Anesteziyoloji ve ReanimasyonGenel CerrahiNörolojiGöğüs HastalıklarıKardiyoloji

Acil Yoğun Bakım Ünitesinde Yaşam Desteği: Bilmeniz Gerekenler

Yoğun Bakım Ünitesi (YBÜ), hayati tehlike arz eden hastalıkları veya yaralanmaları olan hastaların tedavi edildiği özel bir hastane bölümüdür. Bu ünitelerde, hastaların hayatta kalmasını sağlamak ve iyileşmelerine yardımcı olmak için ileri teknoloji ürünü ekipmanlar ve uzman sağlık personeli bulunur. Yaşam desteği, YBÜ'de uygulanan ve hastanın hayati fonksiyonlarını (solunum, dolaşım vb.) sürdürmeye yönelik çeşitli tıbbi müdahaleleri kapsar. Bu yazıda, acil yoğun bakım ünitelerinde uygulanan yaşam desteği hakkında bilmeniz gerekenleri ayrıntılı olarak inceleyeceğiz.

Yoğun Bakım Ünitesinin Amacı ve İşlevi

Yoğun bakım üniteleri, aşağıdaki temel amaçlara hizmet eder:

• Hayati fonksiyonların izlenmesi ve desteklenmesi: YBÜ'deki hastaların kalp atış hızı, kan basıncı, solunum hızı, oksijen satürasyonu gibi hayati fonksiyonları sürekli olarak izlenir. Bu veriler, hastanın durumundaki değişiklikleri erken tespit etmeye ve gerekli müdahaleleri zamanında yapmaya olanak tanır.
• Organ yetmezliğinin yönetimi: Kalp yetmezliği, akciğer yetmezliği, böbrek yetmezliği gibi organ yetmezlikleri YBÜ'de sıkça karşılaşılan durumlardır. Yaşam desteği, bu organların fonksiyonlarını geçici olarak devralarak veya destekleyerek hastanın iyileşmesine zaman kazandırır.
• Enfeksiyon kontrolü: YBÜ'ler, enfeksiyon riski yüksek olan hastaların bulunduğu ortamlardır. Bu nedenle, YBÜ'lerde sıkı enfeksiyon kontrol protokolleri uygulanır.
• Ağrı ve anksiyete yönetimi: YBÜ'deki hastalar genellikle ağrı ve anksiyete yaşarlar. Ağrı kesiciler ve sakinleştiriciler gibi ilaçlarla bu durumlar kontrol altına alınmaya çalışılır.
• Beslenme desteği: YBÜ'deki hastaların çoğu yeterli beslenemez. Bu nedenle, enteral (mide yoluyla) veya parenteral (damar yoluyla) beslenme yöntemleriyle hastalara yeterli besin sağlanır.

Yaşam Desteği Türleri

YBÜ'de uygulanan yaşam desteği yöntemleri, hastanın durumuna ve ihtiyaçlarına göre değişiklik gösterir. En sık kullanılan yaşam desteği türleri şunlardır:

Solunum Desteği

Solunum yetmezliği, YBÜ'de sık karşılaşılan ve hayati tehlike arz eden bir durumdur. Solunum desteği, hastanın yeterli oksijen almasını ve karbondioksiti atmasını sağlamaya yönelik müdahaleleri içerir.

Oksijen Tedavisi

Oksijen tedavisi, kandaki oksijen seviyesini yükseltmek için kullanılan en temel solunum desteği yöntemidir. Farklı yöntemlerle oksijen verilebilir:

• Nazal kanül: Burun deliklerine yerleştirilen ince bir tüp aracılığıyla oksijen verilir. Düşük oksijen ihtiyacı olan hastalarda kullanılır.
• Yüz maskesi: Ağız ve burnu kapatan bir maske aracılığıyla oksijen verilir. Nazal kanüle göre daha yüksek oksijen konsantrasyonları sağlanabilir.
• Non-rebreather maskesi: Yüksek konsantrasyonda oksijen vermek için kullanılan bir maskedir. Maskede bulunan bir valf, hastanın soluduğu havayı tekrar solumasını engeller.

