Spina Bifida Tedavisi İçin Hangi Bölüme Gidilmelidir?

Spina bifida, anne karnındaki bebeğin omuriliğinin tam olarak kapanmaması sonucu ortaya çıkan bir doğum kusurudur. Bu durum, omuriliğin ve sinirlerin hasar görmesine neden olabilir ve çeşitli fiziksel ve nörolojik sorunlara yol açabilir. Spina bifida tanısı konulduktan sonra, etkili bir tedavi süreci için doğru uzmanlara başvurmak hayati önem taşır. Bu yazıda, spina bifida tedavisi için hangi bölümlere başvurulması gerektiği ve bu bölümlerin tedavi sürecindeki rollerini detaylı bir şekilde inceleyeceğiz.

Spina Bifida Nedir?

Spina bifida, "ayrık omurga" anlamına gelir ve gebeliğin erken dönemlerinde, genellikle ilk ayında, omuriliğin ve onu çevreleyen kemiklerin (omurlar) tam olarak kapanmaması durumunda ortaya çıkar. Bu durum, omuriliğin bir kısmının açıkta kalmasına veya bir kese içinde dışarı çıkmasına neden olabilir. Spina bifida'nın şiddeti, durumun türüne ve omurilik üzerindeki hasarın derecesine bağlı olarak değişir. En hafif formunda, herhangi bir belirti görülmeyebilirken, en ağır formlarında ciddi fiziksel engelliliklere ve nörolojik sorunlara yol açabilir.

Spina Bifida'nın Türleri

Spina bifida'nın farklı türleri vardır ve her bir türün belirtileri ve tedavi yaklaşımları farklılık gösterebilir. En yaygın spina bifida türleri şunlardır:

• Spina Bifida Occulta: En hafif formudur ve genellikle herhangi bir belirti vermez. Omurların bir veya birkaçında küçük bir açıklık bulunur, ancak omurilik ve sinirler etkilenmez. Genellikle cilt üzerinde küçük bir çukur, kıl yumağı veya renk değişikliği ile fark edilir.
• Meningosel: Omurilik zarlarının (meninksler) omurgadaki bir açıklıktan dışarı çıkmasıyla karakterizedir. Bu kese, omurilik sıvısı içerir, ancak omurilik kendisi etkilenmez. Meningosel genellikle cerrahi olarak düzeltilebilir ve uzun vadeli komplikasyon riski düşüktür.
• Miyelomeningosel: Spina bifida'nın en ciddi formudur. Hem omurilik zarları hem de omuriliğin kendisi omurgadaki bir açıklıktan dışarı çıkar. Bu durum, omurilik hasarına ve ciddi fiziksel engelliliklere yol açabilir. Miyelomeningosel olan bebekler genellikle bacaklarda güçsüzlük veya felç, bağırsak ve mesane kontrolünde sorunlar ve hidrosefali gibi sorunlarla doğarlar.

Spina Bifida'nın Nedenleri

Spina bifida'nın kesin nedeni tam olarak bilinmemekle birlikte, genetik ve çevresel faktörlerin bir kombinasyonunun rol oynadığı düşünülmektedir. Bazı risk faktörleri şunlardır:

• Folat Eksikliği: Gebelik öncesinde ve sırasında yeterli folik asit (B9 vitamini) alımı, spina bifida riskini önemli ölçüde azaltır.
• Aile Öyküsü: Ailede spina bifida veya diğer nöral tüp defektleri öyküsü olan bireylerde risk daha yüksektir.
• Bazı İlaçlar: Gebelik sırasında bazı epilepsi ilaçları (örneğin, valproik asit) kullanmak spina bifida riskini artırabilir.
• Diyabet: Gebelik öncesinde veya sırasında diyabeti olan annelerde spina bifida riski daha yüksektir.
• Obezite: Gebelik öncesinde obez olan kadınlarda spina bifida riski artabilir.

Spina Bifida Tanısı Nasıl Konulur?

Spina bifida tanısı genellikle gebelik sırasında yapılan tarama testleri veya doğumdan sonra fiziksel muayene ile konulur.

