NörolojiFizik Tedavi ve RehabilitasyonÇocuk Sağlığı ve Hastalıkları

Tortikolis Nasıl Tedavi Edilir? Kapsamlı Bir Rehber

Tortikolis, boyun kaslarının istemsiz kasılması sonucu başın bir tarafa eğilmesi ve çenenin diğer tarafa dönmesiyle karakterize edilen bir durumdur. Halk arasında "eğri boyun" olarak da bilinir. Bu durum, bebeklerde doğuştan görülebildiği gibi, yetişkinlerde de çeşitli nedenlerle ortaya çıkabilir. Bu yazıda, tortikolisin nedenlerini, belirtilerini, teşhis yöntemlerini ve en önemlisi, tedavi seçeneklerini detaylı bir şekilde inceleyeceğiz.

Tortikolis Nedir?

Tortikolis, boyun kaslarının, özellikle de sternokleidomastoid kasının (SCM) anormal kasılması sonucu başın asimetrik bir pozisyonda durmasına neden olan bir durumdur. SCM kası, boynun her iki tarafında bulunan, köprücük kemiği ve göğüs kemiğinden başlayıp kafatasına kadar uzanan önemli bir kastır. Bu kas, başın dönme, eğilme ve öne doğru hareket etmesini sağlar. Tortikolis durumunda, bu kasın kısalması veya kasılması başın normal pozisyonunu bozar.

Tortikolisin Farklı Türleri

• Konjenital Musküler Tortikolis (KMT): Doğumda mevcut olan tortikolis türüdür. Genellikle SCM kasının doğum sırasında zedelenmesi veya rahimdeki pozisyondan kaynaklanır.
• Edinilmiş Tortikolis: Doğumdan sonra ortaya çıkan tortikolis türüdür. Travma, enfeksiyon, tümörler veya diğer tıbbi durumlar nedeniyle gelişebilir.
• Spazmodik Tortikolis (Servikal Distoni): Erişkinlerde görülen, istemsiz kasılmalarla karakterize kronik bir nörolojik bozukluktur.
• Oküler Tortikolis: Göz kaslarındaki dengesizliklerden kaynaklanan, başın anormal pozisyonda durmasına neden olan bir durumdur. Kişi daha iyi görebilmek için başını eğik tutar.
• İlaç Kaynaklı Tortikolis: Bazı ilaçların yan etkisi olarak ortaya çıkabilen tortikolis türüdür.

Tortikolisin Nedenleri

Tortikolisin nedenleri, türüne ve yaş grubuna göre değişiklik gösterebilir. İşte tortikolise yol açabilecek bazı yaygın nedenler:

Konjenital Musküler Tortikolis (KMT) Nedenleri

• Doğum Travması: Zorlu bir doğum sırasında SCM kasının zedelenmesi, kanaması veya yırtılması KMT'ye neden olabilir. Özellikle makat gelişli doğumlarda risk artar.
• Rahim İçi Pozisyon: Bebeğin rahim içinde sıkışık bir pozisyonda bulunması, SCM kasının gelişimini etkileyebilir ve kısalmasına neden olabilir.
• Genetik Faktörler: KMT'nin bazı vakalarında genetik yatkınlık rol oynayabilir. Ailede tortikolis öyküsü olan bebeklerde risk daha yüksektir.
• İdiyopatik Nedenler: Bazı durumlarda, KMT'nin kesin nedeni belirlenemez.

