PediatriÇocuk CerrahisiÇocuk Ürolojisi

Çocuklarda Sık Görülen Ürolojik Sorunlar: Nelerdir ve Nasıl Yönetilir?

Çocukluk çağı, fiziksel ve zihinsel gelişimin hızla ilerlediği, hassas bir dönemdir. Bu dönemde çeşitli sağlık sorunları ortaya çıkabilir ve bu sorunlardan bazıları da ürolojik sistemle ilgili olabilir. Çocuk ürolojisi, doğumdan ergenliğe kadar olan süreçte çocukların idrar yolları, böbrekleri, mesaneleri ve genital organlarıyla ilgili hastalıkların tanı ve tedavisiyle ilgilenen bir uzmanlık alanıdır. Bu yazımızda, çocuklarda sık görülen ürolojik sorunları ve bu sorunların nasıl yönetilebileceğini detaylı bir şekilde inceleyeceğiz.

Çocuk Ürolojisine Giriş

Çocuk ürolojisi, yetişkin ürolojisinden farklı olarak, çocukların anatomik ve fizyolojik özelliklerini dikkate almayı gerektirir. Çocukların idrar yolları ve genital organları, yetişkinlerden farklı bir gelişim sürecindedir ve bu farklılıklar, hastalıkların seyrini ve tedavi yaklaşımlarını etkileyebilir. Çocuk ürolojisi uzmanları, bu farklılıkları göz önünde bulundurarak, çocuklara özel tanı ve tedavi yöntemleri uygularlar.

Çocuk Ürolojisi Uzmanına Ne Zaman Başvurulmalı?

Aşağıdaki durumlarda bir çocuk ürolojisi uzmanına başvurmak önemlidir:

• Doğumdan itibaren idrar yapma sorunları
• İdrar yolu enfeksiyonları (İYE)
• Gece veya gündüz idrar kaçırma (enürezis)
• İdrar yaparken ağrı veya yanma
• Karın veya kasık ağrısı
• Testislerde şişlik veya ağrı
• Genital organlarda anormallikler
• İdrarda kan görülmesi (hematüri)
• Hidronefroz (böbreklerde genişleme)
• Vezikoüreteral reflü (VUR)

Sık Görülen Çocuk Ürolojik Sorunları

Çocuklarda görülen ürolojik sorunlar geniş bir yelpazede yer alır. Bunlardan bazıları doğuştan gelirken, bazıları ise yaşamın ilerleyen dönemlerinde ortaya çıkar. Şimdi bu sorunlardan en sık karşılaşılanları detaylı olarak inceleyelim:

1. Gece İşemesi (Enürezis Nokturna)

Gece işemesi, uyku sırasında istemsiz olarak idrar kaçırma durumudur. Genellikle 5 yaşından sonraki çocuklarda görülen bir sorundur. Gece işemesi, çocuğun özgüvenini olumsuz etkileyebilir ve sosyal yaşamında sorunlara yol açabilir. Genellikle altta yatan ciddi bir tıbbi sorun olmasa da, psikolojik etkileri nedeniyle tedavi edilmesi önemlidir.

Nedenleri

• Genetik Yatkınlık: Ailede gece işemesi öyküsü olan çocuklarda görülme olasılığı daha yüksektir.
• Mesane Kapasitesinin Küçük Olması: Bazı çocukların mesaneleri, gece boyunca üretilen idrarı depolamak için yeterince büyük olmayabilir.
• Hormonal Faktörler: Vücudun gece boyunca idrar üretimini azaltmaya yardımcı olan antidiüretik hormon (ADH) yetersizliği gece işemesine neden olabilir.
• Uyku Bozuklukları: Uyku apnesi gibi uyku bozuklukları da gece işemesine yol açabilir.
• Kabızlık: Kronik kabızlık, mesaneye baskı yaparak gece işemesi riskini artırabilir.
• Psikolojik Faktörler: Stres, kaygı veya travmatik olaylar gece işemesini tetikleyebilir.

Tanı

Gece işemesi tanısı genellikle çocuğun ve ailesinin tıbbi öyküsünün alınmasıyla konulur. Doktor, çocuğun idrar yapma alışkanlıkları, sıvı alımı, kabızlık durumu ve psikolojik durumu hakkında sorular soracaktır. Fiziksel muayene de tanı sürecinin bir parçasıdır. Bazı durumlarda idrar tahlili veya böbrek ultrasonu gibi ek testler de istenebilir.