Non-İnvaziv Mekanik Ventilasyon (NIMV)

NIMV, solunum kaslarının yorgun olduğu veya akciğerlerin yeterince çalışmadığı durumlarda kullanılan bir solunum desteği yöntemidir. Hasta, ağız ve burnu kapatan bir maske veya burunluk aracılığıyla bir ventilatöre (solunum cihazı) bağlanır. Ventilatör, hastanın solunumunu destekler ve akciğerlere hava pompalar. NIMV, entübasyon ihtiyacını azaltabilir ve hastanın konforunu artırabilir.

NIMV'nin iki ana modu vardır:

• CPAP (Continuous Positive Airway Pressure): Sürekli pozitif havayolu basıncı sağlar. Bu, akciğerlerin açık kalmasına ve oksijen alışverişinin kolaylaşmasına yardımcı olur.
• BiPAP (Bilevel Positive Airway Pressure): İki farklı basınç seviyesi sağlar. İnspirasyon (nefes alma) sırasında daha yüksek bir basınç, ekspirasyon (nefes verme) sırasında ise daha düşük bir basınç uygulanır. Bu, solunum kaslarının daha rahat çalışmasına yardımcı olur.

İnvaziv Mekanik Ventilasyon (Entübasyon)

İnvaziv mekanik ventilasyon, hastanın solunum yoluna bir tüp (endotrakeal tüp) yerleştirilerek uygulanan bir solunum desteği yöntemidir. Tüp, ağız veya burun yoluyla trakeaya (nefes borusu) yerleştirilir. Tüp yerleştirildikten sonra hasta bir ventilatöre bağlanır. Ventilatör, hastanın solunumunu tamamen veya kısmen devralır. Entübasyon, solunum yetmezliği olan ve diğer solunum desteği yöntemlerinin yetersiz kaldığı hastalarda kullanılır.

Entübasyonun riskleri şunlardır:

• Enfeksiyon: Tüpün solunum yoluna yerleştirilmesi, enfeksiyon riskini artırır.
• Akciğer hasarı: Yüksek basınçlı ventilasyon, akciğerlere zarar verebilir.
• Ses kısıklığı: Tüpün ses tellerine zarar vermesi sonucu ses kısıklığı oluşabilir.
• Trakeal stenoz: Uzun süreli entübasyon, trakeada daralmaya neden olabilir.

Entübasyonun ardından hastanın sedasyonu (sakinleştirilmesi) ve analjezisi (ağrısının giderilmesi) sağlanır. Sedasyon, hastanın ventilatöre uyum sağlamasına ve rahat etmesine yardımcı olur. Analjezi ise ağrıyı kontrol altına alır.

Dolaşım Desteği

Dolaşım yetmezliği, YBÜ'de sık karşılaşılan bir diğer hayati tehlike arz eden durumdur. Dolaşım desteği, hastanın kan basıncını ve dokulara yeterli oksijen taşınmasını sağlamaya yönelik müdahaleleri içerir.

Sıvı Tedavisi

Sıvı tedavisi, kan hacmini artırmak ve kan basıncını yükseltmek için kullanılan temel bir dolaşım desteği yöntemidir. Hastaya intravenöz (damar yoluyla) sıvı verilir. Verilecek sıvı miktarı ve türü, hastanın durumuna ve ihtiyaçlarına göre belirlenir.

Vazopressörler

Vazopressörler, kan damarlarını daraltarak kan basıncını yükselten ilaçlardır. Şok, sepsis gibi durumlarda kan basıncı düşüklüğü olan hastalarda kullanılır. Vazopressörler, dikkatli bir şekilde ve sürekli kan basıncı takibi altında uygulanmalıdır.

İnotroplar

İnotroplar, kalp kasının kasılma gücünü artıran ilaçlardır. Kalp yetmezliği olan veya kalbin yeterince kan pompalayamadığı durumlarda kullanılır. İnotroplar da vazopressörler gibi dikkatli bir şekilde ve sürekli kan basıncı takibi altında uygulanmalıdır.