Edinilmiş Tortikolis Nedenleri

• Travma: Boyuna alınan darbeler, düşmeler veya kazalar boyun kaslarında zedelenmeye ve tortikolise yol açabilir.
• Enfeksiyonlar: Boyun bölgesindeki enfeksiyonlar, kasların iltihaplanmasına ve spazmlarına neden olabilir. Örneğin, farenjit veya tonsillit gibi üst solunum yolu enfeksiyonları tortikolise yol açabilir.
• Tümörler: Boyun bölgesindeki tümörler, sinirlere baskı yaparak kas spazmlarına ve tortikolise neden olabilir.
• Nörolojik Bozukluklar: Serebral palsi, Parkinson hastalığı veya multipl skleroz gibi nörolojik bozukluklar, kas kontrolünü etkileyerek tortikolise yol açabilir.
• İlaçlar: Bazı antipsikotik ilaçlar veya antiemetikler gibi ilaçlar, distoniye neden olarak tortikolise yol açabilir.
• Romatolojik Hastalıklar: Ankilozan spondilit veya romatoid artrit gibi romatolojik hastalıklar, boyun eklemlerinde iltihaplanmaya ve tortikolise neden olabilir.
• Duruş Bozuklukları: Uzun süre boyunca kötü duruş pozisyonunda kalmak, boyun kaslarında gerginliğe ve tortikolise yol açabilir. Özellikle ofis çalışanları veya bilgisayar başında uzun süre vakit geçiren kişilerde bu durum sık görülür.
• Stres ve Anksiyete: Stres ve anksiyete, kas gerginliğine ve spazmlara neden olabilir, bu da tortikolise yol açabilir.

Spazmodik Tortikolis (Servikal Distoni) Nedenleri

Spazmodik tortikolisin kesin nedeni bilinmemektedir, ancak aşağıdaki faktörlerin rol oynadığı düşünülmektedir:

• Genetik Faktörler: Ailede servikal distoni öyküsü olan kişilerde risk daha yüksektir.
• Nörotransmitter Dengesizlikleri: Beyindeki dopamin, serotonin ve diğer nörotransmitterlerin dengesizliği, kas kontrolünü etkileyerek servikal distoniye yol açabilir.
• Beyin Hasarı: Nadir durumlarda, travma veya inme gibi beyin hasarları servikal distoniye neden olabilir.

Tortikolis Belirtileri

Tortikolisin belirtileri, türüne ve şiddetine göre değişiklik gösterebilir. Ancak, en yaygın belirtiler şunlardır:

• Başın Eğik Durması: Baş, bir tarafa doğru eğik durur ve çene genellikle karşı tarafa dönüktür.
• Boyun Kaslarında Sertlik ve Gerginlik: Boyun kasları, özellikle de SCM kası sert ve gergin hissedilebilir.
• Boyun Ağrısı: Boyun bölgesinde ağrı ve rahatsızlık hissi olabilir. Ağrı, hafiften şiddetliye kadar değişebilir.
• Baş Ağrısı: Tortikolis, baş ağrılarına neden olabilir. Ağrı, genellikle boyun bölgesinden başa doğru yayılır.
• Omuzlarda Yükseklik Farkı: Başın eğik durması nedeniyle omuzlarda yükseklik farkı olabilir.
• Hareket Kısıtlılığı: Boyun hareketleri kısıtlanabilir. Başın dönmesi veya eğilmesi zorlaşabilir.
• Kas Spazmları: Boyun kaslarında istemsiz kas spazmları görülebilir.
• Denge Problemleri: Nadir durumlarda, tortikolis denge problemlerine neden olabilir.
• Yorgunluk: Boyun kaslarının sürekli kasılması nedeniyle yorgunluk hissi olabilir.
• Göz Problemleri: Oküler tortikoliste, çift görme veya göz yorgunluğu gibi göz problemleri görülebilir.

Bebeklerde Tortikolis Belirtileri

Bebeklerde tortikolisin belirtileri yetişkinlerden farklı olabilir. İşte bebeklerde görülebilecek bazı belirtiler:

• Bebeğin Başını Sürekli Aynı Tarafa Çevirmesi: Bebek, başını sürekli aynı tarafa çevirme eğiliminde olabilir.
• Emzirme Zorluğu: Bebek, bir memeden diğerine dönmekte zorlanabilir veya sadece bir memeden emmeyi tercih edebilir.
• Başın Arkasında Düzleşme (Plajiosefali): Bebeğin başının sürekli aynı tarafa yaslanması nedeniyle başın arkasında düzleşme olabilir.
• Boyunda Yumru veya Şişlik: SCM kasında yumru veya şişlik hissedilebilir.
• Motor Gelişiminde Gecikme: Tortikolis, bebeğin motor gelişimini etkileyebilir. Örneğin, emekleme veya oturma gibi becerilerde gecikme görülebilir.
• Huzursuzluk ve Ağlama: Boyun ağrısı veya rahatsızlığı nedeniyle bebek huzursuz ve ağlamaklı olabilir.