Gebelik Sırasında Tanı

• Alfa-fetoprotein (AFP) Testi: Gebeliğin 16-18. haftalarında yapılan bir kan testidir. Spina bifida olan bebeklerde AFP seviyeleri genellikle yüksektir. Yüksek AFP seviyeleri her zaman spina bifida anlamına gelmez, ancak ek testler yapılmasını gerektirir.
• Ultrason: Ultrason, bebeğin omurgasını ve diğer organlarını görüntülemek için kullanılır. Ultrason ile spina bifida'nın bazı türleri tespit edilebilir.
• Amniyosentez: Amniyon sıvısından örnek alınarak yapılan bir testtir. Amniyon sıvısındaki AFP seviyeleri ve diğer maddeler incelenerek spina bifida tanısı konulabilir. Amniyosentez, ultrason ve AFP testi sonuçlarına göre gerekli görülürse yapılır.

Doğumdan Sonra Tanı

Doğumdan sonra, spina bifida'nın belirtileri fiziksel muayene ile kolayca fark edilebilir. Özellikle miyelomeningosel gibi daha ciddi formlarda, omurilik ve sinirlerin dışarı çıkması belirgin bir şekilde görülebilir. Tanıyı doğrulamak ve durumun ciddiyetini belirlemek için röntgen, MR veya BT taramaları gibi görüntüleme testleri yapılabilir.

Spina Bifida Tedavisi İçin Hangi Bölümlere Başvurulmalıdır?

Spina bifida tedavisi, multidisipliner bir yaklaşım gerektirir ve farklı uzmanlık alanlarından doktorların işbirliğini içerir. Tedavi süreci, hastanın durumuna, spina bifida'nın türüne ve şiddetine göre kişiselleştirilir. İşte spina bifida tedavisi için başvurulması gereken başlıca bölümler ve bu bölümlerin tedavi sürecindeki rolleri:

1. Çocuk Nöroşirurji

Çocuk nöroşirurji uzmanları, beyin, omurilik ve sinir sistemi cerrahisi konusunda uzmanlaşmış doktorlardır. Spina bifida'lı bebeklerin ve çocukların tedavisinde önemli bir rol oynarlar. Miyelomeningosel gibi durumlarda, omuriliğin kapatılması ve sinirlerin korunması için cerrahi müdahale gereklidir. Ayrıca, hidrosefali (beyinde sıvı birikmesi) gelişen hastalarda, şant yerleştirilmesi gibi cerrahi işlemler de çocuk nöroşirurji uzmanları tarafından gerçekleştirilir.

Çocuk Nöroşirurji Uzmanının Rolleri:

• Miyelomeningosel Onarımı: Doğumdan sonraki ilk 24-48 saat içinde, omuriliğin ve sinirlerin korunması ve enfeksiyon riskinin azaltılması amacıyla cerrahi olarak kapatılması.
• Hidrosefali Tedavisi: Beyindeki fazla sıvıyı boşaltmak için şant yerleştirilmesi. Şant, beyindeki ventriküllerden karın boşluğuna veya kalbe bir tüp aracılığıyla sıvıyı yönlendirir.
• Gergin Omurilik Sendromu Cerrahisi: Omuriliğin omurga kanalına yapışması sonucu ortaya çıkan gergin omurilik sendromunu düzeltmek için cerrahi müdahale. Bu durum, büyüme döneminde veya daha sonra ortaya çıkabilir ve bacaklarda güçsüzlük, ağrı ve bağırsak/mesane kontrolünde sorunlara yol açabilir.
• Chiari Malformasyonu Cerrahisi: Bazı spina bifida'lı hastalarda görülen Chiari malformasyonu, beyincik dokusunun omurilik kanalına doğru sarkması durumudur. Bu durum, solunum, yutma ve denge sorunlarına neden olabilir. Cerrahi müdahale ile beyincik üzerindeki baskı azaltılabilir.

