Perikardiyal Efüzyon: Nasıl Teşhis Edilir?

Perikardiyal efüzyon, kalbi çevreleyen ve koruyan perikard boşluğunda anormal miktarda sıvı birikmesidir. Bu durum, çeşitli nedenlerle ortaya çıkabilir ve küçük efüzyonlar asemptomatik seyrederken, büyük ve hızlı gelişen efüzyonlar ciddi kardiyak tamponada yol açabilir ve hayatı tehdit edebilir. Bu blog yazısında, perikardiyal efüzyonun teşhis yöntemlerini detaylı bir şekilde inceleyeceğiz.

Perikardiyal Efüzyonun Tanımı ve Önemi

Perikardiyal Efüzyon Nedir?

Perikard, kalbi saran çift katmanlı bir zardır. Bu zarın iki katmanı arasında normalde az miktarda sıvı (15-50 ml) bulunur. Bu sıvı, kalbin hareketleri sırasında sürtünmeyi azaltır ve kalbin rahatça kasılmasını sağlar. Perikardiyal efüzyon, bu boşlukta normalden fazla sıvı birikmesi durumudur. Sıvının miktarı ve birikme hızı, klinik semptomların şiddetini belirler.

Perikardiyal Efüzyonun Önemi

Perikardiyal efüzyonun önemi, altta yatan nedenine ve efüzyonun boyutuna bağlıdır. Küçük, yavaş gelişen efüzyonlar genellikle iyi tolere edilirken, büyük veya hızlı gelişen efüzyonlar kalbi sıkıştırabilir ve kardiyak tamponada yol açabilir. Kardiyak tamponad, kalbin yeterince dolmasını engelleyerek kalp debisini azaltır ve şoka neden olabilir. Bu nedenle, perikardiyal efüzyonun erken teşhisi ve uygun tedavisi hayati önem taşır.

Perikardiyal Efüzyonun Nedenleri

Perikardiyal efüzyona yol açabilecek birçok farklı neden bulunmaktadır. Bu nedenler arasında enfeksiyonlar, inflamatuar hastalıklar, maligniteler, travma ve metabolik bozukluklar sayılabilir.

Enfeksiyonlar

• Viral Enfeksiyonlar: Coxsackievirus, echovirus, adenovirus gibi virüsler perikardite ve dolayısıyla perikardiyal efüzyona neden olabilir.
• Bakteriyel Enfeksiyonlar: Tüberküloz, pnömoni ve diğer bakteriyel enfeksiyonlar perikardiyal efüzyona yol açabilir.
• Fungal Enfeksiyonlar: Özellikle immün sistemi baskılanmış kişilerde histoplazmozis, kandidiyazis gibi fungal enfeksiyonlar perikardite ve efüzyona neden olabilir.

İnflamatuar Hastalıklar

• Otoimmün Hastalıklar: Romatoid artrit, sistemik lupus eritematozus (SLE), skleroderma gibi otoimmün hastalıklar perikardiyal inflamasyona ve efüzyona neden olabilir.
• Üremi: Kronik böbrek yetmezliği olan hastalarda üre birikimi perikardite ve efüzyona yol açabilir.
• Radyasyon Tedavisi: Göğüs bölgesine uygulanan radyasyon tedavisi perikardiyal inflamasyona ve geç dönemde efüzyona neden olabilir.
• Post-Perikardiyotomi Sendromu: Kalp ameliyatı sonrası gelişen inflamatuar bir durumdur ve perikardiyal efüzyona yol açabilir.

Maligniteler

• Primer Kalp Tümörleri: Nadir olmakla birlikte, kalbin primer tümörleri (örneğin anjiosarkom) perikardiyal efüzyona neden olabilir.
• Metastatik Tümörler: Akciğer kanseri, meme kanseri, lenfoma ve lösemi gibi kanserlerin perikarda metastaz yapması perikardiyal efüzyona yol açabilir.

Travma

• Künt Göğüs Travması: Araba kazaları, düşmeler veya diğer travmatik olaylar perikardiyal kanamaya (hemoperikardiyum) ve efüzyona neden olabilir.
• Penetran Yaralanmalar: Bıçaklanma veya ateşli silah yaralanmaları gibi penetran yaralanmalar perikarda doğrudan hasar vererek efüzyona yol açabilir.
• İyatrojenik Nedenler: Kalp kateterizasyonu, perkütan koroner girişim (PKG) veya diğer invaziv prosedürler sırasında perikardiyal perforasyon ve efüzyon gelişebilir.