Tortikolis Teşhisi

Tortikolis teşhisi, genellikle fiziksel muayene ve tıbbi öykü alınarak konulur. Doktor, hastanın baş pozisyonunu, boyun kaslarının durumunu ve hareket aralığını değerlendirir. Bebeklerde tortikolis teşhisi de benzer şekilde yapılır. Bazı durumlarda, altta yatan nedenleri belirlemek için ek testler gerekebilir.

Fiziksel Muayene

Fiziksel muayene sırasında doktor şunları değerlendirir:

• Baş Pozisyonu: Başın eğik olup olmadığını ve hangi tarafa eğik olduğunu gözlemler.
• Boyun Kaslarının Durumu: SCM kasının sertliğini, gerginliğini veya kısalığını değerlendirir. Yumru veya şişlik olup olmadığını kontrol eder.
• Hareket Aralığı: Boyun hareketlerinin kısıtlı olup olmadığını ve hangi yönde kısıtlı olduğunu belirler.
• Omuzların Durumu: Omuzlarda yükseklik farkı olup olmadığını kontrol eder.
• Nörolojik Değerlendirme: Refleksleri, kas gücünü ve duyuyu değerlendirerek nörolojik bir sorun olup olmadığını araştırır.

Tıbbi Öykü

Tıbbi öykü alınırken doktor şunları sorabilir:

• Belirtilerin Başlangıç Zamanı: Belirtilerin ne zaman başladığını ve nasıl geliştiğini sorar.
• Olası Nedenler: Travma, enfeksiyon, ilaç kullanımı veya diğer tıbbi durumlar hakkında bilgi alır.
• Aile Öyküsü: Ailede tortikolis veya diğer nörolojik bozukluklar olup olmadığını sorar.
• Diğer Belirtiler: Baş ağrısı, göz problemleri, denge problemleri veya diğer ilgili belirtiler hakkında bilgi alır.

Ek Testler

Bazı durumlarda, altta yatan nedenleri belirlemek veya diğer durumları dışlamak için ek testler gerekebilir:

• Röntgen: Boyun omurlarının yapısını değerlendirmek ve kemik anormalliklerini tespit etmek için kullanılabilir.
• MRG (Manyetik Rezonans Görüntüleme): Yumuşak dokuları, kasları, sinirleri ve beyin yapısını detaylı bir şekilde görüntülemek için kullanılabilir. Tümörler, enfeksiyonlar veya diğer nörolojik sorunları tespit etmede yardımcı olabilir.
• BT (Bilgisayarlı Tomografi): Kemik ve yumuşak dokuları görüntülemek için kullanılabilir. Travma sonrası kemik kırıklarını veya tümörleri tespit etmede yardımcı olabilir.
• Elektromiyografi (EMG): Kasların elektriksel aktivitesini ölçerek sinir ve kas fonksiyonlarını değerlendirmek için kullanılabilir. Servikal distoni gibi durumlarda tanı koymaya yardımcı olabilir.
• Ultrason: Bebeklerde SCM kasının yapısını değerlendirmek ve fibrozis (kas dokusunun sertleşmesi) olup olmadığını tespit etmek için kullanılabilir.
• Göz Muayenesi: Oküler tortikolis şüphesi varsa, göz doktoru tarafından detaylı bir göz muayenesi yapılması gerekebilir.

Tortikolis Tedavi Yöntemleri

Tortikolis tedavisi, türüne, şiddetine ve altta yatan nedenlere göre değişiklik gösterir. Tedavinin amacı, başın normal pozisyonunu sağlamak, ağrıyı azaltmak, hareket aralığınıArtırmak ve komplikasyonları önlemektir. İşte tortikolis tedavisinde kullanılan bazı yaygın yöntemler:

Fizik Tedavi

Fizik tedavi, tortikolisin tedavisinde önemli bir rol oynar. Fizyoterapistler, çeşitli egzersizler, manuel terapi teknikleri ve diğer yöntemlerle boyun kaslarını güçlendirmeye, esnekliği artırmaya ve başın normal pozisyonunu sağlamaya yardımcı olurlar.