Tedavi

Gece işemesi tedavisi, altta yatan nedenlere ve çocuğun yaşına göre değişir. Tedavi seçenekleri şunları içerebilir:

• Davranışsal Tedaviler:
  • Sıvı Kısıtlaması: Yatmadan önce sıvı alımını azaltmak.
  • Tuvalet Alışkanlığı: Yatmadan önce ve gece uyanınca tuvalete gitmek.
  • Alarm Tedavisi: Gece işemesi alarmı, idrar başladığında çalarak çocuğu uyandırır ve mesane kontrolünü öğrenmesine yardımcı olur.
• İlaç Tedavisi:
  • Desmopressin (DDAVP): Antidiüretik hormon (ADH) benzeri bir ilaçtır ve gece boyunca idrar üretimini azaltmaya yardımcı olur.
  • Oksibutinin: Mesane kaslarını gevşeterek mesane kapasitesini artırır.
• Psikolojik Destek: Stres veya kaygı gibi psikolojik faktörlerin neden olduğu gece işemesinde, psikolojik danışmanlık veya terapi faydalı olabilir.

2. Gündüz İşemesi (Diurnal Enürezis)

Gündüz işemesi, uyanıkken istemsiz olarak idrar kaçırma durumudur. Gece işemesinden daha az görülür ve genellikle altta yatan bir tıbbi sorunla ilişkilidir.

Nedenleri

• Mesane Disfonksiyonu:
  • Aşırı Aktif Mesane: Mesane kaslarının istemsiz olarak kasılması sonucu sık idrara çıkma ve idrar kaçırma.
  • Tembel Mesane: Mesane kaslarının yeterince kasılamaması sonucu idrarın tam olarak boşaltılamaması ve idrar kaçırma.
• İdrar Yolu Enfeksiyonları (İYE): İYE, mesaneyi tahriş ederek idrar kaçırmaya neden olabilir.
• Kabızlık: Kronik kabızlık, mesaneye baskı yaparak gündüz işemesi riskini artırabilir.
• Nörolojik Sorunlar: Spina bifida veya serebral palsi gibi nörolojik sorunlar, mesane kontrolünü etkileyebilir.
• Psikolojik Faktörler: Stres, kaygı veya dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB) gündüz işemesine neden olabilir.

Tanı

Gündüz işemesi tanısı, çocuğun ve ailesinin tıbbi öyküsünün alınması, fiziksel muayene ve bazı ek testlerle konulur. Doktor, çocuğun idrar yapma alışkanlıkları, sıvı alımı, kabızlık durumu, ilaç kullanımı ve psikolojik durumu hakkında sorular soracaktır. İdrar tahlili, idrar kültürü, böbrek ultrasonu veya ürodinami gibi ek testler de istenebilir.

Tedavi

Gündüz işemesi tedavisi, altta yatan nedenlere ve çocuğun yaşına göre değişir. Tedavi seçenekleri şunları içerebilir:

• Mesane Eğitimi:
  • Planlı Tuvalet Ziyaretleri: Belirli aralıklarla tuvalete gitmek, mesane kontrolünü sağlamaya yardımcı olur.
  • Çift İşeme: İdrar yaptıktan sonra birkaç dakika bekleyip tekrar işemek, mesanenin tamamen boşalmasını sağlar.
  • Gevşeme Teknikleri: Mesane kaslarını gevşeterek idrar aciliyetini azaltmaya yardımcı olur.
• İlaç Tedavisi:
  • Antikolinerjikler: Mesane kaslarını gevşeterek aşırı aktif mesaneyi tedavi eder.
  • Alfa Blokerler: Mesane boynunu gevşeterek idrar akışını kolaylaştırır.
• Kabızlık Tedavisi: Kabızlık, gündüz işemesine neden oluyorsa, lifli gıdalar tüketmek, bol su içmek ve gerekirse laksatif kullanmak önemlidir.
• Psikolojik Destek: Stres veya kaygı gibi psikolojik faktörlerin neden olduğu gündüz işemesinde, psikolojik danışmanlık veya terapi faydalı olabilir.

