Diz Ağrısından Kurtulmanın Yolları: Ortopedi ve Travmatoloji Uzmanlarından İpuçları

Diz ağrısı, her yaştan insanı etkileyebilen yaygın bir sorundur. Basit bir burkulmadan, kronik bir rahatsızlığa kadar birçok farklı nedenden kaynaklanabilir. Bu blog yazısında, ortopedi ve travmatoloji uzmanlarının tavsiyeleriyle diz ağrısından kurtulmanın yollarını ayrıntılı olarak inceleyeceğiz. Amacımız, diz ağrısının nedenlerini anlamanıza, doğru teşhisi alıp uygun tedavi yöntemlerini uygulamanıza ve ağrısız bir yaşam sürmenize yardımcı olmaktır.

Diz Ağrısının Nedenleri

Diz ağrısının birçok farklı nedeni olabilir. Bunları genel olarak şu şekilde sınıflandırabiliriz:

Travmatik Nedenler

Diz yaralanmaları, diz ağrısının en sık nedenlerinden biridir. Bu yaralanmalar genellikle spor aktiviteleri, kazalar veya düşmeler sonucu meydana gelir.

• Menisküs Yırtığı: Menisküs, diz ekleminde bulunan kıkırdak yapıdır ve dizin hareketini kolaylaştırır. Ani bir dönüş veya zorlama sonucu yırtılabilir. Yırtık menisküs, dizde ağrı, şişlik, kilitlenme ve hareket kısıtlılığına neden olabilir.
• Ön Çapraz Bağ (ACL) Yırtığı: ACL, diz eklemini stabilize eden önemli bir bağdır. Ani duruşlar, dönüşler veya direkt darbeler sonucu yırtılabilir. ACL yırtığı, dizde şiddetli ağrı, dengesizlik ve şişliğe neden olur. Özellikle sporcularda sık görülür.
• Arka Çapraz Bağ (PCL) Yırtığı: PCL, diz eklemini stabilize eden bir diğer önemli bağdır. Genellikle dize doğrudan gelen darbeler sonucu yırtılır. PCL yırtığı, dizde ağrı ve dengesizliğe neden olabilir.
• Yan Bağ Yaralanmaları (MCL ve LCL): Diz ekleminin yanlarında bulunan bağlar (MCL ve LCL), dizin yana doğru hareketini kontrol eder. Bu bağlar, dize gelen yan darbeler sonucu yaralanabilir. Yan bağ yaralanmaları, dizde ağrı, hassasiyet ve dengesizliğe neden olur.
• Kıkırdak Hasarı (Kondromalazi): Diz kapağının altındaki kıkırdak dokusunun yumuşaması ve hasar görmesi durumudur. Genellikle aşırı kullanım, travma veya yanlış hizalanma sonucu ortaya çıkar. Kondromalazi, dizde ağrı, çıtırtı sesi ve hareket kısıtlılığına neden olabilir. Özellikle gençlerde ve sporcularda sık görülür.
• Diz Çıkığı: Diz ekleminin normal pozisyonundan çıkmasıdır. Genellikle yüksek enerjili travmalar sonucu meydana gelir. Diz çıkığı, şiddetli ağrı, şekil bozukluğu ve hareket edememe durumuna yol açar.
• Kırıklar: Diz çevresindeki kemiklerde (femur, tibia, patella) kırıklar oluşabilir. Kırıklar, düşme, darbe veya trafik kazası gibi nedenlerle meydana gelebilir. Kırıklar, şiddetli ağrı, şişlik, morarma ve hareket edememeye neden olur.

Kronik Nedenler

Kronik diz ağrısı, uzun süreli ve devam eden bir ağrıdır. Genellikle altta yatan bir rahatsızlığın belirtisi olarak ortaya çıkar.