• Germe Egzersizleri: SCM kasını ve diğer boyun kaslarını germek için çeşitli egzersizler uygulanır. Bu egzersizler, kasların kısalmasını önlemeye ve esnekliği artırmaya yardımcı olur.
• Güçlendirme Egzersizleri: Boyun kaslarını güçlendirmek için çeşitli egzersizler uygulanır. Bu egzersizler, başın normal pozisyonunu korumaya ve kas dengesini sağlamaya yardımcı olur.
• Pozisyonlama: Bebeğin başını normal pozisyonda tutmaya yardımcı olacak pozisyonlama teknikleri öğretilir. Örneğin, uyurken veya oyun oynarken bebeğin başının doğru pozisyonda olmasına dikkat edilir.
• Manuel Terapi: Fizyoterapist, elleriyle boyun kaslarını ve eklemlerini manipüle ederek ağrıyı azaltmaya, kas gerginliğini gidermeye ve hareket aralığını artırmaya çalışır.
• Isı ve Soğuk Uygulaması: Isı uygulaması, kasları gevşetmeye ve ağrıyı azaltmaya yardımcı olabilir. Soğuk uygulaması ise iltihabı azaltmaya ve ağrıyı hafifletmeye yardımcı olabilir.
• Masaj: Boyun kaslarına masaj yapmak, kas gerginliğini gidermeye ve kan dolaşımını artırmaya yardımcı olabilir.
• Elektroterapi: Transkutanöz elektriksel sinir stimülasyonu (TENS) gibi elektroterapi yöntemleri, ağrıyı azaltmaya ve kas spazmlarını gidermeye yardımcı olabilir.

Germe Egzersizleri Örnekleri

Aşağıda, tortikolis tedavisinde kullanılan bazı germe egzersizlerine örnekler verilmiştir:

1. SCM Germe: Oturur veya ayakta dururken, başınızı etkilenmeyen tarafa doğru eğin. Elinizle başınızı daha da eğerek germeyi artırın. Bu pozisyonda 15-30 saniye bekleyin ve tekrarlayın.
2. Boyun Rotasyon Germe: Oturur veya ayakta dururken, çenenizi etkilenmeyen tarafa doğru çevirin. Elinizle çenenizi daha da çevirerek germeyi artırın. Bu pozisyonda 15-30 saniye bekleyin ve tekrarlayın.
3. Boyun Fleksiyon Germe: Oturur veya ayakta dururken, çenenizi göğsünüze doğru indirin. Elinizle başınızı daha da aşağı doğru çekerek germeyi artırın. Bu pozisyonda 15-30 saniye bekleyin ve tekrarlayın.
4. Boyun Ekstansiyon Germe: Oturur veya ayakta dururken, başınızı geriye doğru eğin. Bu pozisyonda 15-30 saniye bekleyin ve tekrarlayın.

Güçlendirme Egzersizleri Örnekleri

Aşağıda, tortikolis tedavisinde kullanılan bazı güçlendirme egzersizlerine örnekler verilmiştir:

1. İzometrik Boyun Egzersizleri: Elinizle başınıza direnç uygulayarak boyun kaslarını kasın. Örneğin, elinizi alnınıza koyun ve başınızı öne doğru itmeye çalışın. Elinizle direnç uygulayarak başınızın hareket etmesini engelleyin. Bu pozisyonda 5-10 saniye bekleyin ve tekrarlayın. Aynı egzersizi başınızın yan tarafına ve arka tarafına da uygulayın.
2. Ağırlıklarla Boyun Egzersizleri: Hafif ağırlıklarla boyun kaslarını güçlendirmek için çeşitli egzersizler yapabilirsiniz. Ancak, bu egzersizleri yapmadan önce mutlaka bir fizyoterapiste danışın.
3. Chin Tuck Egzersizleri: Oturur veya ayakta dururken, çenenizi geriye doğru çekin ve boynunuzu düzeltin. Bu pozisyonda 5-10 saniye bekleyin ve tekrarlayın.

Torticollis ve Bebeklerde Fizik Tedavi

Bebeklerde tortikolis tedavisinde fizik tedavi çok önemlidir. Fizyoterapist, bebeğin boyun kaslarını germek, güçlendirmek ve başın normal pozisyonunu sağlamak için çeşitli egzersizler ve pozisyonlama teknikleri kullanır. Ayrıca, ebeveynlere bebeğin bakımı ve pozisyonlanması konusunda eğitim verir.