Kan Transfüzyonu

Kan transfüzyonu, kan hacmini artırmak ve oksijen taşıma kapasitesini yükseltmek için kullanılan bir yöntemdir. Anemi (kansızlık) veya kan kaybı olan hastalarda kullanılır. Kan transfüzyonunun riskleri arasında alerjik reaksiyonlar ve enfeksiyonlar yer alır.

Mekanik Dolaşım Desteği

Mekanik dolaşım desteği, kalbin fonksiyonlarını kısmen veya tamamen devralan cihazlardır. Kalp yetmezliği olan ve diğer dolaşım desteği yöntemlerinin yetersiz kaldığı hastalarda kullanılır. En sık kullanılan mekanik dolaşım desteği cihazları şunlardır:

• İntra-aortik balon pompası (IABP): Aort damarına yerleştirilen bir balonun şişirilip söndürülmesiyle kalbin yükünü azaltır ve kan akışını artırır.
• Ekstrakorporeal membran oksijenasyonu (ECMO): Kanı vücut dışına alarak oksijenlendirir ve karbondioksiti uzaklaştırır. Daha sonra kan tekrar vücuda verilir. ECMO, akciğer ve kalp yetmezliği olan hastalarda kullanılır.
• Ventriküler destek cihazları (VAD): Kalbin ventriküllerinin (karıncıklar) fonksiyonlarını destekleyen pompalardır. Kalp nakli bekleyen veya kalp yetmezliği olan hastalarda kullanılır.

Böbrek Desteği

Böbrek yetmezliği, YBÜ'de sık karşılaşılan ve hayati tehlike arz eden bir durumdur. Böbrek desteği, böbreklerin fonksiyonlarını geçici olarak devralarak veya destekleyerek hastanın iyileşmesine zaman kazandırır.

Hemodiyaliz

Hemodiyaliz, kanı vücut dışına alarak bir diyaliz makinesinden geçirilerek temizlenmesi işlemidir. Diyaliz makinesi, kandaki atık maddeleri ve fazla sıvıyı uzaklaştırır. Daha sonra temizlenmiş kan tekrar vücuda verilir. Hemodiyaliz, akut böbrek yetmezliği olan hastalarda kullanılır.

Hemofiltrasyon

Hemofiltrasyon, hemodiyalize benzer bir yöntemdir. Ancak, hemofiltrasyonda kan daha yavaş bir şekilde filtre edilir ve daha fazla sıvı uzaklaştırılır. Hemofiltrasyon, hemodiyalize göre daha iyi hemodinamik stabilite sağlar (kan basıncının daha stabil kalmasını sağlar). Hemofiltrasyon, hemodiyalize göre daha pahalı bir yöntemdir.

Periton Diyalizi

Periton diyalizi, karın boşluğuna bir kateter yerleştirilerek uygulanan bir diyaliz yöntemidir. Karın boşluğuna diyaliz sıvısı verilir. Diyaliz sıvısı, kandaki atık maddeleri ve fazla sıvıyı emer. Daha sonra diyaliz sıvısı karın boşluğundan boşaltılır. Periton diyalizi, hemodiyalize göre daha az invaziv bir yöntemdir. Ancak, periton diyalizi enfeksiyon riskini artırır.

Beslenme Desteği

YBÜ'deki hastaların çoğu yeterli beslenemez. Yetersiz beslenme, iyileşmeyi geciktirebilir ve enfeksiyon riskini artırabilir. Bu nedenle, YBÜ'deki hastalara yeterli besin sağlanması önemlidir.

Enteral Beslenme

Enteral beslenme, besinlerin mide veya ince bağırsağa bir tüp aracılığıyla verilmesi işlemidir. Nazogastrik tüp (burundan mideye yerleştirilen tüp), nazojejunal tüp (burundan ince bağırsağa yerleştirilen tüp) veya gastrostomi (mideye açılan cerrahi delik) aracılığıyla enteral beslenme uygulanabilir. Enteral beslenme, parenteral beslenmeye göre daha fizyolojik bir yöntemdir ve daha az komplikasyon riski taşır.