2. Çocuk Ortopedisi

Çocuk ortopedisi uzmanları, çocukların kas-iskelet sistemi (kemikler, eklemler, kaslar, tendonlar ve bağlar) sorunları konusunda uzmanlaşmış doktorlardır. Spina bifida'lı çocuklarda sık görülen ayak deformiteleri, kalça çıkığı, skolyoz (omurga eğriliği) ve diğer ortopedik sorunların tedavisinde önemli bir rol oynarlar.

Çocuk Ortopedisi Uzmanının Rolleri:

• Ayak Deformitelerinin Düzeltilmesi: Spina bifida'lı çocuklarda sık görülen çarpık ayak (pes equinovarus), düz tabanlık (pes planus) ve diğer ayak deformitelerinin alçı, ortez veya cerrahi yöntemlerle düzeltilmesi.
• Kalça Çıkığı Tedavisi: Kalça ekleminin normal pozisyonunda olmaması durumu olan kalça çıkığının erken teşhisi ve tedavisi. Tedavi, pavlik bandajı, alçı veya cerrahi müdahale ile yapılabilir.
• Skolyoz (Omurga Eğriliği) Tedavisi: Omurganın yana doğru eğilmesi olan skolyozun takibi ve tedavisi. Hafif skolyoz vakalarında korse tedavisi uygulanırken, daha ciddi vakalarda cerrahi müdahale gerekebilir.
• Eklem Kontraktürlerinin (Sertleşmelerin) Önlenmesi ve Tedavisi: Eklemlerde hareket kısıtlılığına neden olan kontraktürlerin fizik tedavi, ortez veya cerrahi yöntemlerle önlenmesi ve tedavisi.
• Yürüme Analizi ve Ortez Reçetesi: Çocuğun yürüme şeklini değerlendirmek ve uygun ortez (destekleyici cihaz) reçetesi yazmak. Ortezler, çocuğun yürümesini kolaylaştırabilir, dengeyi sağlayabilir ve eklemleri destekleyebilir.

3. Çocuk Ürolojisi

Çocuk ürolojisi uzmanları, çocukların idrar yolu ve üreme organları sorunları konusunda uzmanlaşmış doktorlardır. Spina bifida'lı çocuklarda sık görülen mesane ve bağırsak kontrolü sorunlarının tedavisinde önemli bir rol oynarlar. Bu sorunlar, böbrek hasarına, idrar yolu enfeksiyonlarına ve kabızlığa yol açabilir.

Çocuk Ürolojisi Uzmanının Rolleri:

• Nörojenik Mesane Yönetimi: Mesane fonksiyonunun sinir sistemi hasarı nedeniyle bozulması durumu olan nörojenik mesanenin yönetimi. Tedavi, kateterizasyon (idrarın sonda ile boşaltılması), ilaç tedavisi ve mesane büyütme cerrahisi gibi yöntemleri içerebilir.
• Böbrek Fonksiyonlarının Korunması: Böbrek hasarını önlemek için düzenli olarak böbrek fonksiyonlarının izlenmesi ve gerekli tedavilerin uygulanması.
• İdrar Yolu Enfeksiyonlarının Tedavisi ve Önlenmesi: Sık idrar yolu enfeksiyonlarının tedavisi ve önlenmesi için profilaktik antibiyotik kullanımı veya diğer yöntemlerin uygulanması.
• Bağırsak Yönetimi: Kabızlık ve fekal inkontinans (dışkı kaçırma) gibi bağırsak sorunlarının yönetimi. Tedavi, diyet değişiklikleri, ilaç tedavisi, lavman veya bağırsak irrigasyonu gibi yöntemleri içerebilir.
• Mitrofanoff Prosedürü: Kateterizasyonu kolaylaştırmak için karın duvarından mesaneye bir kanal oluşturulması. Bu prosedür, özellikle tekerlekli sandalye kullanan veya kateterizasyonu kendi başına yapmakta zorlanan çocuklar için faydalı olabilir.

4. Çocuk Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon

Çocuk fizik tedavi ve rehabilitasyon uzmanları, çocukların fiziksel fonksiyonlarını geliştirmek ve bağımsızlıklarını artırmak için uzmanlaşmış doktorlardır. Spina bifida'lı çocukların motor becerilerini geliştirmek, kas gücünü artırmak, eklem hareket açıklığını korumak ve yürüme yeteneğini geliştirmek için önemli bir rol oynarlar.

