsü, fiziksel muayene ve çeşitli laboratuvar ve görüntüleme testlerinin sonuçlarına dayanarak konulur. Tanı süreci aşağıdaki adımları içerir:

Tıbbi Öykü ve Fiziksel Muayene

Doktor, hastanın tıbbi öyküsünü alarak, risk faktörlerini (örneğin, kalp hastalığı, diş problemleri, enjeksiyonla uyuşturucu kullanımı) ve belirtileri (örneğin, ateş, yorgunluk, nefes darlığı) değerlendirir. Fiziksel muayene sırasında doktor, kalp seslerini dinler (üfürüm olup olmadığını kontrol eder), ciltte döküntü veya lezyon olup olmadığını inceler ve diğer olası belirtileri değerlendirir.

Kan Testleri

Kan testleri, endokardit tanısında önemli bir rol oynar. En sık kullanılan kan testleri şunlardır:

• Kan Kültürü: Kan kültürleri, kan dolaşımında bakteri veya mantar olup olmadığını belirlemek için yapılır. Bu test, endokardite neden olan mikroorganizmayı tespit etmek ve uygun antibiyotik veya antifungal tedaviyi belirlemek için önemlidir. Kan kültürü alınırken, farklı zamanlarda ve farklı bölgelerden birden fazla örnek alınması önerilir.
• Tam Kan Sayımı (CBC): Tam kan sayımı, kandaki hücrelerin (kırmızı kan hücreleri, beyaz kan hücreleri, trombositler) sayısını ölçer. Endokardit durumunda, beyaz kan hücrelerinin sayısı genellikle artar (lökositoz). Anemi (kırmızı kan hücrelerinin sayısının azalması) de görülebilir.
• Eritrosit Sedimentasyon Hızı (ESR) ve C-Reaktif Protein (CRP): ESR ve CRP, vücuttaki iltihaplanma düzeyini gösteren testlerdir. Endokardit durumunda, ESR ve CRP değerleri genellikle yükselir.
• Böbrek Fonksiyon Testleri: Böbrek fonksiyon testleri, böbreklerin ne kadar iyi çalıştığını değerlendirmek için yapılır. Endokardit, böbreklerde hasara neden olabilir, bu nedenle böbrek fonksiyonlarının izlenmesi önemlidir.
• İdrar Tahlili: İdrar tahlili, idrarda kan veya protein olup olmadığını kontrol etmek için yapılır. Endokardit, böbreklerde hasara neden olabilir ve idrarda kan veya protein görülmesine yol açabilir.

Ekokardiyografi

Ekokardiyografi, kalp kapakçıklarının ve kalp yapılarının ultrason dalgaları kullanılarak görüntülenmesini sağlayan bir testtir. Ekokardiyografi, endokardit tanısında çok önemli bir rol oynar. İki tür ekokardiyografi vardır:

• Transtorasik Ekokardiyografi (TTE): Transtorasik ekokardiyografi, göğüs duvarı üzerinden yapılan bir ekokardiyografi türüdür. Bu test sırasında, bir ultrason probu göğüs duvarına yerleştirilir ve kalp görüntüleri elde edilir. TTE, endokardit şüphesi olan hastalarda ilk yapılması gereken testtir.
• Transözofageal Ekokardiyografi (TEE): Transözofageal ekokardiyografi, yemek borusu (özofagus) yoluyla yapılan bir ekokardiyografi türüdür. Bu test sırasında, bir ultrason probu yemek borusuna yerleştirilir ve kalp görüntüleri elde edilir. TEE, TTE'ye göre daha detaylı görüntüler sağlar ve özellikle kalp kapakçığı protezi olan hastalarda veya TTE ile yeterli görüntü elde edilemeyen durumlarda tercih edilir.

Ekokardiyografi, kalp kapakçıklarında vejetasyon (bakteri veya mantar kümeleri), apse veya hasar olup olmadığını belirlemek için kullanılır. Ayrıca, kalp fonksiyonlarını ve kalp boşluklarının boyutlarını değerlendirmek için de kullanılabilir.

