CerrahiOnkolojiPatolojiGenetik

Patolojik İncelemelerle Kanser Tanısı: Biyopsi ve Hücre Analizi Yöntemleri

Kanser, dünya genelinde önemli bir sağlık sorunudur ve erken tanı, tedavi başarısı için kritik öneme sahiptir. Kanser tanısında kullanılan en önemli yöntemlerden biri patolojik incelemelerdir. Bu incelemeler, biyopsi ve hücre analizi yöntemlerini içerir ve hastalığın türünü, evresini ve tedaviye yanıtını belirlemede hayati rol oynar. Bu yazıda, patolojik incelemelerin kanser tanısındaki yerini, kullanılan yöntemleri ve önemini detaylı bir şekilde ele alacağız.

Patoloji Nedir?

Patoloji, hastalıkların nedenlerini, gelişim mekanizmalarını ve vücut üzerindeki etkilerini inceleyen bir tıp dalıdır. Patologlar, hastalıklı doku ve hücreleri mikroskop altında inceleyerek tanı koyar, hastalığın seyrini tahmin eder ve tedavi seçeneklerine yön verirler. Kanser tanısında patolojinin rolü, şüpheli dokuların incelenmesi ve kanser hücrelerinin varlığının, tipinin ve özelliklerinin belirlenmesidir.

Patolojik İncelemelerin Kanser Tanısındaki Önemi

Patolojik incelemeler, kanser tanısının altın standardıdır. Radyolojik görüntüleme yöntemleri (MR, BT, PET vb.) ve klinik muayeneler kanser şüphesi uyandırabilir, ancak kesin tanı patolojik inceleme ile konulur. Patolojik incelemeler sayesinde:

• Kanser hücrelerinin varlığı doğrulanır.
• Kanserin türü (örneğin, adenokarsinom, skuamöz hücreli karsinom) belirlenir.
• Kanserin evresi (yaygınlığı) belirlenir.
• Kanser hücrelerinin derecesi (agresifliği) belirlenir.
• Tedaviye yanıtı öngörmek için bazı belirteçler (örneğin, hormon reseptörleri, HER2) değerlendirilir.
• Tedavi sonrası hastalığın tekrarlama riski değerlendirilir.

Biyopsi Yöntemleri

Biyopsi, vücuttan şüpheli doku veya hücre örneği alınması işlemidir. Alınan örnekler, patologlar tarafından mikroskop altında incelenerek tanı konulur. Farklı biyopsi yöntemleri bulunmaktadır ve hangi yöntemin kullanılacağı, şüpheli bölgenin yerine, büyüklüğüne ve hastanın genel sağlık durumuna göre belirlenir.

Eksizyonel Biyopsi

Eksizyonel biyopsi, şüpheli dokunun tamamının cerrahi olarak çıkarılması işlemidir. Genellikle küçük, yüzeyel lezyonlar için tercih edilir. Deri üzerindeki benler, küçük kitleler veya şüpheli lenf nodları eksizyonel biyopsi ile çıkarılabilir. Bu yöntem, hem tanısal hem de tedavi edici olabilir. Eğer lezyon tamamen çıkarılırsa, tedavi de sağlanmış olur.

İnsizyonel Biyopsi

İnsizyonel biyopsi, şüpheli dokunun sadece bir kısmının cerrahi olarak çıkarılması işlemidir. Büyük veya derin lezyonlarda, dokunun tamamını çıkarmak mümkün veya gerekli olmadığında kullanılır. Bu yöntemle, tanı için yeterli doku örneği alınır ve daha sonra gerekirse daha kapsamlı bir cerrahi işlem planlanabilir.

Tru-cut (Kor) Biyopsi

Tru-cut biyopsi, özel bir iğne kullanılarak dokudan silindirik bir örnek alınması işlemidir. Genellikle cilt altındaki kitleler, meme kitleleri, karaciğer, akciğer veya böbrek gibi organlardaki şüpheli lezyonlar için tercih edilir. Lokal anestezi altında yapılabilir ve cerrahi bir kesi gerektirmez. Görüntüleme yöntemleri (ultrason, BT) eşliğinde yapılabilir, bu da hedefin doğru şekilde belirlenmesine yardımcı olur.

İnce İğne Aspirasyon Biyopsisi (İİAB)

İnce iğne aspirasyon biyopsisi (İİAB), çok ince bir iğne kullanılarak hücrelerin veya sıvıların aspire edilmesi işlemidir. Genellikle tiroid nodülleri, lenf nodları, meme kitleleri ve kistik lezyonlar için kullanılır. İİAB, hızlı ve kolay bir yöntemdir ve genellikle lokal anestezi gerektirmez. Ancak, alınan örnek miktarı sınırlı olabilir ve bazen tanı koymak için yeterli olmayabilir. Bu durumda, tekrarlanan biyopsiler veya farklı bir biyopsi yöntemi gerekebilir.