• Osteoartrit (Kireçlenme): Diz kireçlenmesi, diz eklemindeki kıkırdak dokusunun zamanla aşınması ve yıpranması sonucu ortaya çıkar. Bu durum, dizde ağrı, sertlik, şişlik ve hareket kısıtlılığına neden olur. Yaşlanma, genetik yatkınlık, obezite ve önceki diz yaralanmaları kireçlenme riskini artırır.
• Romatoid Artrit: Romatoid artrit, vücudun kendi bağışıklık sisteminin eklemlere saldırdığı kronik bir otoimmün hastalıktır. Diz eklemi de romatoid artritten etkilenebilir. Romatoid artrit, dizde ağrı, şişlik, sertlik ve kızarıklığa neden olur. Genellikle her iki dizde de simetrik olarak görülür.
• Gut: Gut, vücutta ürik asit birikimi sonucu oluşan bir artrit türüdür. Ürik asit kristalleri eklemlerde birikerek iltihaplanmaya ve ağrıya neden olur. Diz eklemi de gut hastalığından etkilenebilir. Gut atağı, dizde ani başlayan şiddetli ağrı, şişlik, kızarıklık ve hassasiyete neden olur.
• Psödogut: Psödogut, gut hastalığına benzer semptomlara neden olan ancak kalsiyum pirofosfat kristallerinin eklemlerde birikmesiyle oluşan bir durumdur. Diz eklemi psödoguttan etkilenebilir. Psödogut atağı, dizde ani başlayan ağrı, şişlik, kızarıklık ve hassasiyete neden olur.
• Bursit: Bursa, eklemlerin etrafında bulunan ve sürtünmeyi azaltan sıvı dolu keselerdir. Dizde bulunan bursalar iltihaplanabilir (bursit). Diz bursiti, dizde ağrı, şişlik ve hassasiyete neden olur. Genellikle aşırı kullanım, travma veya enfeksiyon sonucu ortaya çıkar.
• Tendinit: Tendonlar, kasları kemiklere bağlayan yapılardır. Diz çevresindeki tendonlar iltihaplanabilir (tendinit). Diz tendiniti, dizde ağrı, hassasiyet ve hareket kısıtlılığına neden olur. Genellikle aşırı kullanım, tekrarlayan hareketler veya ani zorlanma sonucu ortaya çıkar.
• Osgood-Schlatter Hastalığı: Genellikle ergenlik dönemindeki aktif gençlerde görülen bir durumdur. Diz kapağının altındaki tibial tüberkül bölgesinde ağrı ve şişliğe neden olur. Büyüme döneminde kemiklerin hızlı büyümesi ve kasların gerilmesi sonucu ortaya çıkar.
• İliotibial Band Sendromu (ITBS): İliotibial bant, kalçadan dize uzanan kalın bir bağ dokusudur. ITBS, bu bandın dizin dış kısmındaki kemik çıkıntısıyla sürtünmesi sonucu oluşan bir durumdur. Dizde ağrı, hassasiyet ve çıtırtı sesine neden olur. Genellikle koşucularda ve bisikletçilerde sık görülür.

Diğer Nedenler

Diz ağrısına neden olabilecek diğer faktörler şunlardır:

• Obezite: Aşırı kilo, diz eklemlerine binen yükü artırarak kireçlenme ve diğer diz problemlerine yol açabilir.
• Duruş Bozuklukları: Yanlış duruş, diz eklemlerine dengesiz yük binmesine neden olarak ağrıya yol açabilir.
• Kas Güçsüzlüğü: Diz çevresindeki kasların zayıf olması, diz eklemlerine yeterli destek sağlayamamasına neden olarak ağrıya yol açabilir.
• Ayak Problemleri: Düz tabanlık veya yüksek kavis gibi ayak problemleri, diz eklemlerine binen yükü değiştirebilir ve ağrıya yol açabilir.
• Sinir Sıkışması: Diz çevresindeki sinirlerin sıkışması, dizde ağrıya neden olabilir.
• Enfeksiyonlar: Nadiren de olsa, diz eklemi enfeksiyonları diz ağrısına neden olabilir.

Diz Ağrısında Teşhis Yöntemleri

Diz ağrısının nedenini doğru bir şekilde teşhis etmek, uygun tedavi yöntemlerini belirlemek için çok önemlidir. Ortopedi ve travmatoloji uzmanları, diz ağrısı olan hastaların teşhisi için çeşitli yöntemler kullanır.

Fiziksel Muayene

Fiziksel muayene, diz ağrısının teşhisinde ilk adımdır. Doktor, hastanın tıbbi geçmişini dinler, ağrının yeri, şiddeti, süresi ve tetikleyici faktörleri hakkında bilgi alır. Ardından, diz eklemini dikkatlice muayene eder.