3. İdrar Yolu Enfeksiyonları (İYE)

İdrar yolu enfeksiyonları (İYE), idrar yollarını etkileyen enfeksiyonlardır. Çocuklarda sık görülür ve genellikle bakterilerin idrar yollarına girmesiyle oluşur. Kız çocuklarında erkek çocuklara göre daha sık görülürler.

Nedenleri

• Bakteriyel Enfeksiyon: En sık neden E. coli bakterisidir. Bakteriler, anüsten idrar yollarına geçebilir.
• Vezikoüreteral Reflü (VUR): İdrarın mesaneden böbreklere geri kaçması, İYE riskini artırır.
• Kabızlık: Kabızlık, mesaneye baskı yaparak İYE riskini artırabilir.
• İdrar Yolu Anomalileri: Doğuştan gelen idrar yolu anomalileri, İYE riskini artırabilir.
• Sünnet Olmamak: Sünnet olmamış erkek çocuklarında İYE riski daha yüksektir.
• Hijyen Eksikliği: Özellikle kız çocuklarında, tuvalet sonrası temizliğin doğru yapılmaması İYE riskini artırabilir.

Belirtiler

İdrar yolu enfeksiyonlarının belirtileri yaşa göre değişebilir. Bebeklerde belirtiler daha belirsiz olabilirken, daha büyük çocuklarda daha belirgin olabilir.

• Bebeklerde:
  • Ateş
  • Huzursuzluk
  • İştahsızlık
  • Kusma
  • İshal
  • Kötü kokulu idrar
• Daha Büyük Çocuklarda:
  • Sık idrara çıkma
  • İdrar yaparken ağrı veya yanma
  • Karın ağrısı
  • Bel ağrısı
  • Ateş
  • Kötü kokulu idrar
  • İdrarda kan

Tanı

İdrar yolu enfeksiyonu tanısı, idrar tahlili ve idrar kültürü ile konulur. İdrar tahlili, idrarda bakteri ve iltihap hücrelerinin varlığını gösterir. İdrar kültürü ise, idrardaki bakterilerin türünü ve hangi antibiyotiklere duyarlı olduğunu belirler.

Tedavi

İdrar yolu enfeksiyonları, antibiyotiklerle tedavi edilir. Antibiyotik seçimi, idrar kültüründe belirlenen bakterinin türüne ve antibiyotik duyarlılığına göre yapılır. Tedavi süresi genellikle 7-14 gündür. Tedavi sırasında bol sıvı tüketmek önemlidir.

Önleme

İdrar yolu enfeksiyonlarını önlemek için aşağıdaki önlemler alınabilir:

• Bol sıvı tüketmek
• Tuvalet sonrası temizliğin doğru yapılması (kız çocuklarında önden arkaya doğru)
• Pamuklu iç çamaşırı giymek
• Sık sık idrara çıkmak
• Kabızlığı önlemek
• Vezikoüreteral reflüsü olan çocuklarda doktorun önerdiği önlemleri almak

4. Vezikoüreteral Reflü (VUR)

Vezikoüreteral reflü (VUR), idrarın mesaneden böbreklere geri kaçması durumudur. Normalde idrar sadece böbreklerden mesaneye doğru akar. VUR, doğuştan gelen bir anormallik veya idrar yolu enfeksiyonları sonucu ortaya çıkabilir. VUR, böbrek hasarına ve böbrek yetmezliğine yol açabilir.

Nedenleri

• Doğuştan Anormallik: Üreterin mesaneye bağlandığı yerde bir anormallik olması.
• İdrar Yolu Enfeksiyonları (İYE): Tekrarlayan İYE'ler, üreterin mesaneye bağlandığı yeri etkileyerek VUR'a neden olabilir.

Derecelendirme

VUR, derecesine göre sınıflandırılır. Derece ne kadar yüksekse, reflü o kadar şiddetlidir.

• Derece 1: İdrar sadece üretere geri kaçar.
• Derece 2: İdrar üretere ve böbrek pelvisine geri kaçar.
• Derece 3: İdrar üretere, böbrek pelvisine ve kalikslere geri kaçar.
• Derece 4: İdrar üretere, böbrek pelvisine ve kalikslere geri kaçar ve üreter ve böbrek pelvisi genişlemiştir.
• Derece 5: İdrar üretere, böbrek pelvisine ve kalikslere geri kaçar ve üreter ve böbrek pelvisi çok geniştir ve böbrek yapısı bozulmuştur.

