İç HastalıklarıHematolojiTıbbi Onkoloji

Akut Miyeloid Lösemi (AML) Nedir?

Akut miyeloid lösemi (AML), kemik iliğinde başlayan ve kan hücrelerine dönüşen miyeloid hücrelerini etkileyen bir kanser türüdür. "Akut" terimi, lösemik hücrelerin hızla çoğaldığı ve tedavi edilmezse hastalığın hızla ilerlediği anlamına gelir. AML, her yaşta ortaya çıkabilse de, yetişkinlerde daha sık görülür. Bu yazıda, AML'nin ne olduğunu, nedenlerini, belirtilerini, tanı yöntemlerini, tedavi seçeneklerini ve prognozunu ayrıntılı olarak inceleyeceğiz.

AML'nin Temel Bilgileri

Lösemi Nedir?

Lösemi, kemik iliğinde başlayan ve kan hücrelerini etkileyen bir kanser türüdür. Kemik iliği, kan hücrelerinin (kırmızı kan hücreleri, beyaz kan hücreleri ve trombositler) üretildiği yerdir. Lösemide, kemik iliği anormal kan hücreleri üretir. Bu anormal hücreler, normal kan hücrelerinin yerini alarak enfeksiyonlara, anemiye ve kanamaya yol açabilir.

Miyeloid Hücreler Nelerdir?

Miyeloid hücreler, kemik iliğinde bulunan ve kırmızı kan hücreleri, trombositler ve bazı beyaz kan hücreleri (granülositler ve monositler) gibi farklı kan hücrelerine dönüşebilen bir grup hücredir. AML'de, bu miyeloid hücreler anormalleşir ve kontrolsüz bir şekilde çoğalır.

Akut ve Kronik Lösemi Arasındaki Fark

Lösemiler, ilerleme hızlarına göre akut ve kronik olarak sınıflandırılır. Akut lösemiler hızla ilerler ve tedavi edilmezse kısa sürede ölümcül olabilir. Kronik lösemiler ise daha yavaş ilerler ve genellikle uzun yıllar boyunca kontrol altında tutulabilir.

AML'nin Nedenleri ve Risk Faktörleri

AML'nin kesin nedeni çoğu zaman bilinmemektedir. Ancak, bazı faktörlerin AML riskini artırdığı düşünülmektedir.

Genetik Faktörler

AML'li kişilerin yaklaşık %5-10'unda genetik bir yatkınlık bulunur. Bazı genetik sendromlar (Down sendromu, Fanconi anemisi, Bloom sendromu gibi) AML riskini artırabilir. Ayrıca, bazı genlerdeki mutasyonlar da AML gelişimine katkıda bulunabilir.

Çevresel Faktörler

• Kimyasal maddelere maruz kalma: Benzen gibi bazı kimyasal maddelere uzun süre maruz kalmak AML riskini artırabilir.
• Radyasyona maruz kalma: Yüksek dozda radyasyona maruz kalmak (örneğin, nükleer kazalar veya radyoterapi tedavisi) AML riskini artırabilir.
• Kemoterapi: Bazı kanser türlerinin tedavisinde kullanılan kemoterapi ilaçları (özellikle alkilleyici ajanlar ve topoizomeraz inhibitörleri) AML riskini artırabilir.

Yaş

AML riski yaşla birlikte artar. AML vakalarının çoğu 60 yaşın üzerindeki kişilerde görülür.

Önceden Mevcut Kan Hastalıkları

Miyelodisplastik sendrom (MDS) ve miyeloproliferatif neoplaziler (MPN) gibi bazı kan hastalıkları, zamanla AML'ye dönüşebilir.

Sigara Kullanımı

Sigara içmek, AML riskini artırdığı bilinen bir faktördür.

AML'nin Belirtileri

AML belirtileri, anormal kan hücrelerinin normal kan hücrelerinin yerini alması sonucu ortaya çıkar. Belirtiler kişiden kişiye değişebilir ve hastalığın evresine göre farklılık gösterebilir. En sık görülen belirtiler şunlardır:

Yorgunluk ve Halsizlik

Anemi (kırmızı kan hücrelerinin eksikliği), yorgunluğa ve halsizliğe neden olabilir. AML'li kişilerde, kemik iliği yeterli sayıda kırmızı kan hücresi üretemediği için anemi sık görülür.

Sık Enfeksiyonlar

Lökopeni (beyaz kan hücrelerinin eksikliği), enfeksiyonlara karşı direnci azaltır. AML'li kişilerde, kemik iliği yeterli sayıda normal beyaz kan hücresi üretemediği için enfeksiyonlara yakalanma riski artar.