Fiziksel muayene sırasında doktor şunları değerlendirir:

• Dizdeki Şişlik: Diz ekleminde veya çevresinde şişlik olup olmadığını kontrol eder.
• Hassasiyet: Diz ekleminin belirli bölgelerine dokunarak hassasiyet olup olmadığını değerlendirir.
• Hareket Aralığı: Diz ekleminin ne kadar bükülüp doğrultulabildiğini kontrol eder.
• Denge: Diz ekleminin stabilitesini değerlendirmek için özel testler yapar. Örneğin, ön çekmece testi (ACL yırtığı için) veya varus/valgus stres testleri (yan bağ yaralanmaları için) uygulanabilir.
• Kas Gücü: Diz çevresindeki kasların gücünü değerlendirir.
• Duruş ve Yürüyüş: Hastanın duruşunu ve yürüyüşünü gözlemleyerek herhangi bir anormallik olup olmadığını değerlendirir.

Görüntüleme Yöntemleri

Fiziksel muayene sonrasında, doktor diz ağrısının nedenini daha iyi anlamak için görüntüleme yöntemlerine başvurabilir.

• Röntgen (X-ray): Röntgen, kemiklerin görüntülenmesi için kullanılan bir yöntemdir. Diz kireçlenmesi, kırıklar veya kemik tümörleri gibi durumların teşhisinde yardımcı olabilir.
• Manyetik Rezonans Görüntüleme (MRG): MRG, yumuşak dokuların (bağlar, menisküs, kıkırdak) detaylı görüntülenmesi için kullanılan bir yöntemdir. Menisküs yırtığı, ACL yırtığı, kıkırdak hasarı veya tümör gibi durumların teşhisinde çok önemlidir.
• Bilgisayarlı Tomografi (BT): BT, kemiklerin ve yumuşak dokuların kesitsel görüntülerini elde etmek için kullanılan bir yöntemdir. Kırıkların, kemik tümörlerinin veya enfeksiyonların teşhisinde yardımcı olabilir.
• Ultrason: Ultrason, ses dalgaları kullanarak yumuşak dokuların görüntülenmesi için kullanılan bir yöntemdir. Bursit, tendinit veya sıvı birikimi gibi durumların teşhisinde yardımcı olabilir.

Diğer Testler

Bazı durumlarda, doktor diz ağrısının nedenini belirlemek için ek testler isteyebilir.

• Kan Testleri: Romatoid artrit, gut veya enfeksiyon gibi sistemik hastalıkların teşhisinde yardımcı olabilir.
• Eklem Sıvısı Analizi (Artrocente): Diz ekleminden sıvı alınarak incelenmesi işlemidir. Enfeksiyon, gut veya psödogut gibi durumların teşhisinde yardımcı olabilir.
• Artroskopi: Diz ekleminin içine küçük bir kamera yerleştirilerek yapılan cerrahi bir işlemdir. Diz ekleminin içini doğrudan görmek ve hasarlı yapıları onarmak için kullanılabilir. Genellikle tanı koymakta zorlanılan durumlarda veya cerrahi tedavi gerektiren durumlarda tercih edilir.

Diz Ağrısından Kurtulma Yolları: Tedavi Seçenekleri

Diz ağrısının tedavisi, ağrının nedenine, şiddetine ve hastanın genel sağlık durumuna bağlı olarak değişir. Tedavi seçenekleri genellikle konservatif (cerrahi olmayan) ve cerrahi yöntemler olmak üzere ikiye ayrılır.

Konservatif (Cerrahi Olmayan) Tedavi Yöntemleri

Konservatif tedavi yöntemleri, ağrıyı hafifletmek, iltihabı azaltmak, fonksiyonu iyileştirmek ve daha ciddi sorunların önlenmesine yardımcı olmayı amaçlar. Bu yöntemler genellikle hafif ve orta şiddetli diz ağrısı olan hastalarda etkilidir.