Belirtiler

Vezikoüreteral reflü genellikle belirti vermez. Ancak, VUR'lu çocuklarda tekrarlayan idrar yolu enfeksiyonları görülebilir.

Tanı

Vezikoüreteral reflü tanısı, voiding sistoüretrogram (VSUG) adı verilen bir testle konulur. VSUG, mesaneye bir kateter yerleştirilerek mesanenin kontrast madde ile doldurulması ve idrar yaparken röntgen filmi çekilmesiyle yapılır. Bu test, idrarın böbreklere geri kaçıp kaçmadığını gösterir.

Tedavi

Vezikoüreteral reflü tedavisi, reflünün derecesine, çocuğun yaşına ve sağlık durumuna göre değişir. Tedavi seçenekleri şunları içerebilir:

• Antibiyotik Profilaksisi: Tekrarlayan İYE'leri önlemek için düşük dozda antibiyotik kullanmak.
• Cerrahi Tedavi:
  • Açık Cerrahi: Üreterin mesaneye bağlandığı yerin yeniden yapılandırılması.
  • Endoskopik Cerrahi: Mesaneye bir endoskop yerleştirilerek üreterin mesaneye bağlandığı yere dolgu maddesi enjekte etmek.

5. Hidronefroz

Hidronefroz, böbrek pelvisinin ve kalikslerinin genişlemesi durumudur. Bu durum, idrarın böbrekten mesaneye akışının engellenmesi sonucu ortaya çıkar. Hidronefroz, doğum öncesi ultrasonlarda tespit edilebilir veya doğumdan sonraki dönemde ortaya çıkabilir.

Nedenleri

• Üreteropelvik Bileşke (UPJ) Darlığı: Böbrek pelvisi ile üreter arasındaki geçiş noktasında darlık olması.
• Vezikoüreteral Reflü (VUR): İdrarın mesaneden böbreklere geri kaçması.
• Üreterovezikal Bileşke (UVJ) Darlığı: Üreterin mesaneye bağlandığı yerde darlık olması.
• Posterior Üretral Valv (PUV): Erkek çocuklarda üretra içinde bulunan ve idrar akışını engelleyen bir membran.
• Taşlar: Böbrek veya üreterde taş olması.
• Tümörler: Böbrek veya üreterde tümör olması.

Belirtiler

Hidronefroz genellikle belirti vermez. Ancak, hidronefrozu olan çocuklarda karın ağrısı, yan ağrısı, idrar yolu enfeksiyonları veya idrarda kan görülebilir.

Tanı

Hidronefroz tanısı, ultrason, intravenöz piyelogram (IVP) veya renal sintigrafi gibi görüntüleme yöntemleriyle konulur.

Tedavi

Hidronefroz tedavisi, altta yatan nedene ve hidronefrozun şiddetine göre değişir. Tedavi seçenekleri şunları içerebilir:

• Gözlem: Hafif hidronefroz vakalarında, durumun kendiliğinden düzelip düzelmediğini görmek için düzenli ultrason takibi yapmak.
• Cerrahi Tedavi: Altta yatan nedeni düzeltmek için cerrahi müdahale. Örneğin, UPJ darlığı olan çocuklarda piyeloplasti ameliyatı yapılabilir.
• Antibiyotik Profilaksisi: Tekrarlayan İYE'leri önlemek için düşük dozda antibiyotik kullanmak.

6. İnmemiş Testis (Kriptorşidizm)

İnmemiş testis (kriptorşidizm), bir veya iki testisin doğumdan önce skrotuma (testis torbası) inmemesi durumudur. Erkek bebeklerde sık görülen bir sorundur. İnmemiş testis, kısırlık ve testis kanseri riskini artırabilir.

Nedenleri

İnmemiş testisin nedeni tam olarak bilinmemektedir. Ancak, hormonal faktörler, genetik yatkınlık ve mekanik faktörlerin rol oynadığı düşünülmektedir.

Belirtiler

İnmemiş testisin en belirgin belirtisi, skrotumda testislerin hissedilememesidir.