Kanama ve Morarma

Trombositopeni (trombositlerin eksikliği), kanama ve morarmaya neden olabilir. AML'li kişilerde, kemik iliği yeterli sayıda trombosit üretemediği için kolayca morarma ve kanama görülebilir.

Kemik Ağrısı

Kemik iliğindeki anormal hücrelerin çoğalması, kemik ağrısına neden olabilir.

Ateş

Enfeksiyonlar veya lösemik hücrelerin kendisi, ateşe neden olabilir.

Gece Terlemeleri

Gece terlemeleri, lösemi ve diğer kanser türlerinin bir belirtisi olabilir.

Kilo Kaybı

İştahsızlık ve kilo kaybı, AML'nin bir belirtisi olabilir.

Ciltte Döküntüler

Lösemik hücrelerin ciltte birikmesi, döküntülere neden olabilir.

Diş Eti Kanmaları

Trombositopeni nedeniyle diş eti kanamaları görülebilir.

Lenf Bezlerinde Şişlik

Nadir durumlarda, lösemik hücreler lenf bezlerine yayılabilir ve lenf bezlerinde şişliğe neden olabilir.

AML'nin Tanısı

AML tanısı, genellikle kan testleri ve kemik iliği biyopsisi ile konulur.

Kan Testleri

Tam kan sayımı (CBC), kandaki farklı kan hücrelerinin (kırmızı kan hücreleri, beyaz kan hücreleri ve trombositler) sayısını ölçer. AML'li kişilerde, kırmızı kan hücreleri, beyaz kan hücreleri veya trombositlerin sayısı normalden düşük veya yüksek olabilir. Ayrıca, kanda blast adı verilen olgunlaşmamış lösemik hücreler görülebilir.

Kemik İliği Biyopsisi

Kemik iliği biyopsisi, kemik iliğinden bir örnek alınarak incelenmesidir. Bu işlemde, kemik iliği iğnesi adı verilen özel bir iğne ile kemik iliğinden bir örnek alınır. Alınan örnek, mikroskop altında incelenerek lösemik hücrelerin varlığı ve özellikleri belirlenir.

Sitogenetik Analiz

Sitogenetik analiz, lösemik hücrelerin kromozomlarını inceler. AML'li kişilerin yaklaşık yarısında kromozomlarda anormallikler bulunur. Bu anormallikler, AML'nin alt tipini belirlemeye ve tedavi seçimini yönlendirmeye yardımcı olabilir.

Akış Sitometrisi

Akış sitometrisi, lösemik hücrelerin yüzeyindeki proteinleri belirlemek için kullanılan bir tekniktir. Bu teknik, AML'nin alt tipini belirlemeye ve tedaviye yanıtı değerlendirmeye yardımcı olabilir.

Moleküler Testler

Moleküler testler, lösemik hücrelerdeki genetik mutasyonları belirlemek için kullanılır. Bu mutasyonlar, AML'nin alt tipini belirlemeye ve tedavi seçimini yönlendirmeye yardımcı olabilir. En sık araştırılan mutasyonlar arasında FLT3, NPM1, CEBPA ve IDH1/2 bulunur.

AML'nin Alt Tipleri

AML, farklı alt tiplere ayrılır. Bu alt tipler, lösemik hücrelerin özelliklerine, genetik anormalliklere ve tedaviye yanıta göre belirlenir. En sık görülen AML alt tipleri şunlardır:

Akut Promiyelositik Lösemi (APL)

APL, AML'nin özel bir alt tipidir ve promyelosit adı verilen olgunlaşmamış beyaz kan hücrelerinin kontrolsüz bir şekilde çoğalmasıyla karakterizedir. APL, genellikle all-trans retinoik asit (ATRA) ve arsenik trioksit (ATO) kombinasyonu ile tedavi edilir ve yüksek tedavi oranlarına sahiptir.

AML, Minimal Farklılaşma ile

Bu alt tipte, lösemik hücreler çok az farklılaşma gösterir ve tanıyı koymak zor olabilir.

AML, Olgunlaşma ile

Bu alt tipte, lösemik hücreler bir miktar olgunlaşma gösterir.

Akut Miyelomonositik Lösemi

Bu alt tipte, hem miyeloid hem de monositik hücreler lösemik hale gelir.

Akut Monositik Lösemi

Bu alt tipte, monositler lösemik hale gelir.

Akut Eritroid Lösemi

Bu alt tipte, kırmızı kan hücrelerinin öncülleri lösemik hale gelir.

Akut Megakaryoblastik Lösemi

Bu alt tipte, trombositlerin öncülleri lösemik hale gelir.