Çocuk Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Uzmanının Rolleri:

• Motor Gelişim Terapisi: Çocuğun yaşına uygun motor becerilerini (örneğin, oturma, emekleme, yürüme, koşma) geliştirmek için özel egzersizler ve aktiviteler uygulanması.
• Kas Güçlendirme Egzersizleri: Zayıf kasları güçlendirmek ve kas dengesini sağlamak için dirençli egzersizler ve diğer tekniklerin kullanılması.
• Eklem Hareket Açıklığı Egzersizleri: Eklemlerdeki sertliği önlemek ve hareket açıklığını artırmak için germe egzersizleri ve manuel terapi uygulanması.
• Denge ve Koordinasyon Egzersizleri: Dengeyi geliştirmek ve koordinasyonu artırmak için özel egzersizler ve aktiviteler uygulanması.
• Yürüme Eğitimi: Yürüme yeteneğini geliştirmek veya yeniden kazandırmak için yürüme yardımcı cihazları (örneğin, ortez, yürüteç, koltuk değneği) kullanılarak yürüme eğitimi verilmesi.
• Günlük Yaşam Aktiviteleri (GYA) Eğitimi: Çocuğun günlük yaşam aktivitelerini (örneğin, giyinme, soyunma, yemek yeme, tuvalet kullanımı) bağımsız olarak yapabilmesi için eğitim verilmesi.
• Ailenin Eğitimi: Aileye, çocuğun bakımı, egzersiz programı ve diğer önemli konularda eğitim verilmesi.

5. Çocuk Nörolojisi

Çocuk nörolojisi uzmanları, çocukların beyin, omurilik ve sinir sistemi hastalıkları konusunda uzmanlaşmış doktorlardır. Spina bifida'lı çocuklarda görülen nöbetler, kas spazmları, öğrenme güçlükleri ve diğer nörolojik sorunların tedavisinde önemli bir rol oynarlar.

Çocuk Nörolojisi Uzmanının Rolleri:

• Nöbetlerin Tedavisi: Nöbetlerin kontrol altına alınması için ilaç tedavisi ve diğer yöntemlerin uygulanması.
• Kas Spazmlarının Yönetimi: Kas spazmlarını azaltmak için ilaç tedavisi, botulinum toksini enjeksiyonları veya diğer yöntemlerin uygulanması.
• Öğrenme Güçlüklerinin Değerlendirilmesi ve Yönetimi: Öğrenme güçlüklerinin nedenlerini belirlemek ve özel eğitim programları veya diğer destekleyici hizmetler sağlamak.
• Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) Değerlendirilmesi ve Yönetimi: DEHB belirtileri olan çocukları değerlendirmek ve ilaç tedavisi, davranış terapisi veya diğer yöntemlerle tedavi etmek.
• Gelişimsel Değerlendirme: Çocuğun gelişimini izlemek ve gelişimsel gecikmeleri veya sorunları erken tespit etmek.

6. Çocuk Genel Cerrahisi

Çocuk genel cerrahisi uzmanları, çocukların karın, göğüs ve diğer bölgelerindeki cerrahi sorunlar konusunda uzmanlaşmış doktorlardır. Spina bifida'lı çocuklarda görülen bağırsak sorunları, karın duvarı defektleri ve diğer cerrahi durumların tedavisinde rol oynayabilirler.

Çocuk Genel Cerrahisi Uzmanının Rolleri:

• Bağırsak Sorunlarının Cerrahisi: Bağırsak tıkanıklığı, bağırsak perforasyonu veya diğer bağırsak sorunlarının cerrahi olarak düzeltilmesi.
• Karın Duvarı Defektlerinin Onarımı: Omurilik kesesinin karın duvarından dışarı çıktığı durumlarda, karın duvarının cerrahi olarak onarılması.
• Gastrostomi Tüpü Yerleştirilmesi: Beslenme sorunları olan çocuklara, mideye doğrudan besin verilmesini sağlayan gastrostomi tüpünün yerleştirilmesi.
• Apandisit veya Diğer Acil Cerrahi Durumlar: Apandisit, bağırsak düğümlenmesi veya diğer acil cerrahi durumların tedavisi.