Diğer Görüntüleme Yöntemleri

Bazı durumlarda, endokardit tanısını doğrulamak veya komplikasyonları değerlendirmek için diğer görüntüleme yöntemleri de kullanılabilir:

• Bilgisayarlı Tomografi (BT): BT taraması, kalp, akciğerler ve diğer organların detaylı görüntülerini elde etmek için kullanılabilir. Endokardit komplikasyonlarını (örneğin, apse, emboli) değerlendirmek için faydalı olabilir.
• Manyetik Rezonans Görüntüleme (MRG): MRG, kalp ve diğer organların detaylı görüntülerini elde etmek için kullanılabilir. Endokardit komplikasyonlarını (örneğin, apse, emboli) değerlendirmek için faydalı olabilir.
• Pozitron Emisyon Tomografisi (PET): PET taraması, vücuttaki iltihaplanma alanlarını belirlemek için kullanılabilir. Endokardit tanısını doğrulamak veya enfeksiyonun yayılımını değerlendirmek için faydalı olabilir.

Duke Kriterleri

Endokardit tanısı koymak için Duke kriterleri adı verilen bir tanısal kriter seti kullanılır. Duke kriterleri, majör ve minör kriterler olmak üzere iki kategoriye ayrılır. Majör kriterler, endokardit için daha spesifik belirtiler ve bulguları içerirken, minör kriterler daha az spesifik belirtiler ve bulguları içerir. Endokardit tanısı koymak için belirli sayıda majör ve minör kriterin karşılanması gerekir.

Majör Kriterler:

• Tipik mikroorganizmalarla (örneğin, Streptococcus viridans, Staphylococcus aureus) yapılan kan kültürlerinde sürekli pozitif sonuç alınması.
• Ekokardiyografide vejetasyon, apse veya yeni kapak yetmezliği gibi endokardit bulgularının saptanması.

Minör Kriterler:

• Kalp hastalığı veya enjeksiyonla uyuşturucu kullanımı gibi endokardit için predispozan durumların varlığı.
• Ateş (≥38.0°C).
• Vasküler olaylar (örneğin, emboli, inme, Janeway lezyonları).
• İmmünolojik olaylar (örneğin, Osler nodülleri, glomerulonefrit).
• Mikrobiyolojik kanıt (kan kültürlerinde pozitif sonuç alınması, ancak majör kriterleri karşılamaması).
• Ekokardiyografide endokardit ile uyumlu bulguların saptanması, ancak majör kriterleri karşılamaması.

Endokardit Tedavisi

Endokardit tedavisi, enfeksiyonun nedenine, şiddetine ve hastanın genel sağlık durumuna bağlı olarak değişir. Tedavinin temel amacı, enfeksiyonu ortadan kaldırmak, kalp hasarını önlemek ve komplikasyonları yönetmektir. Endokardit tedavisi genellikle uzun süreli antibiyotik veya antifungal ilaç kullanımını ve bazı durumlarda cerrahi müdahaleyi içerir.

Antibiyotik veya Antifungal Tedavi

Endokarditin temel tedavisi, enfeksiyona neden olan mikroorganizmayı hedef alan antibiyotik veya antifungal ilaçların kullanılmasıdır. İlaç seçimi, kan kültürlerinde tespit edilen mikroorganizmaya ve antibiyotik duyarlılık testlerinin sonuçlarına göre belirlenir. Antibiyotikler genellikle intravenöz (IV) olarak, yani damar yoluyla uygulanır. Tedavi süresi genellikle 4 ila 6 hafta arasında değişir, ancak bazı durumlarda daha uzun sürebilir. Tedavi süresince hastalar hastanede yatırılarak yakından takip edilir.

En sık kullanılan antibiyotikler şunlardır:

• Penisilin: Streptococcus viridans gibi bazı bakterilere karşı etkilidir.
• Vankomisin: Metisiline dirençli Staphylococcus aureus (MRSA) gibi bazı bakterilere karşı etkilidir.
• Gentamisin: Diğer antibiyotiklerle birlikte kullanılabilir ve birçok bakteriye karşı etkilidir.
• Seftriakson: Birçok bakteriye karşı geniş spektrumlu bir antibiyotiktir.