AML, Miyelodisplazi ile İlgili Değişikliklerle

Bu alt tip, önceden miyelodisplastik sendrom (MDS) tanısı almış kişilerde veya MDS ile ilişkili genetik anormallikleri olan kişilerde görülür.

Tedaviye Bağlı AML

Bu alt tip, daha önce başka bir kanser türü için kemoterapi veya radyoterapi almış kişilerde gelişir.

Sınıflandırılmamış AML

Bazı AML vakaları, yukarıdaki alt tiplerden hiçbirine uymayan özellikler gösterir ve "sınıflandırılmamış AML" olarak adlandırılır.

AML'nin Tedavisi

AML tedavisi, hastalığın alt tipine, hastanın genel sağlık durumuna ve yaşına göre belirlenir. Temel tedavi yöntemleri şunlardır:

Kemoterapi

Kemoterapi, kanser hücrelerini öldürmek için kullanılan ilaç tedavisidir. AML tedavisinde, genellikle birden fazla kemoterapi ilacı kombinasyonu kullanılır. Kemoterapi, AML tedavisinin temelini oluşturur ve genellikle iki aşamadan oluşur:

• İndüksiyon tedavisi: İndüksiyon tedavisinin amacı, kemik iliğindeki lösemik hücrelerin sayısını azaltmak ve remisyonu (hastalığın belirtilerinin kaybolması) sağlamaktır. İndüksiyon tedavisinde genellikle sitarabin ve antrasiklin adı verilen ilaçlar kullanılır.
• Konsolidasyon tedavisi (pekiştirme tedavisi): Konsolidasyon tedavisinin amacı, remisyonu sürdürmek ve hastalığın tekrarlamasını önlemektir. Konsolidasyon tedavisinde genellikle yüksek doz sitarabin veya kemik iliği nakli kullanılır.

Kemik İliği Nakli (Kök Hücre Nakli)

Kemik iliği nakli, hasarlı veya hastalıklı kemik iliğinin sağlıklı kemik iliği hücreleriyle değiştirilmesidir. AML tedavisinde, kemik iliği nakli genellikle kemoterapiden sonra yapılır ve hastalığın tekrarlama riskini azaltmaya yardımcı olabilir. İki tür kemik iliği nakli vardır:

• Otolog kemik iliği nakli: Otolog kemik iliği naklinde, hastanın kendi sağlıklı kemik iliği hücreleri toplanır ve dondurulur. Kemoterapi tamamlandıktan sonra, bu sağlıklı hücreler hastaya geri verilir.
• Allogenik kemik iliği nakli: Allogenik kemik iliği naklinde, bir donörden (genellikle bir kardeş veya uyumlu bir yabancı donör) alınan sağlıklı kemik iliği hücreleri kullanılır. Allogenik kemik iliği nakli, AML tedavisinde daha etkilidir, ancak daha fazla risk taşır.

Hedefe Yönelik Tedaviler

Hedefe yönelik tedaviler, kanser hücrelerinin belirli özelliklerini hedef alan ilaçlardır. AML tedavisinde kullanılan bazı hedefe yönelik tedaviler şunlardır:

• FLT3 inhibitörleri: FLT3 geni mutasyonu olan AML'li kişilerde kullanılır. Midostaurin, gilteritinib ve quizartinib gibi ilaçlar FLT3 inhibitörleridir.
• IDH inhibitörleri: IDH1 veya IDH2 geni mutasyonu olan AML'li kişilerde kullanılır. Enasidenib ve ivosidenib gibi ilaçlar IDH inhibitörleridir.
• Venetoklaks: BCL-2 proteinini hedef alan bir ilaçtır ve bazı AML'li kişilerde kemoterapi ile birlikte kullanılır.

İmmünoterapi

İmmünoterapi, bağışıklık sistemini kanser hücreleriyle savaşmaya teşvik eden bir tedavi yöntemidir. AML tedavisinde kullanılan immünoterapiler henüz yaygın olmasa da, bazı klinik çalışmalar umut verici sonuçlar göstermektedir.

Destekleyici Bakım

AML tedavisi sırasında, hastaların enfeksiyonları önlemek, kanamaları kontrol altına almak ve yan etkileri yönetmek için destekleyici bakıma ihtiyacı vardır. Bu destekleyici bakım, antibiyotikler, antifungal ilaçlar, kan transfüzyonları ve trombosit transfüzyonları gibi tedavileri içerebilir.

