Enfeksiyon Hastalıklarıİç HastalıklarıMikrobiyoloji

Tifo Nasıl Teşhis Edilir?

Tifo, Salmonella typhi bakterisinin neden olduğu, yüksek ateş, karın ağrısı, kabızlık veya ishal gibi belirtilerle kendini gösteren sistemik bir enfeksiyon hastalığıdır. Erken ve doğru teşhis, hastalığın yayılmasını önlemek ve komplikasyonları en aza indirmek için hayati öneme sahiptir. Bu yazıda, tifo teşhisinde kullanılan yöntemleri, bu yöntemlerin avantaj ve dezavantajlarını ayrıntılı bir şekilde inceleyeceğiz.

Tifo Teşhisinde Kullanılan Yöntemler

Tifo teşhisi, klinik belirtiler ve laboratuvar testlerinin kombinasyonu ile konulur. Klinik belirtiler, özellikle endemik bölgelerde yaşayan veya seyahat eden kişilerde tifo olasılığını düşündürse de, kesin tanı için laboratuvar testleri gereklidir. Kullanılan başlıca yöntemler şunlardır:

• Kan Kültürü
• Kemik İliği Kültürü
• Dışkı Kültürü
• İdrar Kültürü
• Widal Testi
• ELISA (Enzyme-Linked Immunosorbent Assay)
• PCR (Polimeraz Zincir Reaksiyonu)

Kan Kültürü

Kan kültürü, tifo teşhisinde altın standart olarak kabul edilir. Bu test, kanda Salmonella typhi bakterisinin varlığını tespit etmeyi amaçlar.

Kan Kültürü Nasıl Yapılır?

1. Kan Numunesi Alma: Hastadan steril koşullarda kan numunesi alınır. Genellikle dirsekteki toplardamardan kan alınır. Birden fazla numune almak, pozitif sonuç alma olasılığını artırır.
2. Kültür Ortamına Ekme: Alınan kan numunesi, Salmonella typhi bakterisinin üremesini destekleyen özel bir kültür ortamına ekilir.
3. İnkübasyon: Kültür ortamı, uygun sıcaklıkta (genellikle 37°C) ve sürede (genellikle 7 gün) inkübe edilir.
4. Değerlendirme: Kültürde bakteri üremesi olup olmadığı gözlemlenir. Üreme varsa, bakterinin Salmonella typhi olup olmadığını doğrulamak için ek testler (biyokimyasal testler, serolojik testler) yapılır.

Kan Kültürünün Avantajları ve Dezavantajları

• Avantajları:
  • Yüksek özgüllük (spesifiklik): Salmonella typhi bakterisini doğrudan tespit ettiği için, yanlış pozitif sonuç riski düşüktür.
  • Antibiyotik duyarlılık testi: Bakteri izole edildikten sonra, hangi antibiyotiklere duyarlı veya dirençli olduğunu belirlemek için antibiyotik duyarlılık testi yapılabilir. Bu, tedavi seçiminde önemlidir.
• Dezavantajları:
  • Düşük duyarlılık (sensitivite): Hastalığın erken dönemlerinde veya antibiyotik tedavisi başlandıktan sonra kan kültürünün pozitif sonuç verme olasılığı düşüktür. Çünkü kanda bakteri sayısı azalır.
  • Uzun sürmesi: Sonuçların alınması birkaç gün sürebilir. Bu, erken tedaviye başlamayı geciktirebilir.
  • Maliyetli olması: Diğer testlere göre daha maliyetli olabilir.

Kan kültürü, hastalığın ilk haftasında en yüksek duyarlılığa sahiptir. İkinci haftadan sonra duyarlılık azalmaya başlar.

Kemik İliği Kültürü

Kemik iliği kültürü, kan kültürüne göre daha duyarlı bir testtir, özellikle antibiyotik tedavisi almış veya hastalığın geç dönemlerinde olan kişilerde faydalıdır.

Kemik İliği Kültürü Nasıl Yapılır?

1. Kemik İliği Numunesi Alma: Lokal anestezi altında, genellikle kalça kemiğinden (iliak krest) kemik iliği numunesi alınır.
2. Kültür Ortamına Ekme: Alınan kemik iliği numunesi, Salmonella typhi bakterisinin üremesini destekleyen özel bir kültür ortamına ekilir.
3. İnkübasyon: Kültür ortamı, uygun sıcaklıkta (genellikle 37°C) ve sürede (genellikle 7 gün) inkübe edilir.
4. Değerlendirme: Kültürde bakteri üremesi olup olmadığı gözlemlenir. Üreme varsa, bakterinin Salmonella typhi olup olmadığını doğrulamak için ek testler (biyokimyasal testler, serolojik testler) yapılır.