Metabolik Bozukluklar

• Hipotiroidizm: Şiddetli hipotiroidizm vakalarında miksödem nedeniyle perikardiyal efüzyon gelişebilir.

Diğer Nedenler

• İlaçlar: Bazı ilaçlar (örneğin minoksidil, hidralazin, prokainamid) perikardiyal efüzyona neden olabilir.
• Aort Diseksiyonu: Aort diseksiyonu perikarda doğru ilerlerse perikardiyal kanamaya ve efüzyona yol açabilir.

Perikardiyal Efüzyonun Belirtileri ve Semptomları

Perikardiyal efüzyonun belirtileri ve semptomları, efüzyonun büyüklüğüne, birikme hızına ve altta yatan nedene bağlı olarak değişebilir. Küçük, yavaş gelişen efüzyonlar genellikle asemptomatiktir, yani herhangi bir belirtiye neden olmazlar. Ancak, büyük veya hızlı gelişen efüzyonlar kalbi sıkıştırarak ciddi semptomlara yol açabilir.

Asemptomatik Efüzyonlar

Küçük, yavaş gelişen efüzyonlar genellikle asemptomatiktir ve rutin bir fizik muayene veya başka bir nedenle yapılan görüntüleme sırasında tesadüfen tespit edilebilirler.

Semptomatik Efüzyonlar

Büyük veya hızlı gelişen efüzyonlar aşağıdaki semptomlara neden olabilir:

• Göğüs Ağrısı: Genellikle keskin, batıcı bir ağrıdır ve nefes alırken veya öksürürken şiddetlenebilir. Ağrı, sırta, boyuna veya omuzlara yayılabilir.
• Nefes Darlığı (Dispne): Efüzyonun kalbi sıkıştırması nedeniyle akciğerlere yeterli kan pompalanmaması sonucu ortaya çıkar. İstirahat halinde veya eforla ortaya çıkabilir.
• Ortopne: Sırtüstü yatarken nefes darlığı hissedilmesi durumudur. Hastalar oturarak veya birkaç yastıkla uyumak zorunda kalabilirler.
• Paroksismal Noktürnal Dispne: Geceleri uykudan ani nefes darlığıyla uyanma durumudur.
• Öksürük: Perikardiyal inflamasyon veya kalbin sıkışması sonucu ortaya çıkabilir.
• Yorgunluk ve Halsizlik: Kalp debisinin azalması nedeniyle dokulara yeterli oksijen gitmemesi sonucu ortaya çıkar.
• Karın Şişliği (Asit): Kalbin sağ tarafının sıkışması nedeniyle venöz dönüşün engellenmesi sonucu karın boşluğunda sıvı birikmesi (asit) oluşabilir.
• Bacaklarda Şişlik (Ödem): Kalbin sağ tarafının sıkışması nedeniyle venöz dönüşün engellenmesi sonucu bacaklarda sıvı birikmesi (ödem) oluşabilir.
• Baş Dönmesi veya Bayılma (Senkop): Kalp debisinin ani düşmesi nedeniyle beyne yeterli kan gitmemesi sonucu ortaya çıkabilir.
• Kalp Çarpıntısı: Kalbin daha hızlı veya düzensiz atması hissi.
• Ses Kısıklığı: Rekürren laringeal sinirin perikardiyal efüzyon tarafından sıkıştırılması sonucu ortaya çıkabilir.
• Hıçkırık: Frenik sinirin perikardiyal inflamasyon tarafından uyarılması sonucu ortaya çıkabilir.
• Bulantı ve Kusma: Karaciğerin sıkışması sonucu ortaya çıkabilir.

Kardiyak Tamponad Belirtileri

Kardiyak tamponad, perikardiyal efüzyonun en ciddi komplikasyonudur ve acil tıbbi müdahale gerektirir. Kardiyak tamponad belirtileri şunlardır:

• Bek Triadı:
  • Hipotenziyon: Düşük kan basıncı.
  • Boyun Venlerinde Dolgunluk: Juguler venöz distansiyon.
  • Kalp Seslerinde Azalma: Kalp seslerinin duyulmasının zorlaşması.
• Pulsus Paradoksus: İnspirasyon sırasında sistolik kan basıncında 10 mmHg'den fazla düşüş.
• Taşikardi: Kalp hızının artması.
• Taşipne: Solunum hızının artması.
• Anksiyete ve Huzursuzluk: Oksijen yetersizliği nedeniyle ortaya çıkabilir.
• Bilinç Bulanıklığı: Beyne yeterli kan gitmemesi nedeniyle ortaya çıkabilir.
• Siyanoz: Ciltte ve mukozalarda mavimsi renk değişikliği (oksijen yetersizliği belirtisi).