Parenteral Beslenme

Parenteral beslenme, besinlerin doğrudan damar yoluyla verilmesi işlemidir. Santral venöz kateter (büyük bir damara yerleştirilen kateter) aracılığıyla parenteral beslenme uygulanır. Parenteral beslenme, enteral beslenmenin mümkün olmadığı durumlarda kullanılır. Parenteral beslenme, enfeksiyon, tromboz (damar tıkanıklığı) ve karaciğer hasarı gibi komplikasyon risklerini taşır.

Diğer Yaşam Desteği Yöntemleri

Yukarıda bahsedilenlerin dışında, YBÜ'de uygulanan diğer yaşam desteği yöntemleri şunlardır:

• Kan şekeri kontrolü: YBÜ'deki hastalarda kan şekeri seviyesinin normal sınırlar içinde tutulması önemlidir. Yüksek kan şekeri, enfeksiyon riskini artırabilir ve iyileşmeyi geciktirebilir. İnsülin veya diğer kan şekeri düşürücü ilaçlarla kan şekeri kontrolü sağlanır.
• Ağrı ve anksiyete yönetimi: YBÜ'deki hastalar genellikle ağrı ve anksiyete yaşarlar. Ağrı kesiciler ve sakinleştiriciler gibi ilaçlarla bu durumlar kontrol altına alınmaya çalışılır.
• Enfeksiyon kontrolü: YBÜ'ler, enfeksiyon riski yüksek olan hastaların bulunduğu ortamlardır. Bu nedenle, YBÜ'lerde sıkı enfeksiyon kontrol protokolleri uygulanır. El hijyeni, izolasyon önlemleri ve antibiyotik kullanımı gibi yöntemlerle enfeksiyon kontrolü sağlanır.
• DVT (Derin Ven Trombozu) profilaksisi: YBÜ'deki hastalar, uzun süre hareketsiz kaldıkları için DVT riski altındadır. Düşük moleküler ağırlıklı heparin veya diğer antikoagülan ilaçlarla DVT profilaksisi uygulanır. Ayrıca, bacaklara kompresyon çorapları giydirilir veya pnömatik kompresyon cihazları kullanılır.
• Bası yarası profilaksisi: YBÜ'deki hastalar, uzun süre yattıkları için bası yarası riski altındadır. Sık pozisyon değiştirme, özel yataklar ve cilt bakımı gibi yöntemlerle bası yarası profilaksisi uygulanır.

Yoğun Bakım Ünitesinde Karşılaşılabilecek Zorluklar

Yoğun bakım ünitelerinde tedavi gören hastalar ve aileleri için çeşitli zorluklar ortaya çıkabilir:

• Hastalığın Ciddiyeti ve Belirsizlik: Hastaların durumunun ciddiyeti ve geleceğe yönelik belirsizlik, aileler için büyük bir stres kaynağı olabilir.
• İletişim Zorlukları: Hastaların çoğu iletişim kurmakta zorlanabilir veya bilinci kapalı olabilir. Bu durum, hasta ve sağlık ekibi arasındaki iletişimi zorlaştırır ve ailelerin endişelerini artırabilir.
• Teknolojik Ortam: YBÜ'deki karmaşık cihazlar ve sürekli alarm sesleri, aileler için ürkütücü ve yabancı bir ortam yaratabilir.
• Uzun Süreli Yatışlar: YBÜ'de uzun süreli yatışlar, hem hastalar hem de aileler için fiziksel ve duygusal olarak yıpratıcı olabilir.
• Mali Yük: Yoğun bakım tedavisi, yüksek maliyetli olabilir ve aileler için önemli bir finansal yük oluşturabilir.