Kemik İliği Kültürünün Avantajları ve Dezavantajları

• Avantajları:
  • Yüksek duyarlılık: Kan kültürüne göre daha yüksek duyarlılığa sahiptir, özellikle antibiyotik tedavisi almış veya hastalığın geç dönemlerinde olan kişilerde.
  • Antibiyotiklerden etkilenme olasılığı daha düşük: Kemik iliğinde bakteri yoğunluğu daha yüksek olduğu için, antibiyotiklerden etkilenme olasılığı daha düşüktür.
• Dezavantajları:
  • İnvaziv bir işlem olması: Kemik iliği aspirasyonu, ağrılı ve invaziv bir işlemdir.
  • Komplikasyon riski: Kanama, enfeksiyon gibi komplikasyon riski vardır.
  • Maliyetli olması: Diğer testlere göre daha maliyetli olabilir.
  • Uzmanlık gerektirmesi: Kemik iliği aspirasyonu, deneyimli bir uzman tarafından yapılmalıdır.

Kemik iliği kültürü, kan kültürünün negatif olduğu durumlarda veya tifo şüphesi devam ediyorsa düşünülebilir.

Dışkı Kültürü

Dışkı kültürü, Salmonella typhi bakterisinin dışkıda tespit edilmesini amaçlar. Özellikle hastalığın geç dönemlerinde ve taşıyıcıların belirlenmesinde faydalıdır.

Dışkı Kültürü Nasıl Yapılır?

1. Dışkı Numunesi Alma: Hastadan steril bir kaba dışkı numunesi alınır. Numune, tercihen antibiyotik tedavisi almadan önce alınmalıdır.
2. Kültür Ortamına Ekme: Alınan dışkı numunesi, Salmonella typhi bakterisinin üremesini destekleyen selektif bir kültür ortamına ekilir.
3. İnkübasyon: Kültür ortamı, uygun sıcaklıkta (genellikle 37°C) ve sürede (genellikle 48-72 saat) inkübe edilir.
4. Değerlendirme: Kültürde bakteri üremesi olup olmadığı gözlemlenir. Üreme varsa, bakterinin Salmonella typhi olup olmadığını doğrulamak için ek testler (biyokimyasal testler, serolojik testler) yapılır.

Dışkı Kültürünün Avantajları ve Dezavantajları

• Avantajları:
  • Non-invaziv olması: Dışkı numunesi alma, non-invaziv bir işlemdir.
  • Taşıyıcıların belirlenmesinde faydalı olması: Kronik taşıyıcıların belirlenmesinde önemlidir.
• Dezavantajları:
  • Düşük duyarlılık: Kan kültürüne göre daha düşük duyarlılığa sahiptir.
  • Yanlış negatif sonuç riski: Bakteri dışkıda aralıklı olarak atılabilir, bu da yanlış negatif sonuçlara yol açabilir.
  • Uzun sürmesi: Sonuçların alınması birkaç gün sürebilir.

Dışkı kültürü, hastalığın geç dönemlerinde veya taşıyıcıların belirlenmesinde, kan kültürü ile birlikte kullanılabilir.

İdrar Kültürü

İdrar kültürü, Salmonella typhi bakterisinin idrarda tespit edilmesini amaçlar. Genellikle kan ve dışkı kültürlerine göre daha az kullanılır.

İdrar Kültürü Nasıl Yapılır?

1. İdrar Numunesi Alma: Hastadan orta akım idrar numunesi alınır. Numune, steril bir kaba alınmalı ve kontaminasyonu önlemek için dikkatli olunmalıdır.
2. Kültür Ortamına Ekme: Alınan idrar numunesi, Salmonella typhi bakterisinin üremesini destekleyen bir kültür ortamına ekilir.
3. İnkübasyon: Kültür ortamı, uygun sıcaklıkta (genellikle 37°C) ve sürede (genellikle 24-48 saat) inkübe edilir.
4. Değerlendirme: Kültürde bakteri üremesi olup olmadığı gözlemlenir. Üreme varsa, bakterinin Salmonella typhi olup olmadığını doğrulamak için ek testler (biyokimyasal testler, serolojik testler) yapılır.

İdrar Kültürünün Avantajları ve Dezavantajları

• Avantajları:
  • Non-invaziv olması: İdrar numunesi alma, non-invaziv bir işlemdir.
• Dezavantajları:
  • Düşük duyarlılık: Kan ve dışkı kültürlerine göre daha düşük duyarlılığa sahiptir.
  • Yanlış pozitif sonuç riski: İdrar yolu enfeksiyonları veya kontaminasyon nedeniyle yanlış pozitif sonuçlar olabilir.

İdrar kültürü, diğer testlerle birlikte, özellikle tifo şüphesi devam ediyorsa düşünülebilir.