Perikardiyal Efüzyonun Teşhis Yöntemleri

Perikardiyal efüzyonun teşhisi, hastanın klinik öyküsü, fizik muayene bulguları ve çeşitli tanısal testlerin kombinasyonu ile konulur.

Klinik Öykü ve Fizik Muayene

Hastanın klinik öyküsü, perikardiyal efüzyona yol açabilecek altta yatan nedenleri belirlemede önemlidir. Örneğin, yakın zamanda geçirilen bir viral enfeksiyon, otoimmün hastalık öyküsü veya kanser tanısı perikardiyal efüzyon olasılığını artırabilir. Fizik muayene sırasında, doktor kalp seslerini dinler, boyun venlerini kontrol eder ve kan basıncını ölçer. Bek triadı (hipotenziyon, boyun venlerinde dolgunluk ve kalp seslerinde azalma) kardiyak tamponadın klasik belirtisidir.

Elektrokardiyografi (EKG)

EKG, kalbin elektriksel aktivitesini kaydeden bir testtir. Perikardiyal efüzyonlu hastalarda EKG'de aşağıdaki değişiklikler görülebilir:

• Düşük Voltaj: QRS komplekslerinin voltajının düşük olması. Bunun nedeni, efüzyonun elektriksel sinyalleri zayıflatmasıdır.
• Elektriksel Alternans: QRS komplekslerinin voltajının kalp atışı ile birlikte değişmesi. Bu durum, kalbin efüzyon içinde sallanması nedeniyle ortaya çıkar ve kardiyak tamponadın önemli bir işaretidir.
• ST Segment Elevasyonu: Perikarditin eşlik ettiği durumlarda ST segmentinde yükselme görülebilir.
• PR Segment Depresyonu: Perikarditin eşlik ettiği durumlarda PR segmentinde çökme görülebilir.

EKG, perikardiyal efüzyon teşhisi için spesifik bir test değildir, ancak diğer tanısal testlerle birlikte kullanıldığında faydalı olabilir.

Göğüs Röntgeni

Göğüs röntgeni, kalbin ve akciğerlerin görüntülenmesini sağlayan bir testtir. Perikardiyal efüzyonlu hastalarda göğüs röntgeninde aşağıdaki değişiklikler görülebilir:

• Kardiyomegali: Kalp boyutunun normalden büyük olması. Ancak, küçük efüzyonlarda kardiyomegali görülmeyebilir.
• "Su Şişesi" Görünümü: Büyük efüzyonlarda kalbin şekli su şişesine benzer bir görünüm alabilir.
• Pulmoner Konjesyon: Akciğerlerde sıvı birikmesi (pulmoner ödem) görülebilir.

Göğüs röntgeni, perikardiyal efüzyon teşhisi için duyarlı bir test değildir, ancak diğer tanısal testlerle birlikte kullanıldığında faydalı olabilir.

Ekokardiyografi

Ekokardiyografi, kalbin ultrason görüntülemesi ile incelenmesini sağlayan bir testtir. Ekokardiyografi, perikardiyal efüzyon teşhisinde en önemli ve en sık kullanılan yöntemdir. Ekokardiyografi ile efüzyonun varlığı, boyutu, yeri ve hemodinamik etkileri değerlendirilebilir.

Ekokardiyografi, transtorasik ekokardiyografi (TTE) ve transözofageal ekokardiyografi (TEE) olmak üzere iki şekilde yapılabilir. TTE, göğüs duvarı üzerinden yapılan bir ekokardiyografi türüdür ve perikardiyal efüzyon teşhisi için genellikle yeterlidir. TEE ise yemek borusu üzerinden yapılan bir ekokardiyografi türüdür ve daha detaylı görüntüleme gerektiğinde veya TTE ile yeterli görüntü elde edilemediğinde kullanılır.