Endoskopik Biyopsi

Endoskopik biyopsi, endoskop adı verilen ince, esnek bir tüpün vücut boşluklarına (örneğin, mide, bağırsak, akciğerler) sokulması ve buradan doku örneği alınması işlemidir. Endoskopi sırasında, şüpheli bölgeler doğrudan görülebilir ve biyopsi alınabilir. Gastrointestinal sistem (mide, kolon), solunum sistemi (bronşlar) ve idrar yolları (mesane) gibi organlardaki lezyonlar için kullanılır. Endoskopik biyopsi genellikle sedasyon altında yapılır.

Laparoskopik Biyopsi

Laparoskopik biyopsi, karın boşluğuna küçük kesiler aracılığıyla bir laparoskop (ince, ışıklı bir tüp) ve cerrahi aletler sokularak doku örneği alınması işlemidir. Karaciğer, pankreas, lenf nodları ve diğer karın içi organlardaki şüpheli lezyonlar için kullanılır. Laparoskopik biyopsi, açık cerrahiye göre daha az invazivdir ve iyileşme süresi daha kısadır. Genel anestezi altında yapılır.

Cerrahi Biyopsi

Cerrahi biyopsi, açık cerrahi ile doku örneği alınması işlemidir. Diğer biyopsi yöntemleri ile tanı konulamadığında veya daha büyük bir doku örneğine ihtiyaç duyulduğunda kullanılır. Derin yerleşimli veya karmaşık lezyonlar için tercih edilebilir. Cerrahi biyopsi, genel anestezi altında yapılır ve iyileşme süresi diğer yöntemlere göre daha uzundur.

Hücre Analizi Yöntemleri

Biyopsi ile elde edilen doku örnekleri veya doğrudan alınan hücre örnekleri, çeşitli hücre analizi yöntemleri ile incelenir. Bu yöntemler, kanser hücrelerinin morfolojik özelliklerini, genetik yapısını ve protein ekspresyonunu değerlendirmek için kullanılır.

Histopatolojik İnceleme

Histopatolojik inceleme, doku örneklerinin özel boyalarla boyanarak mikroskop altında incelenmesi işlemidir. Patologlar, hücrelerin şeklini, boyutunu, düzenini ve diğer morfolojik özelliklerini değerlendirerek tanı koyar. Histopatolojik inceleme, kanser tanısının temelini oluşturur ve kanserin tipini, evresini ve derecesini belirlemede kullanılır.

Prosedür:

1. Fiksasyon: Doku örneği, formaldehit gibi bir sabitleyiciye konularak hücrelerin yapısının korunması sağlanır.
2. İşlemleme: Fikse edilen doku örneği, parafin blok içine gömülerek kesilebilir hale getirilir.
3. Kesit Alma: Parafin bloktan ince kesitler (genellikle 4-5 mikron kalınlığında) alınır.
4. Boyama: Kesitler, Hematoksilen ve Eozin (H&E) gibi özel boyalarla boyanır. Hematoksilen, hücre çekirdeklerini maviye, Eozin ise sitoplazmayı pembe-kırmızıya boyar.
5. Mikroskobik İnceleme: Boyanmış kesitler, patolog tarafından mikroskop altında incelenir.

Sitolojik İnceleme

Sitolojik inceleme, tek tek hücrelerin veya hücre gruplarının mikroskop altında incelenmesi işlemidir. İnce iğne aspirasyon biyopsisi (İİAB) ile elde edilen örnekler, vücut sıvılarından (örneğin, plevra sıvısı, periton sıvısı, idrar) alınan örnekler ve sürüntü örnekleri (örneğin, Pap smear) sitolojik inceleme için kullanılır. Sitolojik inceleme, hızlı ve kolay bir yöntemdir ve kanser tanısında önemli bir rol oynar.

Yaygın Sitolojik İnceleme Türleri:

• Pap Smear: Rahim ağzı kanseri taramasında kullanılır.
• Bal Gamı Sitolojisi: Akciğer kanseri tanısında kullanılır.
• İdrar Sitolojisi: Mesane kanseri tanısında kullanılır.
• Sıvı Bazlı Sitoloji: Daha iyi hücre korunumu ve hazırlama teknikleri sunar.