Tanı

İnmemiş testis tanısı, fiziksel muayene ile konulur. Doktor, skrotumu ve kasık bölgesini muayene ederek testisin yerini belirlemeye çalışır. Bazı durumlarda ultrason veya MR gibi görüntüleme yöntemleri de kullanılabilir.

Tedavi

İnmemiş testis tedavisi, genellikle cerrahidir. Ameliyatla testis skrotuma indirilir ve sabitlenir (orşiopeksi). Ameliyat, genellikle 6-12 aylıkken yapılır. Bazı durumlarda hormonal tedavi de denenebilir.

7. Hipospadias

Hipospadias, erkek çocuklarda idrar deliğinin penisin ucunda değil, altında bir yerde açılması durumudur. Hafif vakalarda idrar deliği penisin ucuna yakın bir yerde açılırken, daha şiddetli vakalarda skrotuma yakın bir yerde açılabilir.

Nedenleri

Hipospadiasın nedeni tam olarak bilinmemektedir. Ancak, genetik yatkınlık ve hormonal faktörlerin rol oynadığı düşünülmektedir.

Belirtiler

Hipospadiasın en belirgin belirtisi, idrar deliğinin penisin ucunda değil, altında bir yerde açılmasıdır. Ayrıca, peniste eğrilik (kordi) ve sünnet derisinin normalden farklı olması da görülebilir.

Tanı

Hipospadias tanısı, fiziksel muayene ile konulur. Doktor, penisi muayene ederek idrar deliğinin yerini ve peniste eğrilik olup olmadığını belirler.

Tedavi

Hipospadias tedavisi, cerrahidir. Ameliyatla idrar deliği penisin ucuna taşınır ve peniste eğrilik düzeltilir. Ameliyat, genellikle 6-18 aylıkken yapılır.

8. Hidrosel

Hidrosel, testis torbasında (skrotum) sıvı birikmesi durumudur. Bebeklerde sık görülür ve genellikle kendiliğinden düzelir. Hidrosel, testis torbasının şişmesine ve gerginleşmesine neden olur.

Nedenleri

Hidrosel, genellikle doğumdan önce veya doğumdan sonra ortaya çıkar. Doğumdan önce ortaya çıkan hidrosel, testisin skrotuma inmesi sırasında karın boşluğundan skrotuma sıvı geçişi sonucu oluşur. Doğumdan sonra ortaya çıkan hidrosel ise, testis zarlarının iltihaplanması veya yaralanması sonucu oluşabilir.

Belirtiler

Hidroselin en belirgin belirtisi, testis torbasının şişmesidir. Şişlik genellikle ağrısızdır ve gün içinde büyüyüp küçülebilir.

Tanı

Hidrosel tanısı, fiziksel muayene ile konulur. Doktor, testis torbasını muayene ederek şişliğin nedenini belirlemeye çalışır. Bazı durumlarda ultrason da kullanılabilir.

Tedavi

Hidrosel tedavisi, genellikle gözlemdir. Bebeklerde görülen hidrosellerin çoğu kendiliğinden düzelir. Ancak, hidrosel büyükse, ağrıya neden oluyorsa veya kendiliğinden düzelmiyorsa cerrahi tedavi gerekebilir.

9. Varikosel

Varikosel, testislerden kanı taşıyan damarların (venler) genişlemesi durumudur. Genellikle sol testiste görülür ve ergenlik döneminde ortaya çıkar. Varikosel, kısırlık ve testis ağrısına neden olabilir.

Nedenleri

Varikoselin nedeni tam olarak bilinmemektedir. Ancak, venlerdeki kapakçıkların yetersizliği veya venlere baskı yapan durumlar varikosel oluşumuna katkıda bulunabilir.

Belirtiler

Varikosel genellikle belirti vermez. Ancak, bazı çocuklarda testis ağrısı, testislerde şişlik veya ağırlık hissi görülebilir.

Tanı

Varikosel tanısı, fiziksel muayene ile konulur. Doktor, testisleri muayene ederek venlerde genişleme olup olmadığını belirler. Bazı durumlarda ultrason da kullanılabilir.