7. Çocuk Nefrolojisi

Çocuk nefrolojisi uzmanları, çocukların böbrek hastalıkları konusunda uzmanlaşmış doktorlardır. Spina bifida'lı çocuklarda sık görülen böbrek hasarı, idrar yolu enfeksiyonları ve diğer böbrek sorunlarının tedavisinde önemli bir rol oynarlar.

Çocuk Nefrolojisi Uzmanının Rolleri:

• Böbrek Fonksiyonlarının Değerlendirilmesi ve İzlenmesi: Böbrek fonksiyonlarını düzenli olarak değerlendirmek ve böbrek hasarını erken tespit etmek.
• İdrar Yolu Enfeksiyonlarının Tedavisi ve Önlenmesi: Sık idrar yolu enfeksiyonlarının tedavisi ve önlenmesi için profilaktik antibiyotik kullanımı veya diğer yöntemlerin uygulanması.
• Böbrek Taşlarının Tedavisi: Böbrek taşlarının ilaç tedavisi, ses dalgalarıyla kırma (ESWL) veya cerrahi yöntemlerle tedavisi.
• Böbrek Yetmezliği Tedavisi: Böbrek yetmezliği gelişen çocuklara diyaliz veya böbrek nakli gibi tedavilerin uygulanması.
• Hipertansiyon Yönetimi: Böbrek sorunları nedeniyle ortaya çıkan yüksek tansiyonun ilaç tedavisi veya diğer yöntemlerle kontrol altına alınması.

8. Çocuk Endokrinolojisi

Çocuk endokrinolojisi uzmanları, çocukların hormonlarla ilgili sorunları konusunda uzmanlaşmış doktorlardır. Spina bifida'lı çocuklarda büyüme sorunları, erken ergenlik veya diğer hormonal dengesizliklerin tedavisinde rol oynayabilirler.

Çocuk Endokrinolojisi Uzmanının Rolleri:

• Büyüme Takibi ve Tedavisi: Çocuğun büyümesini izlemek ve büyüme hormonu eksikliği veya diğer büyüme sorunlarını tedavi etmek.
• Erken Ergenlik Tedavisi: Erken ergenlik belirtileri olan çocuklara ilaç tedavisi veya diğer yöntemlerle tedavi uygulamak.
• Tiroid Sorunlarının Yönetimi: Tiroid hormonlarının eksikliği veya fazlalığı gibi tiroid sorunlarını tedavi etmek.
• Diyabet Yönetimi: Diyabet gelişen çocuklara insülin tedavisi, diyet eğitimi ve diğer yöntemlerle tedavi uygulamak.
• Kemik Sağlığı Yönetimi: Kemik yoğunluğunu artırmak ve kırık riskini azaltmak için kalsiyum ve D vitamini takviyesi veya diğer tedavilerin uygulanması.

9. Gelişimsel Pediatri

Gelişimsel pediatri uzmanları, çocukların gelişimsel sorunları ve davranış bozuklukları konusunda uzmanlaşmış doktorlardır. Spina bifida'lı çocuklarda sık görülen öğrenme güçlükleri, dikkat eksikliği, otizm spektrum bozukluğu veya diğer gelişimsel sorunların değerlendirilmesi ve yönetilmesinde önemli bir rol oynarlar.

Gelişimsel Pediatri Uzmanının Rolleri:

• Gelişimsel Değerlendirme: Çocuğun gelişimini izlemek ve gelişimsel gecikmeleri veya sorunları erken tespit etmek.
• Öğrenme Güçlüklerinin Değerlendirilmesi ve Yönetimi: Öğrenme güçlüklerinin nedenlerini belirlemek ve özel eğitim programları veya diğer destekleyici hizmetler sağlamak.
• Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) Değerlendirilmesi ve Yönetimi: DEHB belirtileri olan çocukları değerlendirmek ve ilaç tedavisi, davranış terapisi veya diğer yöntemlerle tedavi etmek.
• Otizm Spektrum Bozukluğu (OSB) Değerlendirilmesi ve Yönetimi: OSB belirtileri olan çocukları değerlendirmek ve davranış terapisi, konuşma terapisi veya diğer destekleyici hizmetler sağlamak.
• Davranış Sorunlarının Yönetimi: Davranış sorunları olan çocuklara davranış terapisi veya diğer yöntemlerle tedavi uygulamak.