Ailelerin Yoğun Bakım Sürecinde Desteklenmesi

Yoğun bakım sürecinde ailelerin desteklenmesi, hem hastaların iyileşmesine hem de ailelerin baş etme mekanizmalarının güçlenmesine yardımcı olur. Ailelerin desteklenmesine yönelik çeşitli yaklaşımlar şunlardır:

• Bilgilendirme: Ailelere hastanın durumu, tedavi planı ve olası sonuçlar hakkında düzenli ve anlaşılır bilgiler verilmelidir.
• İletişim: Sağlık ekibi, ailelerle düzenli olarak iletişim kurmalı, sorularını yanıtlamalı ve endişelerini gidermelidir.
• Duygusal Destek: Ailelere duygusal destek sağlamak için psikologlar, sosyal hizmet uzmanları veya diğer destek personeli görevlendirilebilir.
• Karar Verme Sürecine Katılım: Aileler, hastanın tedavi planıyla ilgili kararlara dahil edilmelidir.
• Ziyaret Saatleri ve Koşulları: Ailelerin hastalarını ziyaret etmeleri kolaylaştırılmalı ve ziyaret saatleri esnek tutulmalıdır.
• Dini ve Manevi Destek: Ailelerin dini ve manevi ihtiyaçları karşılanmalıdır.
• Diğer Ailelerle Tanışma ve Paylaşım: Ailelerin benzer durumda olan diğer ailelerle tanışmaları ve deneyimlerini paylaşmaları sağlanabilir.

Yaşam Desteğinin Etik Boyutları

Yaşam desteği kararları, etik açıdan karmaşık durumlar ortaya çıkarabilir. Özellikle hastanın bilincinin kapalı olduğu veya karar verme yeteneğinin olmadığı durumlarda, yaşam desteğinin başlatılması, sürdürülmesi veya sonlandırılması gibi konularda etik değerlendirmeler yapmak önemlidir.

• Hastanın Özerkliği: Hastanın kendi tedavi planıyla ilgili karar verme hakkı (özerklik), etik bir ilkedir. Hastanın önceden beyan ettiği vasiyetname veya diğer belgeler, tedavi kararlarında dikkate alınmalıdır.
• Yararlılık: Tedavinin hastaya fayda sağlaması (yararlılık), etik bir ilkedir. Tedavinin hastanın yaşam kalitesini artırması veya yaşam süresini uzatması beklenmelidir.
• Zarar Vermeme: Tedavinin hastaya zarar vermemesi (zarar vermeme), etik bir ilkedir. Tedavinin yan etkileri ve riskleri dikkate alınmalıdır.
• Adalet: Kaynakların adil bir şekilde dağıtılması (adalet), etik bir ilkedir. Yaşam desteği kararları, hastaların sosyal veya ekonomik durumlarından bağımsız olarak adil bir şekilde verilmelidir.

Etik sorunların çözümü için etik kurulları veya etik danışmanlık hizmetleri kullanılabilir. Bu kurullar veya danışmanlar, farklı bakış açılarını değerlendirerek ve etik ilkeleri göz önünde bulundurarak karar verme sürecine yardımcı olurlar.

Sonuç

Acil yoğun bakım ünitelerinde uygulanan yaşam desteği, hayati tehlike arz eden hastalıkları veya yaralanmaları olan hastaların hayatta kalmasını sağlamak için kritik öneme sahiptir. Solunum desteği, dolaşım desteği, böbrek desteği ve beslenme desteği gibi çeşitli yaşam desteği yöntemleri, hastanın durumuna ve ihtiyaçlarına göre uygulanır. Yoğun bakım süreci, hastalar ve aileleri için zorlu olabilir. Bu nedenle, ailelerin bilgilendirilmesi, duygusal olarak desteklenmesi ve karar verme sürecine dahil edilmesi önemlidir. Yaşam desteği kararları, etik açıdan karmaşık durumlar ortaya çıkarabilir. Bu durumlarda, etik ilkeler göz önünde bulundurularak karar verme sürecine özen gösterilmelidir. Umarım bu yazı, yoğun bakımda yaşam desteği hakkında size faydalı bilgiler sunmuştur.