• Germe Egzersizleri: Bebeğin SCM kasını germek için nazikçe başını etkilenmeyen tarafa doğru eğin ve çenesini karşı tarafa doğru çevirin. Bu pozisyonda birkaç saniye bekleyin ve tekrarlayın.
• Pozisyonlama: Bebeği uyurken veya oyun oynarken başını etkilenmeyen tarafa doğru çevirmeye teşvik edin. Bebeğin yatağını veya oyun alanını, başını o tarafa çevirmesini gerektirecek şekilde düzenleyin.
• Karın Üstü Zamanı (Tummy Time): Bebeği uyanıkken karın üstü yatırmak, boyun kaslarını güçlendirmeye ve başın kontrolünü geliştirmeye yardımcı olur.
• Oyuncaklarla Teşvik: Bebeğin başını etkilenmeyen tarafa doğru çevirmesini teşvik etmek için oyuncakları veya diğer ilgi çekici nesneleri o tarafa yerleştirin.

Boyunluk ve Diğer Ortezler

Bazı durumlarda, boyunluk veya diğer ortezler kullanılabilir. Boyunluk, boynu destekleyerek ağrıyı azaltmaya ve başın normal pozisyonunu korumaya yardımcı olabilir. Özellikle edinilmiş tortikoliste veya travma sonrası durumlarda boyunluk faydalı olabilir.

Bebeklerde, özel olarak tasarlanmış tübüler ortezler (TOT yakası) kullanılabilir. Bu ortezler, bebeğin başını normal pozisyonda tutmaya ve SCM kasının gerilmesine yardımcı olur.

İlaç Tedavisi

Tortikolisin nedenine ve şiddetine bağlı olarak, ilaç tedavisi uygulanabilir. İlaçlar, ağrıyı azaltmaya, kas spazmlarını gidermeye ve iltihabı azaltmaya yardımcı olabilir.

• Ağrı Kesiciler: Parasetamol veya ibuprofen gibi reçetesiz ağrı kesiciler, hafif ağrıyı hafifletmeye yardımcı olabilir.
• Kas Gevşeticiler: Baklofen veya diazepam gibi kas gevşeticiler, kas spazmlarını gidermeye yardımcı olabilir. Ancak, bu ilaçların yan etkileri olabileceği için doktor kontrolünde kullanılması önemlidir.
• Anti-İnflamatuar İlaçlar: Nonsteroidal anti-inflamatuar ilaçlar (NSAID'ler) veya kortikosteroidler, iltihabı azaltmaya ve ağrıyı hafifletmeye yardımcı olabilir.
• Botulinum Toksin Enjeksiyonları (Botoks): Spazmodik tortikoliste, botulinum toksin enjeksiyonları sıklıkla kullanılır. Botoks, kasların kasılmasını engelleyerek başın normal pozisyona gelmesine yardımcı olur. Etkisi geçici olduğu için enjeksiyonların düzenli olarak tekrarlanması gerekebilir.

Cerrahi Tedavi

Tortikolis tedavisinde cerrahi nadiren gereklidir. Genellikle, fizik tedavi, ilaç tedavisi ve diğer konservatif yöntemlerle düzelmeyen durumlarda cerrahi düşünülebilir. Cerrahi seçenekler, tortikolisin nedenine ve şiddetine bağlı olarak değişir.

• SCM Kasının Uzatılması: Konjenital musküler tortikoliste, SCM kasının kısalması nedeniyle başın normal pozisyona gelmesi zor olabilir. Bu durumda, cerrahi olarak SCM kası uzatılabilir.
• Sinir Kesilmesi (Selektif Rizotomi): Spazmodik tortikoliste, bazı sinirlerin kesilmesi kas spazmlarını azaltmaya yardımcı olabilir.
• Derin Beyin Stimülasyonu (DBS): Şiddetli ve tedaviye dirençli servikal distoni vakalarında, derin beyin stimülasyonu düşünülebilir. Bu yöntemde, beyne elektrotlar yerleştirilerek elektriksel uyarılar gönderilir ve kas kontrolü sağlanmaya çalışılır.