AML'nin Prognozu

AML'nin prognozu, hastalığın alt tipine, hastanın yaşına, genel sağlık durumuna ve tedaviye yanıtına göre değişir. Genel olarak, genç hastalarda ve iyi risk grubunda yer alan hastalarda prognoz daha iyidir. APL gibi bazı AML alt tipleri, yüksek tedavi oranlarına sahiptir. Ancak, yaşlı hastalarda ve kötü risk grubunda yer alan hastalarda prognoz daha kötüdür.

Prognozu Etkileyen Faktörler

• Yaş: Genç hastalarda prognoz daha iyidir.
• Hastalığın alt tipi: APL gibi bazı alt tiplerde prognoz daha iyidir.
• Genetik anormallikler: Bazı genetik anormallikler (örneğin, NPM1 mutasyonu) iyi prognozla ilişkilidir, bazıları ise (örneğin, FLT3-ITD mutasyonu) kötü prognozla ilişkilidir.
• Tedaviye yanıt: Tedaviye iyi yanıt veren hastalarda prognoz daha iyidir.
• Önceden mevcut kan hastalıkları: Önceden MDS gibi kan hastalığı olan kişilerde prognoz daha kötü olabilir.
• Performans durumu: İyi performans durumuna sahip hastalarda prognoz daha iyidir.

Sağkalım Oranları

AML'de sağkalım oranları, tanı konulduktan sonra belirli bir süre (genellikle 5 yıl) yaşayan hastaların yüzdesini ifade eder. Sağkalım oranları, genel bir fikir vermekle birlikte, her hastanın durumu farklı olduğu için kişisel bir tahmin yapmak zordur. AML'de 5 yıllık sağkalım oranı, genel olarak %40 civarındadır. Ancak, bu oran yaşa, hastalığın alt tipine ve tedaviye yanıta göre değişebilir.

AML Hakkında Sıkça Sorulan Sorular

AML bulaşıcı mıdır?

Hayır, AML bulaşıcı değildir. Başka bir kişiye yayılamaz.

AML kalıtsal mıdır?

AML'li kişilerin küçük bir yüzdesinde genetik bir yatkınlık bulunur. Ancak, çoğu AML vakası kalıtsal değildir.

AML'nin erken belirtileri nelerdir?

AML'nin erken belirtileri, yorgunluk, halsizlik, sık enfeksiyonlar, kanama ve morarmadır. Ancak, bu belirtiler başka hastalıkların da belirtisi olabilir. Bu belirtileriniz varsa, bir doktora başvurmanız önemlidir.

AML tedavi edilebilir mi?

Evet, AML tedavi edilebilir. Ancak, tedavi başarısı hastalığın alt tipine, hastanın yaşına ve genel sağlık durumuna göre değişir.

AML tedavisi ne kadar sürer?

AML tedavisi, birkaç ay sürebilir. Tedavi süresi, hastalığın alt tipine, hastanın tedaviye yanıtına ve kullanılan tedavi yöntemlerine göre değişir.

AML tedavisi yan etkileri nelerdir?

AML tedavisinin yan etkileri, kullanılan tedavi yöntemlerine göre değişir. Kemoterapinin yan etkileri arasında bulantı, kusma, saç dökülmesi, ağız yaraları, enfeksiyonlar ve kanama yer alabilir. Kemik iliği naklinin yan etkileri arasında graft-versus-host hastalığı (GVHD) ve enfeksiyonlar yer alabilir.

AML tedavisi sonrası nelere dikkat etmek gerekir?

AML tedavisi sonrası, düzenli doktor kontrolüne gitmek, sağlıklı beslenmek, egzersiz yapmak ve enfeksiyonlardan korunmak önemlidir. Ayrıca, sigara ve alkol tüketiminden kaçınmak da önemlidir.

Sonuç

Akut miyeloid lösemi (AML), kemik iliğinde başlayan ve kan hücrelerini etkileyen ciddi bir kanser türüdür. AML'nin nedenleri tam olarak bilinmemekle birlikte, genetik faktörler, çevresel faktörler ve yaş gibi bazı risk faktörleri tanımlanmıştır. AML belirtileri, yorgunluk, halsizlik, sık enfeksiyonlar, kanama ve morarmadır. AML tanısı, kan testleri ve kemik iliği biyopsisi ile konulur. AML tedavisi, kemoterapi, kemik iliği nakli, hedefe yönelik tedaviler ve immünoterapi gibi yöntemleri içerir. AML'nin prognozu, hastalığın alt tipine, hastanın yaşına ve genel sağlık durumuna göre değişir. AML hakkında daha fazla bilgi edinmek ve tedavi seçeneklerini değerlendirmek için bir hematoloji uzmanına danışmanız önemlidir.