Tedavi

Varikosel tedavisi, cerrahi veya embolizasyon yöntemleriyle yapılır. Cerrahi tedavide, genişlemiş venler bağlanır veya çıkarılır. Embolizasyon yönteminde ise, genişlemiş venler kateter yoluyla tıkanır.

Çocuk Ürolojisinde Tanı Yöntemleri

Çocuk ürolojisinde çeşitli tanı yöntemleri kullanılır. Bu yöntemler, hastanın öyküsü, fiziksel muayenesi ve semptomlarına göre belirlenir. İşte çocuk ürolojisinde sık kullanılan bazı tanı yöntemleri:

• İdrar Tahlili: İdrarda bakteri, kan veya diğer anormalliklerin varlığını belirlemek için kullanılır.
• İdrar Kültürü: İdrardaki bakterilerin türünü ve antibiyotik duyarlılığını belirlemek için kullanılır.
• Ultrason: Böbrekler, mesane ve diğer ürolojik organların görüntülenmesi için kullanılır.
• Voiding Sistoüretrogram (VSUG): İdrarın mesaneden böbreklere geri kaçıp kaçmadığını (vezikoüreteral reflü) belirlemek için kullanılır.
• İntravenöz Piyelogram (IVP): Böbreklerin, üreterlerin ve mesanenin röntgen filmi çekilerek görüntülenmesi için kullanılır.
• Renal Sintigrafi: Böbreklerin fonksiyonunu değerlendirmek için kullanılır.
• Ürodinami: Mesane fonksiyonunu değerlendirmek için kullanılır.
• Sistoskopi: Mesanenin içini doğrudan görüntülemek için kullanılan bir endoskopik yöntemdir.
• MR (Manyetik Rezonans): Ürolojik organların detaylı görüntülenmesi için kullanılır.
• BT (Bilgisayarlı Tomografi): Ürolojik organların detaylı görüntülenmesi için kullanılır.

Çocuk Ürolojisinde Tedavi Yaklaşımları

Çocuk ürolojisinde tedavi yaklaşımları, hastalığın türüne, şiddetine ve hastanın yaşına göre değişir. Tedavi seçenekleri şunları içerebilir:

• İlaç Tedavisi: Antibiyotikler, antikolinerjikler, alfa blokerler ve diğer ilaçlar ürolojik sorunların tedavisinde kullanılabilir.
• Davranışsal Tedaviler: Mesane eğitimi, sıvı kısıtlaması ve alarm tedavisi gibi davranışsal tedaviler enürezis tedavisinde kullanılır.
• Cerrahi Tedavi: Ürolojik anomalileri düzeltmek veya bazı ürolojik sorunları tedavi etmek için cerrahi müdahale gerekebilir.
• Minimal İnvaziv Cerrahi: Laparoskopi ve endoskopik cerrahi gibi minimal invaziv cerrahi yöntemler, daha küçük kesilerle yapılan ve iyileşme süresini kısaltan cerrahi seçeneklerdir.

Ebeveynlere Öneriler

Çocuğunuzun ürolojik sağlığını korumak için aşağıdaki önerilere dikkat edebilirsiniz:

• Çocuğunuzun yeterli miktarda sıvı tüketmesini sağlayın.
• Çocuğunuzun düzenli tuvalet alışkanlığı edinmesine yardımcı olun.
• Çocuğunuzun kabız olmasını önleyin.
• Çocuğunuzda idrar yolu enfeksiyonu belirtileri varsa, vakit kaybetmeden doktora başvurun.
• Çocuğunuzda genital organlarda anormallik fark ederseniz, bir çocuk ürolojisi uzmanına danışın.
• Çocuğunuzun gece veya gündüz idrar kaçırma sorunu varsa, bu durumu ciddiye alın ve bir uzmana başvurun.
• Çocuğunuzun ürolojik sorunları hakkında bilinçli olun ve doktorunuzun önerilerini takip edin.

Sonuç

Çocuklarda sık görülen ürolojik sorunlar, erken tanı ve uygun tedavi ile genellikle başarıyla yönetilebilir. Ebeveynlerin bu sorunlar hakkında bilinçli olması ve belirtileri fark ettiğinde vakit kaybetmeden bir çocuk ürolojisi uzmanına başvurması önemlidir. Unutmayın ki, çocuğunuzun sağlığı her şeyden önemlidir.