Alternatif Tedaviler

Tortikolis tedavisinde bazı alternatif tedaviler de kullanılabilir. Ancak, bu tedavilerin etkinliği hakkında yeterli bilimsel kanıt bulunmamaktadır ve doktorunuza danışmadan kullanmamanız önemlidir.

• Akupunktur: Akupunktur, vücuttaki belirli noktalara ince iğneler batırılarak yapılan bir tedavi yöntemidir. Ağrıyı azaltmaya ve kas spazmlarını gidermeye yardımcı olabilir.
• Şiropratik: Şiropratik, omurga ve diğer eklemlerdeki hizalanma sorunlarını düzeltmeye odaklanan bir tedavi yöntemidir. Boyun ağrısını azaltmaya ve hareket aralığını artırmaya yardımcı olabilir.
• Yoga ve Meditasyon: Yoga ve meditasyon, stresi azaltmaya, kasları gevşetmeye ve ağrıyı hafifletmeye yardımcı olabilir.
• Bitkisel Takviyeler: Bazı bitkisel takviyeler, ağrıyı azaltmaya ve iltihabı azaltmaya yardımcı olabilir. Ancak, bu takviyelerin yan etkileri olabileceği için doktorunuza danışmadan kullanmamanız önemlidir.

Tortikolis Komplikasyonları

Tortikolis tedavi edilmezse veya geç tedavi edilirse, çeşitli komplikasyonlara yol açabilir:

• Plajiosefali (Başın Arkasında Düzleşme): Bebeklerde, başın sürekli aynı tarafa yaslanması nedeniyle başın arkasında düzleşme olabilir.
• Yüz Asimetrisi: Başın eğik durması nedeniyle yüz kaslarında asimetri gelişebilir.
• Skolyoz: Uzun süreli tortikolis, omurgada eğriliğe (skolyoz) neden olabilir.
• Kronik Ağrı: Tedavi edilmeyen tortikolis, kronik boyun ağrısına ve baş ağrısına yol açabilir.
• Motor Gelişimde Gecikme: Bebeklerde, tortikolis motor gelişimini etkileyebilir ve emekleme, oturma veya yürüme gibi becerilerde gecikmeye neden olabilir.
• Göz Problemleri: Oküler tortikoliste, tedavi edilmeyen durumlarda görme problemleri gelişebilir.

Tortikolisten Korunma

Tortikolisi önlemek her zaman mümkün olmasa da, bazı önlemler alarak riski azaltabilirsiniz:

• Doğru Duruş: Otururken, ayakta dururken ve yürürken doğru duruş pozisyonunu korumaya özen gösterin.
• Ergonomik Çalışma Ortamı: Çalışma ortamınızı ergonomik olarak düzenleyin. Bilgisayar ekranının yüksekliği, sandalye ayarı ve klavye pozisyonu gibi faktörlere dikkat edin.
• Boyun Egzersizleri: Düzenli olarak boyun egzersizleri yaparak kasları güçlendirin ve esnekliği artırın.
• Stres Yönetimi: Stresi yönetmek için yoga, meditasyon veya diğer rahatlama tekniklerini uygulayın.
• Bebeklerde Pozisyonlama: Bebeklerin başının her iki tarafa da eşit şekilde dönmesini sağlamak için pozisyonlamaya dikkat edin.
• Karın Üstü Zamanı (Tummy Time): Bebekleri uyanıkken karın üstü yatırarak boyun kaslarını güçlendirin.

Sonuç

Tortikolis, boyun kaslarının istemsiz kasılması sonucu başın anormal pozisyonda durmasına neden olan bir durumdur. Nedenleri, belirtileri ve tedavi yöntemleri türüne ve şiddetine göre değişiklik gösterir. Erken teşhis ve tedavi, komplikasyonları önlemek ve başın normal pozisyonunu sağlamak için önemlidir. Fizik tedavi, ilaç tedavisi, cerrahi tedavi ve alternatif tedaviler tortikolisin tedavisinde kullanılan yöntemlerdir. Eğer tortikolis belirtileri yaşıyorsanız, bir doktora başvurarak uygun tedavi planını belirlemeniz önemlidir.