İmmünohistokimya (İHK)

İmmünohistokimya (İHK), doku veya hücre örneklerindeki belirli proteinlerin varlığını ve dağılımını belirlemek için kullanılan bir yöntemdir. Antikorlar kullanılarak hedef proteinlere bağlanılır ve bu proteinlerin varlığı görselleştirilir. İHK, kanser tanısında, kanserin tipini belirlemede, tedaviye yanıtı öngörmede ve prognozu değerlendirmede kullanılır.

İHK'nın Kullanım Alanları:

• Kanser Türünün Belirlenmesi: Örneğin, meme kanserinde östrojen reseptörü (ER), progesteron reseptörü (PR) ve HER2 gibi belirteçlerin belirlenmesi.
• Tedavi Seçeneklerinin Belirlenmesi: Örneğin, HER2 pozitif meme kanserinde trastuzumab (Herceptin) tedavisi uygulanabilir.
• Prognozun Değerlendirilmesi: Örneğin, Ki-67 proliferasyon indeksi, kanserin ne kadar hızlı büyüdüğünü gösterir.

Floresan İn Situ Hibridizasyon (FISH)

Floresan in situ hibridizasyon (FISH), hücrelerdeki belirli DNA veya RNA dizilerinin varlığını ve yerini belirlemek için kullanılan bir moleküler sitogenetik yöntemdir. Floresan etiketli DNA probları, hedef dizilere bağlanır ve floresan mikroskobu ile görselleştirilir. FISH, kanser tanısında, gen amplifikasyonlarını (örneğin, HER2 amplifikasyonu), delesyonları ve translokasyonları belirlemede kullanılır.

FISH'in Kullanım Alanları:

• Gen Amplifikasyonlarının Belirlenmesi: Örneğin, HER2 geninin amplifikasyonu meme kanserinde belirlenir.
• Kromozomal Anomalilerin Belirlenmesi: Örneğin, kronik miyeloid lösemide (KML) Philadelphia kromozomunun (t(9;22) translokasyonu) belirlenmesi.
• Tedaviye Yanıtın Öngörülmesi: Genetik anormalliklerin varlığı veya yokluğu tedaviye yanıtı etkileyebilir.

Polimeraz Zincir Reaksiyonu (PCR)

Polimeraz zincir reaksiyonu (PCR), belirli DNA dizilerinin milyonlarca kopyasını oluşturmak için kullanılan bir moleküler biyoloji tekniğidir. PCR, kanser tanısında, minimal rezidüel hastalığın (MRD) belirlenmesinde, enfeksiyonların tanısında ve genetik mutasyonların belirlenmesinde kullanılır.

PCR'ın Kullanım Alanları:

• Genetik Mutasyonların Belirlenmesi: Örneğin, EGFR mutasyonları akciğer kanserinde belirlenir.
• Minimal Rezidüel Hastalığın (MRD) Belirlenmesi: Tedavi sonrası kalan kanser hücrelerinin belirlenmesi.
• Enfeksiyonların Tanısı: Örneğin, HPV (Human Papillomavirus) enfeksiyonunun belirlenmesi.

Akış Sitometrisi

Akış sitometrisi, hücrelerin fiziksel ve kimyasal özelliklerini ölçmek için kullanılan bir tekniktir. Hücreler, bir lazer ışını altından geçirilir ve saçılan ışık ve floresan sinyalleri ölçülür. Akış sitometrisi, hematolojik malignitelerin (örneğin, lösemi, lenfoma) tanısında, immünfenotiplendirmede ve tedaviye yanıtı değerlendirmede kullanılır.

Akış Sitometrisinin Kullanım Alanları:

• Lösemi ve Lenfoma Tanısı: Hücrelerin yüzeyindeki belirteçlerin belirlenmesi.
• İmmünfenotiplendirme: Bağışıklık hücrelerinin belirlenmesi ve sınıflandırılması.
• Tedaviye Yanıtın Değerlendirilmesi: Kanser hücrelerinin sayısındaki azalmanın belirlenmesi.

Genetik Testler (Dizi Analizi, NGS)

Genetik testler, bir bireyin DNA'sındaki değişiklikleri (mutasyonları) belirlemek için kullanılan yöntemlerdir. Dizi analizi (Sanger dizileme) ve yeni nesil dizileme (NGS) gibi farklı genetik testler bulunmaktadır. Genetik testler, kanser tanısında, kalıtsal kanser riskini değerlendirmede, tedaviye yanıtı öngörmede ve kişiselleştirilmiş tedavi yaklaşımları geliştirmede kullanılır.