• Dinlenme: Ağrıyı tetikleyen aktivitelerden kaçınmak ve dize istirahat vermek önemlidir. Özellikle akut yaralanmalarda dinlenme, iyileşme sürecini hızlandırır.
• Buz Uygulaması: Dize günde birkaç kez 15-20 dakika buz uygulamak, ağrıyı ve şişliği azaltmaya yardımcı olur. Buz, özellikle yaralanma sonrası ilk 48-72 saat içinde etkilidir.
• Kompresyon: Dize elastik bir bandaj uygulamak, şişliği azaltmaya ve destek sağlamaya yardımcı olur. Bandajın çok sıkı olmamasına dikkat edilmelidir.
• Elevasyon: Dizi kalp seviyesinin üzerinde tutmak, şişliği azaltmaya yardımcı olur. Özellikle dinlenirken veya uyurken dizi yükseltmek faydalıdır.
• Ağrı Kesiciler: Reçetesiz satılan ağrı kesiciler (parasetamol, ibuprofen, naproksen), diz ağrısını hafifletmeye yardımcı olabilir. Ancak, uzun süreli kullanımları yan etkilere neden olabileceği için doktor kontrolünde kullanılması önemlidir.
• Nonsteroidal Antiinflamatuar İlaçlar (NSAID'ler): NSAID'ler (ibuprofen, naproksen, diklofenak), ağrıyı ve iltihabı azaltmaya yardımcı olan reçeteli ilaçlardır. Uzun süreli kullanımları mide problemleri, böbrek sorunları ve kardiyovasküler riskleri artırabileceği için doktor kontrolünde kullanılması önemlidir.
• Kortikosteroid Enjeksiyonları: Kortikosteroidler, güçlü antiinflamatuar ilaçlardır. Diz eklemine enjekte edilerek ağrıyı ve iltihabı azaltmaya yardımcı olabilirler. Ancak, uzun süreli kullanımları kıkırdak hasarına ve diğer yan etkilere neden olabileceği için dikkatli kullanılmalıdır.
• Hyaluronik Asit Enjeksiyonları (Viskosuplementasyon): Hyaluronik asit, diz ekleminde bulunan doğal bir kayganlaştırıcıdır. Diz kireçlenmesi olan hastalarda, hyaluronik asit enjeksiyonları diz ekleminin kayganlığını artırarak ağrıyı azaltmaya ve fonksiyonu iyileştirmeye yardımcı olabilir.
• Fizik Tedavi: Fizik tedavi, diz ağrısını azaltmak, kasları güçlendirmek, hareket aralığını artırmak ve fonksiyonu iyileştirmek için kullanılan bir tedavi yöntemidir. Fizyoterapistler, hastalara özel egzersiz programları uygular ve çeşitli manuel terapi teknikleri kullanır.
• Egzersizler: Diz çevresindeki kasları güçlendirmek, diz eklemini desteklemeye ve ağrıyı azaltmaya yardımcı olur. Doktor veya fizyoterapist tarafından önerilen egzersizler düzenli olarak yapılmalıdır. Örnek egzersizler şunlardır:
  • Kuadriseps Güçlendirme: Bacak düz uzatılmış pozisyonda kuadriseps kaslarını sıkıp 5-10 saniye beklemek.
  • Hamstring Güçlendirme: Yüzüstü pozisyonda bacağı kalçaya doğru çekip 5-10 saniye beklemek.
  • Bacak Kaldırma: Sırtüstü veya yan yatarak bacağı yukarı kaldırmak.
  • Duvara Çömelme: Sırtı duvara yaslayarak sandalyeye oturur gibi çömelmek.
  • Bisiklet Sürme veya Yüzme: Düşük etkili kardiyo egzersizleri dizleri zorlamadan kasları güçlendirmeye yardımcı olur.
• Kilo Verme: Aşırı kilolu veya obez olan hastalar, kilo vererek diz eklemlerine binen yükü azaltabilir ve ağrıyı hafifletebilirler.
• Dizlik Kullanımı: Dizlikler, diz eklemini desteklemeye, stabilize etmeye ve ağrıyı azaltmaya yardımcı olabilir. Farklı tipte dizlikler bulunmaktadır. Doktor veya fizyoterapist, hastanın durumuna uygun dizliği önerebilir.
• Ortopedik Tabanlık: Ayak problemleri (düz tabanlık, yüksek kavis) olan hastalar, ortopedik tabanlık kullanarak diz eklemlerine binen yükü dengeleyebilir ve ağrıyı azaltabilirler.
• Alternatif Tedaviler: Akupunktur, masaj terapisi, yoga ve pilates gibi alternatif tedaviler bazı hastalarda diz ağrısını hafifletmeye yardımcı olabilir. Ancak, bu tedavilerin etkinliği konusunda daha fazla araştırmaya ihtiyaç vardır.