Mantar endokarditi durumunda, antifungal ilaçlar kullanılır. En sık kullanılan antifungal ilaçlar şunlardır:

• Amfoterisin B: Geniş spektrumlu bir antifungal ilaçtır.
• Flukonazol: Bazı mantar türlerine karşı etkilidir.
• Vorikonazol: Bazı mantar türlerine karşı etkilidir.

Antibiyotik veya antifungal tedavi süresince, hastaların düzenli olarak kan testleri ve ekokardiyografi ile takip edilmesi önemlidir. Bu testler, tedavinin etkinliğini değerlendirmek ve olası komplikasyonları erken tespit etmek için yapılır.

Cerrahi Tedavi

Bazı durumlarda, endokardit tedavisinde cerrahi müdahale gerekebilir. Cerrahi tedavi, aşağıdaki durumlarda düşünülebilir:

• Kalp Kapakçığında Ciddi Hasar: Enfeksiyon nedeniyle kalp kapakçığında ciddi hasar oluşmuşsa ve kalp yetmezliğine yol açıyorsa, kapakçığın onarılması veya değiştirilmesi gerekebilir.
• Büyük Vejetasyonlar: Kalp kapakçığında büyük vejetasyonlar varsa ve emboli (kan pıhtısı) riski yüksekse, vejetasyonların cerrahi olarak çıkarılması gerekebilir.
• Apse Oluşumu: Kalp kasında apse oluşmuşsa, apsenin cerrahi olarak boşaltılması gerekebilir.
• Antibiyotik Tedavisine Cevap Vermeme: Antibiyotik tedavisine rağmen enfeksiyon kontrol altına alınamıyorsa, cerrahi müdahale gerekebilir.
• Kalp Kapakçığı Protezi Enfeksiyonu: Kalp kapakçığı protezi enfekte olmuşsa, protezin çıkarılması ve yenisiyle değiştirilmesi gerekebilir.

Cerrahi tedavi genellikle açık kalp ameliyatı şeklinde yapılır. Ameliyat sırasında, hasar görmüş kalp kapakçığı onarılır veya değiştirilir. Apse varsa, apse boşaltılır ve enfekte dokular temizlenir. Ameliyat sonrası, hastaların uzun süreli antibiyotik tedavisine devam etmeleri gerekir.

Komplikasyonların Yönetimi

Endokardit, çeşitli komplikasyonlara yol açabilir. Bu komplikasyonların yönetimi, hastanın genel sağlık durumunu iyileştirmek ve yaşam kalitesini artırmak için önemlidir.

• Kalp Yetmezliği: Kalp yetmezliği, endokarditin en sık görülen komplikasyonlarından biridir. Kalp yetmezliği tedavisi, ilaçlar (örneğin, diüretikler, ACE inhibitörleri, beta blokerler) ve yaşam tarzı değişikliklerini (örneğin, tuz kısıtlaması, sıvı kısıtlaması, egzersiz) içerir.
• Emboli: Emboli, enfekte olmuş dokuların veya kan pıhtılarının kan dolaşımı yoluyla diğer organlara taşınmasıdır. Emboli, inme, akciğer embolisi, böbrek yetmezliği veya diğer organ hasarlarına yol açabilir. Emboli tedavisi, antikoagülan ilaçlar (kan sulandırıcılar) ve bazı durumlarda cerrahi müdahaleyi içerir.
• Böbrek Yetmezliği: Böbrek yetmezliği, endokarditin bir diğer komplikasyonudur. Böbrek yetmezliği tedavisi, ilaçlar, diyet değişiklikleri ve bazı durumlarda diyaliz veya böbrek naklini içerir.
• Nörolojik Komplikasyonlar: Endokardit, inme, menenjit veya beyin apsesi gibi nörolojik komplikasyonlara yol açabilir. Nörolojik komplikasyonların tedavisi, ilaçlar, cerrahi müdahale ve rehabilitasyonu içerir.