Widal Testi

Widal testi, Salmonella typhi ve Salmonella paratyphi antijenlerine karşı oluşan antikorları (O ve H antikorları) tespit etmeyi amaçlayan bir serolojik testtir. Geçmişte yaygın olarak kullanılmış olsa da, günümüzde duyarlılık ve özgüllük sorunları nedeniyle kullanımı azalmıştır.

Widal Testi Nasıl Yapılır?

1. Kan Numunesi Alma: Hastadan kan numunesi alınır.
2. Serum Ayrıştırma: Kan numunesi santrifüj edilerek serum ayrıştırılır.
3. Antijenlerle Reaksiyon: Serum, Salmonella typhi ve Salmonella paratyphi antijenleri ile reaksiyona sokulur.
4. Agregasyon Gözlemi: Antikorlar antijenlerle birleşirse, agregasyon (kümelenme) oluşur. Agregasyon olup olmadığı gözlemlenir.
5. Titer Belirleme: Agregasyonun görüldüğü en yüksek serum seyreltisi (titer) belirlenir.

Widal Testinin Avantajları ve Dezavantajları

• Avantajları:
  • Ucuz olması: Diğer testlere göre daha ucuzdur.
  • Kolay uygulanabilir olması: Laboratuvar ortamında kolayca uygulanabilir.
• Dezavantajları:
  • Düşük duyarlılık ve özgüllük: Yanlış pozitif ve yanlış negatif sonuç riski yüksektir.
  • Geçmiş enfeksiyonları tespit edebilmesi: Daha önce tifo geçirmiş veya tifo aşısı olmuş kişilerde pozitif sonuç verebilir.
  • Endemik bölgelerde yorumlanmasının zor olması: Endemik bölgelerde yaşayan kişilerde, sürekli antijen maruziyeti nedeniyle yüksek antikor seviyeleri olabilir.
  • Antibiyotik tedavisinden etkilenmesi: Antibiyotik tedavisi başlandıktan sonra antikor seviyeleri düşebilir, bu da yanlış negatif sonuçlara yol açabilir.

Widal testi, günümüzde tifo teşhisinde tek başına kullanılmamalıdır. Diğer laboratuvar testleri (kan kültürü, kemik iliği kültürü) ile birlikte değerlendirilmelidir.

ELISA (Enzyme-Linked Immunosorbent Assay)

ELISA (Enzyme-Linked Immunosorbent Assay), tifo teşhisinde kullanılan bir diğer serolojik testtir. Salmonella typhi antijenlerine karşı oluşan antikorları (IgM ve IgG) tespit etmeyi amaçlar. Widal testine göre daha duyarlı ve özgül olabilir.

ELISA Testi Nasıl Yapılır?

1. Kan Numunesi Alma: Hastadan kan numunesi alınır.
2. Serum Ayrıştırma: Kan numunesi santrifüj edilerek serum ayrıştırılır.
3. Antijen Kaplı Plaka: Serum, Salmonella typhi antijenleri ile kaplı bir plakaya eklenir.
4. Antikor Bağlanması: Eğer serumda Salmonella typhi antijenlerine karşı antikorlar varsa, antijenlere bağlanırlar.
5. Enzim Etiketli Antikor Ekleme: Enzim etiketli ikincil antikorlar eklenir. Bu antikorlar, insan antikorlarına bağlanır.
6. Substrat Ekleme: Enzim substratı eklenir. Enzim, substratı renkli bir ürüne dönüştürür.
7. Renk Yoğunluğu Ölçümü: Renk yoğunluğu, spektrofotometre ile ölçülür. Renk yoğunluğu, serumdaki antikor miktarını gösterir.

ELISA Testinin Avantajları ve Dezavantajları

• Avantajları:
  • Daha yüksek duyarlılık ve özgüllük: Widal testine göre daha duyarlı ve özgül olabilir.
  • IgM ve IgG antikorlarını ayrı ayrı tespit edebilmesi: IgM antikorları, akut enfeksiyonu gösterirken, IgG antikorları geçmiş enfeksiyonu veya bağışıklığı gösterebilir.
• Dezavantajları:
  • Maliyetli olması: Widal testine göre daha maliyetli olabilir.
  • Laboratuvar ekipmanı gerektirmesi: Özel laboratuvar ekipmanı gerektirir.

ELISA, tifo teşhisinde Widal testine alternatif olarak veya Widal testinin sonuçlarını doğrulamak için kullanılabilir.

PCR (Polimeraz Zincir Reaksiyonu)

PCR (Polimeraz Zincir Reaksiyonu), Salmonella typhi DNA'sını tespit etmeyi amaçlayan moleküler bir testtir. Kan, kemik iliği, dışkı veya idrar numunelerinde yapılabilir. PCR, diğer testlere göre daha hızlı ve duyarlı olabilir.

PCR Testi Nasıl Yapılır?