Cerrahi Tedavi Yöntemleri

Konservatif tedavi yöntemleri başarısız olduğunda veya diz ağrısının nedeni ciddi bir yaralanma veya hastalık olduğunda cerrahi tedavi gerekebilir.

• Artroskopik Cerrahi: Artroskopi, diz ekleminin içine küçük bir kamera yerleştirilerek yapılan minimal invaziv bir cerrahi işlemdir. Menisküs yırtığı, kıkırdak hasarı, serbest cisimler veya sinovit gibi durumların tedavisinde kullanılabilir. Artroskopik cerrahi, daha küçük kesilerle yapıldığı için iyileşme süreci daha hızlıdır.
• Bağ Rekonstrüksiyonu: Ön çapraz bağ (ACL) veya arka çapraz bağ (PCL) yırtığı gibi bağ yaralanmalarında, yırtılan bağın yerine yeni bir bağ yerleştirilir. Bu işleme bağ rekonstrüksiyonu denir. Genellikle artroskopik yöntemle yapılır.
• Kıkırdak Onarımı: Kıkırdak hasarı olan hastalarda, kıkırdak onarımı yöntemleri uygulanabilir. Bu yöntemler arasında mikro kırık, osteokondral otogreft transplantasyonu (OAT), otolog kondrosit implantasyonu (ACI) ve mozaikplasti bulunur.
• Diz Protezi (Total Diz Artroplastisi): Diz kireçlenmesi (osteoartrit) veya romatoid artrit gibi durumlarda, diz eklemindeki hasarlı kıkırdak ve kemik yüzeyleri çıkarılır ve yerine metal ve plastik parçalardan oluşan bir protez yerleştirilir. Diz protezi, ağrıyı azaltmaya ve fonksiyonu iyileştirmeye yardımcı olur.
• Parsiyel Diz Protezi (Unikondiler Diz Artroplastisi): Diz kireçlenmesi sadece diz ekleminin bir bölümünü etkiliyorsa, sadece o bölümdeki hasarlı kıkırdak ve kemik yüzeyleri çıkarılır ve yerine parsiyel bir protez yerleştirilir. Parsiyel diz protezi, total diz protezine göre daha küçük bir cerrahi işlemdir ve iyileşme süreci daha hızlıdır.
• Osteotomi: Bacaklardaki şekil bozuklukları (O bacak veya X bacak) diz eklemlerine dengesiz yük binmesine neden olabilir. Osteotomi, bacak kemiklerinin kesilerek yeniden hizalanması işlemidir. Bu işlem, diz eklemlerine binen yükü dengelemeye ve ağrıyı azaltmaya yardımcı olabilir.

Diz Ağrısını Önleme Yolları

Diz ağrısını önlemek, sağlıklı bir yaşam tarzı benimsemek ve bazı önlemler almakla mümkündür.

• Sağlıklı Kilo: Aşırı kilolu veya obez olmak, diz eklemlerine binen yükü artırarak kireçlenme ve diğer diz problemlerine yol açabilir. Sağlıklı bir kiloda kalmak, diz sağlığını korumak için önemlidir.
• Düzenli Egzersiz: Diz çevresindeki kasları güçlendiren egzersizler yapmak, diz eklemlerine destek sağlar ve yaralanma riskini azaltır. Egzersiz yaparken doğru teknikleri kullanmak ve aşırıya kaçmamak önemlidir.
• Doğru Duruş: Yanlış duruş, diz eklemlerine dengesiz yük binmesine neden olarak ağrıya yol açabilir. Doğru duruş alışkanlıkları edinmek, diz sağlığını korumak için önemlidir.
• Uygun Ayakkabılar: Destekleyici ve rahat ayakkabılar giymek, diz eklemlerine binen yükü azaltmaya yardımcı olur. Yüksek topuklu ayakkabılardan kaçınmak ve aktiviteye uygun ayakkabılar tercih etmek önemlidir.
• Isınma ve Soğuma: Egzersiz yapmadan önce ısınmak ve egzersiz yaptıktan sonra soğumak, kasları ve eklemleri hazırlamaya ve yaralanma riskini azaltmaya yardımcı olur.
• Ani Hareketlerden Kaçınma: Ani dönüşler, sıçramalar veya düşmeler diz yaralanmalarına neden olabilir. Bu tür hareketlerden kaçınmak ve dikkatli olmak önemlidir.
• Yüksek Etkili Aktivitelerden Kaçınma: Diz kireçlenmesi olan hastalar, koşma, zıplama veya ağırlık kaldırma gibi yüksek etkili aktivitelerden kaçınmalıdır. Yüzme, bisiklet sürme veya yürüyüş gibi düşük etkili aktiviteler tercih edilmelidir.
• Diz Koruyucu Ekipman Kullanımı: Spor yaparken veya riskli aktivitelerde bulunurken diz koruyucu ekipman (dizlik, destek) kullanmak, diz yaralanmalarını önlemeye yardımcı olabilir.
• Beslenme: Sağlıklı ve dengeli beslenmek, kemik ve eklem sağlığını korumak için önemlidir. Kalsiyum, D vitamini, C vitamini ve antioksidanlar içeren besinler tüketmek faydalıdır.
• Sigara İçmemek: Sigara içmek, kan damarlarını daraltarak eklemlere giden kan akışını azaltır ve iyileşme sürecini yavaşlatır. Sigara içmemek, genel sağlık ve diz sağlığı için önemlidir.