10. Psikoloji / Çocuk Psikiyatrisi

Psikologlar ve çocuk psikiyatrisi uzmanları, çocukların ruh sağlığı sorunları konusunda uzmanlaşmış doktorlardır. Spina bifida'lı çocuklarda ve ailelerinde görülen anksiyete, depresyon, uyum sorunları ve diğer psikolojik sorunların değerlendirilmesi ve tedavisinde önemli bir rol oynarlar.

Psikolog / Çocuk Psikiyatrisi Uzmanının Rolleri:

• Psikolojik Değerlendirme: Çocuğun ve ailenin ruh sağlığını değerlendirmek ve psikolojik sorunları tespit etmek.
• Bireysel Terapi: Çocuğa, duygusal sorunlarla başa çıkmasına, özgüvenini artırmasına ve uyum becerilerini geliştirmesine yardımcı olmak için bireysel terapi uygulamak.
• Aile Terapisi: Aile üyeleri arasındaki iletişimi güçlendirmek, çatışmaları çözmek ve çocuğun gelişimini desteklemek için aile terapisi uygulamak.
• Grup Terapisi: Benzer sorunları olan çocuklarla bir araya gelerek deneyimlerini paylaşmalarını, destek almalarını ve yeni beceriler öğrenmelerini sağlamak için grup terapisi uygulamak.
• İlaç Tedavisi: Psikolojik sorunların tedavisinde ilaç tedavisi uygulamak (sadece çocuk psikiyatrisi uzmanları).

Tedavi Sürecinde Multidisipliner Yaklaşımın Önemi

Spina bifida tedavisi, multidisipliner bir yaklaşım gerektirir. Bu, farklı uzmanlık alanlarından doktorların, terapistlerin ve diğer sağlık profesyonellerinin bir araya gelerek hastanın ihtiyaçlarına yönelik kapsamlı bir tedavi planı oluşturması ve uygulaması anlamına gelir. Multidisipliner bir ekip, hastanın fiziksel, nörolojik, ürolojik, ortopedik, psikolojik ve sosyal ihtiyaçlarını bir bütün olarak ele alır ve en iyi sonuçları elde etmek için birlikte çalışır.

Multidisipliner Yaklaşımın Faydaları:

• Kapsamlı Değerlendirme: Hastanın tüm ihtiyaçlarının kapsamlı bir şekilde değerlendirilmesi.
• Kişiselleştirilmiş Tedavi Planı: Hastanın bireysel ihtiyaçlarına göre uyarlanmış bir tedavi planı oluşturulması.
• Koordineli Bakım: Farklı uzmanlar arasındaki iletişimin ve koordinasyonun sağlanması.
• Daha İyi Sonuçlar: Daha iyi fonksiyonel sonuçlar, yaşam kalitesi ve hasta memnuniyeti.
• Ailenin Desteklenmesi: Aileye, çocuğun bakımı, eğitimi ve geleceği hakkında bilgi ve destek sağlanması.

Sonuç

Spina bifida, karmaşık bir durumdur ve etkili bir tedavi süreci için multidisipliner bir yaklaşım gerektirir. Bu yazıda, spina bifida tedavisi için başvurulması gereken başlıca bölümleri ve bu bölümlerin tedavi sürecindeki rollerini detaylı bir şekilde inceledik. Unutmayın ki, her çocuğun durumu farklıdır ve tedavi planı, çocuğun bireysel ihtiyaçlarına göre uyarlanmalıdır. Erken tanı ve uygun tedavi ile spina bifida'lı çocuklar, potansiyellerine ulaşabilir ve anlamlı bir yaşam sürebilirler.