Endokarditten Korunma

Endokarditten korunmak için alınabilecek çeşitli önlemler vardır. Özellikle risk grubunda olan kişilerin bu önlemlere dikkat etmeleri önemlidir.

Antibiyotik Profilaksisi

Antibiyotik profilaksisi, endokardit riski yüksek olan kişilere, diş tedavisi veya cerrahi işlemler öncesinde antibiyotik verilmesidir. Antibiyotik profilaksisi, bakterilerin kan dolaşımına girmesini ve kalbe ulaşmasını engellemeye yardımcı olur. Ancak, antibiyotik profilaksisi her zaman gerekli değildir ve sadece belirli durumlarda önerilir.

Antibiyotik profilaksisi önerilen durumlar şunlardır:

• Daha önce endokardit geçirmiş olmak.
• Kalp kapakçığı protezi olmak.
• Doğuştan kalp hastalığı olmak (özellikle siyanotik kalp hastalığı veya onarılmamış kalp defektleri).
• Kalp nakli sonrası kapak hastalığı gelişmiş olmak.

Antibiyotik profilaksisi genellikle diş çekimi, diş eti cerrahisi, tonsillektomi (bademcik ameliyatı) veya bronkoskopi gibi işlemlerden önce verilir. Antibiyotik seçimi, hastanın alerjileri ve genel sağlık durumuna göre belirlenir.

Diş Sağlığına Dikkat Etmek

Diş sağlığına dikkat etmek, endokarditten korunmanın önemli bir parçasıdır. Diş eti iltihabı veya diş apsesi gibi diş sağlığı sorunları olan kişilerde, diş fırçalama, diş ipi kullanma veya diş tedavisi sırasında bakteriler kan dolaşımına girebilir. Bu nedenle, düzenli olarak diş fırçalamak, diş ipi kullanmak ve diş hekimine kontrole gitmek önemlidir.

Cilt Enfeksiyonlarını Önlemek

Ciltteki kesikler, yaralar veya enfeksiyonlar yoluyla bakteriler kan dolaşımına girebilir. Bu nedenle, cilt enfeksiyonlarını önlemek için dikkatli olmak önemlidir. Ciltteki kesikleri ve yaraları temiz tutmak, enfeksiyon belirtileri (örneğin, kızarıklık, şişlik, ağrı) varsa derhal tedavi etmek ve cilt hijyenine dikkat etmek önemlidir.

Enjeksiyonla Uyuşturucu Kullanımından Kaçınmak

Enjeksiyonla uyuşturucu kullanan kişilerde, kirli iğnelerin kullanılması nedeniyle bakterilerin doğrudan kan dolaşımına girmesi riski vardır. Bu nedenle, enjeksiyonla uyuşturucu kullanımından kaçınmak endokardit riskini azaltmanın en etkili yoludur.

Kateter Hijyenine Dikkat Etmek

Santral venöz kateter veya hemodiyaliz kateteri kullanan kişilerde, kateter yoluyla bakterilerin kan dolaşımına girmesi riski vardır. Bu nedenle, kateter hijyenine dikkat etmek önemlidir. Kateterin temiz tutulması, kateter bölgesinin düzenli olarak dezenfekte edilmesi ve enfeksiyon belirtileri (örneğin, kızarıklık, şişlik, ağrı) varsa derhal doktora başvurulması önemlidir.

Sonuç

Kalp kapakçığı iltihabı (endokardit), ciddi bir enfeksiyon olup, erken tanı ve tedavi ile komplikasyonların önlenmesi mümkündür. Risk grubunda olan kişilerin belirtileri dikkate alarak erken dönemde doktora başvurmaları, diş sağlığına dikkat etmeleri, cilt enfeksiyonlarını önlemeleri ve antibiyotik profilaksisi konusunda doktorlarının önerilerine uymaları önemlidir. Endokarditten korunmak için alınacak önlemler, kalp sağlığını korumak ve yaşam kalitesini artırmak için önemlidir.