Ekokardiyografi ile perikardiyal efüzyonun aşağıdaki özellikleri değerlendirilir:

• Efüzyonun Varlığı ve Boyutu: Efüzyonun olup olmadığı ve varsa miktarı (küçük, orta, büyük) belirlenir.
• Efüzyonun Yeri: Efüzyonun kalbin hangi bölgelerinde bulunduğu (örneğin anterior, posterior, lateral) belirlenir.
• Sağ Atriyum ve Sağ Ventrikülün Kollapsı: Efüzyonun kalbi sıkıştırması sonucu sağ atriyum ve sağ ventrikülün diastol sırasında kollapsı (çökmesi) görülebilir. Bu durum, kardiyak tamponadın önemli bir işaretidir.
• Sol Ventrikülün Solunum Varyasyonu: Kardiyak tamponad varlığında, sol ventrikülün çapı solunum sırasında değişebilir.
• Doppler İncelemesi: Doppler ekokardiyografi ile mitral ve triküspit akım hızlarının solunum varyasyonu değerlendirilir. Kardiyak tamponad varlığında bu akımlarda belirgin değişiklikler görülebilir.

Bilgisayarlı Tomografi (BT) ve Manyetik Rezonans Görüntüleme (MRG)

BT ve MRG, kalbin ve perikardın daha detaylı görüntülenmesini sağlayan yöntemlerdir. Bu yöntemler, ekokardiyografi ile yeterli görüntü elde edilemediğinde veya perikardiyal efüzyonun nedenini belirlemek için kullanılabilir.

BT, perikardiyal efüzyonun boyutunu, yerini ve perikardın kalınlığını değerlendirmede faydalıdır. Ayrıca, perikardiyal kalsifikasyon, tümör veya diğer patolojileri tespit etmede de kullanılabilir.

MRG, perikardiyal efüzyonun nedenini belirlemede BT'ye göre daha avantajlıdır. MRG ile perikardiyal inflamasyon, tümör infiltrasyonu veya konstriktif perikardit gibi durumlar daha iyi değerlendirilebilir.

Perikardiyosentez

Perikardiyosentez, perikard boşluğundan iğne ile sıvı çekilmesi işlemidir. Perikardiyosentez, hem tanısal hem de tedavi edici amaçlarla yapılabilir.

Tanısal amaçlarla perikardiyosentez, efüzyonun nedenini belirlemek için yapılır. Çekilen sıvı, enfeksiyon, inflamasyon, malignite veya diğer patolojileri araştırmak için laboratuvar testlerine gönderilir.

Tedavi edici amaçlarla perikardiyosentez, kardiyak tamponadı olan hastalarda kalbi rahatlatmak için yapılır. Efüzyonun boşaltılması, kalbin normal fonksiyonunu yeniden kazanmasını sağlar.

Perikardiyosentez, genellikle ekokardiyografi kılavuzluğunda yapılır. Bu, iğnenin doğru yere yerleştirilmesini ve kalbin veya diğer yapıların yaralanmasını önlemeye yardımcı olur.

Diğer Tanısal Testler

Perikardiyal efüzyonun nedenini belirlemek için aşağıdaki diğer tanısal testler de yapılabilir:

• Kan Testleri: Tam kan sayımı, elektrolitler, böbrek fonksiyon testleri, karaciğer fonksiyon testleri, tiroid fonksiyon testleri, otoantikorlar (örneğin ANA, anti-dsDNA), kardiyak enzimler (örneğin troponin) ve inflamatuar belirteçler (örneğin CRP, sedim) gibi kan testleri yapılabilir.
• Perikardiyal Sıvı Analizi: Perikardiyosentez ile elde edilen sıvının analizi, efüzyonun nedenini belirlemede önemlidir. Sıvının hücre sayısı, protein düzeyi, glukoz düzeyi, LDH düzeyi, amilaz düzeyi ve mikrobiyolojik incelemesi yapılır.
• Perikard Biyopsisi: Nadiren, perikardiyal efüzyonun nedenini belirlemek için perikard biyopsisi gerekebilir. Biyopsi, perikardın küçük bir parçasının alınarak mikroskop altında incelenmesidir.

Sonuç

Perikardiyal efüzyon, çeşitli nedenlerle ortaya çıkabilen ve hayatı tehdit edebilen bir durumdur. Erken teşhis ve uygun tedavi, komplikasyonları önlemede ve hastanın prognozunu iyileştirmede önemlidir. Bu blog yazısında, perikardiyal efüzyonun teşhis yöntemlerini detaylı bir şekilde inceledik. Hastaların, herhangi bir göğüs ağrısı, nefes darlığı veya diğer şüpheli semptomlar durumunda derhal bir doktora başvurmaları önemlidir. Doktor, gerekli tanısal testleri yaparak perikardiyal efüzyonun varlığını ve nedenini belirleyebilir ve uygun tedaviyi başlatabilir.