Genetik Testlerin Kullanım Alanları:

• Kalıtsal Kanser Riskini Değerlendirme: Örneğin, BRCA1 ve BRCA2 mutasyonları meme ve yumurtalık kanseri riskini artırır.
• Tedaviye Yanıtı Öngörme: Genetik mutasyonların varlığı veya yokluğu tedaviye yanıtı etkileyebilir.
• Kişiselleştirilmiş Tedavi Yaklaşımları Geliştirme: Tümörün genetik profiline göre tedavi seçimi.
• Tanısal Onkoloji: Tümörün genetik özelliklerini belirleyerek daha kesin bir tanı koyma ve uygun tedavi stratejileri geliştirme.

Yeni Nesil Dizileme (NGS):

Yeni nesil dizileme (NGS), aynı anda milyonlarca DNA dizisini paralel olarak okuma yeteneğine sahip bir teknolojidir. NGS, tüm ekzom dizilemesi (WES) ve tüm genom dizilemesi (WGS) gibi kapsamlı genetik analizler yapmaya olanak tanır. Kanser araştırmalarında ve klinik uygulamalarda giderek daha fazla kullanılmaktadır.

NGS'nin Avantajları:

• Yüksek Verimlilik: Aynı anda çok sayıda geni analiz edebilir.
• Düşük Maliyet: Sanger dizilemeye göre daha ekonomiktir.
• Kapsamlı Analiz: Tüm genom veya ekzom dizilemesi yapabilir.
• Yeni Hedeflerin Keşfi: Kanser gelişiminde rol oynayan yeni genlerin ve mutasyonların belirlenmesi.

Patolojik İnceleme Raporu Nasıl Okunur?

Patolojik inceleme raporu, patolog tarafından hazırlanan ve biyopsi veya hücre analizi sonuçlarını içeren bir belgedir. Rapor, hastanın tanı ve tedavi sürecinde önemli bilgiler içerir. Raporun içeriği genellikle şu bölümlerden oluşur:

• Hasta Bilgileri: Hastanın adı, soyadı, doğum tarihi, tıbbi kayıt numarası gibi bilgiler.
• Örnek Bilgileri: Biyopsi veya hücre örneğinin alındığı tarih, yer ve türü (örneğin, meme biyopsisi, akciğer İİAB).
• Makroskobik İnceleme: Örneğin çıplak gözle yapılan incelemesi (örneğin, boyutu, rengi, şekli).
• Mikroskobik İnceleme: Örneğin mikroskop altında yapılan incelemesi (hücrelerin özellikleri, tümörün varlığı, tipi, derecesi).
• İmmünohistokimya ve Diğer Özel Boyamalar: Yapılan özel boyamaların sonuçları (örneğin, ER, PR, HER2).
• Tanı: Patologun koyduğu kesin tanı (örneğin, invaziv duktal karsinom, adenokarsinom).
• Açıklama: Tanıyı destekleyen mikroskobik bulguların ve diğer test sonuçlarının açıklaması.
• Notlar: Ek bilgiler veya öneriler (örneğin, ek testlerin yapılması, konsültasyon önerisi).
• Patologun İmzası ve İletişim Bilgileri: Raporu hazırlayan patologun adı, soyadı, unvanı ve iletişim bilgileri.

Patolojik inceleme raporunu anlamak bazen karmaşık olabilir. Bu nedenle, raporunuzu doktorunuzla birlikte dikkatlice incelemeniz ve anlamadığınız noktaları sormaktan çekinmeyin. Doktorunuz, raporun içeriğini size açıklayacak ve tedavi planınızı buna göre belirleyecektir.

Sonuç

Patolojik incelemeler, kanser tanısında vazgeçilmez bir rol oynamaktadır. Biyopsi ve hücre analizi yöntemleri sayesinde, kanserin türü, evresi, derecesi ve tedaviye yanıtı hakkında önemli bilgiler elde edilir. Bu bilgiler, hastalığın doğru bir şekilde teşhis edilmesine, uygun tedavi seçeneklerinin belirlenmesine ve hastanın prognozunun öngörülmesine yardımcı olur. Teknolojinin gelişmesiyle birlikte, patolojik incelemelerde kullanılan yöntemler de sürekli olarak gelişmektedir ve bu da kanser tanısındaki doğruluğu ve etkinliği artırmaktadır. Kanserle mücadelede patolojik incelemelerin önemi giderek artmakta ve bu alandaki gelişmeler, hastaların yaşam kalitesini artırmaya ve tedavi başarısını yükseltmeye önemli katkılar sağlamaktadır.