Diz Ağrısı Hakkında Sıkça Sorulan Sorular

Diz ağrısı hakkında sıkça sorulan bazı sorular ve cevapları şunlardır:

• Diz ağrısı için hangi doktora başvurmalıyım? Diz ağrısı için ortopedi ve travmatoloji uzmanına başvurmalısınız.
• Diz ağrısı için hangi egzersizler faydalıdır? Kuadriseps güçlendirme, hamstring güçlendirme, bacak kaldırma, duvara çömelme, bisiklet sürme ve yüzme gibi egzersizler diz ağrısı için faydalıdır. Ancak, egzersizleri doktor veya fizyoterapist kontrolünde yapmanız önemlidir.
• Diz ağrısı için hangi ilaçlar kullanılır? Reçetesiz satılan ağrı kesiciler (parasetamol, ibuprofen), NSAID'ler, kortikosteroid enjeksiyonları ve hyaluronik asit enjeksiyonları diz ağrısı için kullanılabilir. Ancak, ilaçları doktor kontrolünde kullanmanız önemlidir.
• Diz ağrısı için ameliyat ne zaman gereklidir? Konservatif tedavi yöntemleri başarısız olduğunda veya diz ağrısının nedeni ciddi bir yaralanma veya hastalık olduğunda ameliyat gerekebilir.
• Diz ağrısını geçirmek için evde neler yapabilirim? Dinlenme, buz uygulaması, kompresyon, elevasyon, ağrı kesiciler ve diz çevresindeki kasları güçlendiren egzersizler yapmak diz ağrısını geçirmeye yardımcı olabilir.
• Diz ağrısı nelere işarettir? Diz ağrısı, menisküs yırtığı, ACL yırtığı, kıkırdak hasarı, kireçlenme, romatoid artrit, gut, bursit, tendinit veya diğer birçok duruma işaret edebilir.
• Diz ağrısı için hangi bitkisel tedavi yöntemleri vardır? Zerdeçal, zencefil, şeytan pençesi ve arnika gibi bitkisel tedavi yöntemleri bazı hastalarda diz ağrısını hafifletmeye yardımcı olabilir. Ancak, bu tedavilerin etkinliği konusunda daha fazla araştırmaya ihtiyaç vardır ve doktorunuza danışmadan kullanmamalısınız.

Sonuç

Diz ağrısı, yaşam kalitesini önemli ölçüde etkileyebilen yaygın bir sorundur. Ancak, doğru teşhis, uygun tedavi ve önleyici tedbirlerle diz ağrısından kurtulmak ve ağrısız bir yaşam sürmek mümkündür. Bu blog yazısında, diz ağrısının nedenlerini, teşhis yöntemlerini, tedavi seçeneklerini ve önleme yollarını ayrıntılı olarak inceledik. Umarım bu bilgiler, diz ağrısıyla başa çıkmanıza ve daha sağlıklı bir yaşam sürmenize yardımcı olur. Unutmayın, diz ağrınız varsa bir ortopedi ve travmatoloji uzmanına başvurarak doğru teşhisi alıp uygun tedavi yöntemlerini uygulamak en önemlidir.