1. Numune Hazırlama: Kan, kemik iliği, dışkı veya idrar numunesi hazırlanır.
2. DNA İzolasyonu: Numuneden DNA izole edilir.
3. PCR Reaksiyonu: İzole edilen DNA, Salmonella typhi'ye özgü primerler (kısa DNA parçaları), DNA polimeraz enzimi ve nükleotidler içeren bir reaksiyon karışımına eklenir.
4. DNA Amplifikasyonu: PCR cihazı, DNA'yı tekrar tekrar ısıtıp soğutarak DNA'nın milyonlarca kopyasını oluşturur (amplifikasyon).
5. Tespit: Amplifiye edilen DNA, jel elektroforezi veya gerçek zamanlı PCR (real-time PCR) gibi yöntemlerle tespit edilir.

PCR Testinin Avantajları ve Dezavantajları

• Avantajları:
  • Yüksek duyarlılık ve özgüllük: Diğer testlere göre daha yüksek duyarlılık ve özgüllüğe sahiptir.
  • Hızlı sonuç: Sonuçlar genellikle birkaç saat içinde alınabilir.
  • Antibiyotiklerden etkilenmemesi: Antibiyotik tedavisi almış kişilerde de pozitif sonuç verebilir.
• Dezavantajları:
  • Maliyetli olması: Diğer testlere göre daha maliyetli olabilir.
  • Laboratuvar ekipmanı ve uzmanlık gerektirmesi: Özel laboratuvar ekipmanı ve deneyimli personel gerektirir.
  • Canlı bakteri tespiti yapmaması: PCR, sadece DNA'yı tespit ettiği için, canlı bakteri olup olmadığını belirleyemez.

PCR, tifo teşhisinde özellikle hastalığın erken dönemlerinde veya antibiyotik tedavisi almış kişilerde faydalı olabilir.

Tifo Teşhisinde Algoritmalar

Tifo teşhisi, klinik belirtiler ve laboratuvar testlerinin birlikte değerlendirilmesini gerektirir. Aşağıda, tifo teşhisinde kullanılabilecek bir algoritma örneği verilmiştir:

1. Tifo Şüphesi: Yüksek ateş, karın ağrısı, kabızlık veya ishal gibi belirtilerle başvuran ve endemik bölgede yaşayan veya seyahat eden kişilerde tifo şüphesi düşünülmelidir.
2. Kan Kültürü: İlk olarak kan kültürü yapılmalıdır. Kan kültürü, tifo teşhisinde altın standarttır.
3. Kan Kültürü Negatifse: Kan kültürü negatifse ve tifo şüphesi devam ediyorsa, kemik iliği kültürü düşünülebilir. Özellikle antibiyotik tedavisi almış veya hastalığın geç dönemlerinde olan kişilerde kemik iliği kültürü daha duyarlı olabilir.
4. Serolojik Testler: Widal testi veya ELISA gibi serolojik testler, kan kültürü ile birlikte veya kan kültürü negatifse kullanılabilir. Ancak serolojik testlerin duyarlılık ve özgüllük sorunları olduğu unutulmamalıdır.
5. PCR: PCR, özellikle hastalığın erken dönemlerinde veya antibiyotik tedavisi almış kişilerde faydalı olabilir.
6. Dışkı Kültürü: Dışkı kültürü, hastalığın geç dönemlerinde veya taşıyıcıların belirlenmesinde kullanılabilir.
7. Klinik Değerlendirme: Tüm laboratuvar test sonuçları, klinik belirtiler ve hastanın öyküsü ile birlikte değerlendirilmelidir.

Ayırıcı Tanı

Tifo belirtileri, diğer enfeksiyon hastalıkları ile benzerlik gösterebilir. Bu nedenle, ayırıcı tanı yapmak önemlidir. Tifo ile karışabilecek hastalıklar şunlardır:

• Sıtma
• Bruselloz
• Tüberküloz
• Viral Hepatit
• İnfeksiyöz Mononükleoz
• Shigella enfeksiyonu
• Salmonella enteritidis enfeksiyonu

Ayırıcı tanı, klinik belirtiler, laboratuvar testleri ve hastanın öyküsü ile birlikte yapılmalıdır.

Sonuç

Tifo teşhisi, klinik belirtiler ve laboratuvar testlerinin kombinasyonu ile konulur. Kan kültürü, tifo teşhisinde altın standarttır. Ancak kan kültürünün duyarlılığı düşüktür, özellikle hastalığın erken dönemlerinde veya antibiyotik tedavisi başlandıktan sonra negatif sonuç verebilir. Bu durumlarda, kemik iliği kültürü, serolojik testler (Widal, ELISA) veya PCR gibi diğer testler kullanılabilir. Tifo teşhisinde erken ve doğru tanı, hastalığın yayılmasını önlemek ve komplikasyonları en aza indirmek için hayati öneme sahiptir.