Anesteziyoloji ve ReanimasyonFizik Tedavi ve RehabilitasyonOrtopedi ve Travmatoloji

Diz Protezi Ameliyatı Kaç Saat Sürer? Kapsamlı Rehber

Diz protezi ameliyatı, şiddetli diz ağrısı ve hareket kısıtlılığı yaşayan ve diğer tedavi yöntemlerinden fayda görmeyen hastalar için uygulanan bir cerrahi işlemdir. Bu ameliyat, hasar görmüş diz ekleminin yapay bir eklemle değiştirilmesi işlemidir. Ameliyat süresi, birçok faktöre bağlı olarak değişkenlik gösterir. Bu yazıda, diz protezi ameliyatının süresini etkileyen faktörleri, ameliyatın aşamalarını, iyileşme sürecini ve dikkat edilmesi gerekenleri detaylı bir şekilde inceleyeceğiz.

Diz Protezi Ameliyatı Nedir?

Diz protezi ameliyatı, osteoartrit (kireçlenme), romatoid artrit veya travma gibi nedenlerle hasar görmüş diz ekleminin, metal ve plastik parçalardan oluşan yapay bir eklemle (protez) değiştirilmesidir. Bu ameliyatın amacı, ağrıyı azaltmak, hareket kabiliyetini artırmak ve yaşam kalitesini iyileştirmektir.

Diz Protezi Ameliyatının Çeşitleri

• Total Diz Protezi: Diz ekleminin tüm yüzeylerinin (femur, tibia ve patella) yapay parçalarla değiştirildiği en yaygın diz protezi türüdür.
• Unikondiler (Parsiyel) Diz Protezi: Diz ekleminin sadece bir bölümünün (genellikle medial veya lateral kompartman) değiştirildiği daha küçük bir ameliyattır. Daha az invazivdir ve iyileşme süreci genellikle daha kısadır.
• Revizyon Diz Protezi: Daha önce yapılmış bir diz protezinin değiştirilmesi işlemidir. İlk protezin aşınması, gevşemesi, enfeksiyon veya kırık gibi nedenlerle gerekli olabilir.

Diz Protezi Ameliyatı Süresini Etkileyen Faktörler

Diz protezi ameliyatının süresi, bir dizi faktöre bağlı olarak değişebilir. Ortalama bir total diz protezi ameliyatı genellikle 1 ila 3 saat arasında sürer. Ancak, aşağıdaki faktörler bu süreyi etkileyebilir:

Ameliyatın Türü

Ameliyatın türü, süreyi en çok etkileyen faktörlerden biridir. Unikondiler diz protezi ameliyatı, total diz protezine göre genellikle daha kısa sürer. Revizyon diz protezi ise, ilk ameliyata göre daha karmaşık olduğu için daha uzun sürebilir.

Hastanın Genel Sağlık Durumu

Hastanın genel sağlık durumu, ameliyat süresini ve iyileşme sürecini önemli ölçüde etkiler. Kalp hastalığı, diyabet, obezite veya akciğer hastalığı gibi kronik rahatsızlıkları olan hastaların ameliyatları daha uzun sürebilir ve komplikasyon riski daha yüksek olabilir. Ayrıca, hastanın daha önce geçirdiği ameliyatlar, kullandığı ilaçlar ve alerjileri de ameliyat süresini etkileyebilir.

Cerrahın Deneyimi

Cerrahın deneyimi, ameliyatın süresi ve başarısı üzerinde önemli bir etkiye sahiptir. Deneyimli bir cerrah, ameliyatı daha hızlı ve etkili bir şekilde gerçekleştirebilir, komplikasyon riskini azaltabilir ve daha iyi sonuçlar elde edebilir. Cerrahın uzmanlık alanı ve daha önce yaptığı diz protezi ameliyatlarının sayısı, deneyimini gösteren önemli faktörlerdir.

Anestezi Türü

Diz protezi ameliyatı genellikle genel anestezi veya spinal anestezi altında yapılır. Genel anestezi, hastanın tamamen uyutulduğu bir yöntemdir. Spinal anestezi ise, hastanın belden aşağısının uyuşturulduğu bir yöntemdir. Anestezi türü, ameliyat süresini doğrudan etkilemese de, ameliyatın hazırlık süreci ve hastanın uyanma süreci ameliyat süresine dahil edilebilir.

Komplikasyonlar

Ameliyat sırasında veya sonrasında ortaya çıkabilecek komplikasyonlar, ameliyat süresini uzatabilir ve iyileşme sürecini olumsuz etkileyebilir. Enfeksiyon, kanama, sinir hasarı, damar hasarı veya protezin yerinden çıkması gibi komplikasyonlar, ek cerrahi müdahaleler gerektirebilir ve ameliyat süresini önemli ölçüde uzatabilir.

Kullanılan Teknikler ve İmplantlar

Ameliyatta kullanılan teknikler ve implantlar da ameliyat süresini etkileyebilir. Örneğin, minimal invaziv cerrahi teknikleri, daha küçük kesilerle yapıldığı için geleneksel cerrahiye göre genellikle daha kısa sürer. Ayrıca, kullanılan protezin tasarımı, malzemesi ve sabitleme yöntemi de ameliyat süresini etkileyebilir.

Ameliyathane Ekipmanları ve Personel

Ameliyathanede kullanılan ekipmanların ve personelin yeterliliği, ameliyat süresini etkileyebilir. Modern ve iyi bakımlı ekipmanlar, ameliyatın daha hızlı ve güvenli bir şekilde yapılmasına yardımcı olabilir. Ayrıca, deneyimli ve koordineli bir ameliyathane ekibi, ameliyatın sorunsuz bir şekilde ilerlemesini sağlayabilir.

Diz Protezi Ameliyatının Aşamaları

Diz protezi ameliyatı, genellikle aşağıdaki aşamalardan oluşur:

Hazırlık

Ameliyat öncesi hazırlık, hastanın genel sağlık durumunun değerlendirilmesi, gerekli testlerin yapılması ve ameliyat için uygun hale getirilmesini içerir. Bu aşamada, hastanın tıbbi geçmişi detaylı bir şekilde incelenir, fiziksel muayene yapılır ve kan testleri, idrar tahlili, EKG ve röntgen gibi testler istenebilir. Ayrıca, hastanın kullandığı ilaçlar ve alerjileri de belirlenir. Gerekirse, hastanın diğer uzman doktorlar tarafından da değerlendirilmesi istenebilir. Ameliyat öncesi hazırlık, ameliyatın güvenli ve başarılı bir şekilde yapılması için önemlidir.

Anestezi

Ameliyat sırasında ağrıyı önlemek ve hastanın rahat etmesini sağlamak için anestezi uygulanır. Diz protezi ameliyatı genellikle genel anestezi veya spinal anestezi altında yapılır. Genel anestezi, hastanın tamamen uyutulduğu bir yöntemdir. Spinal anestezi ise, hastanın belden aşağısının uyuşturulduğu bir yöntemdir. Anestezi türü, hastanın genel sağlık durumu, cerrahın tercihi ve hastanın isteği doğrultusunda belirlenir.

Kesinin Yapılması

Cerrah, dizin ön kısmında bir kesi yapar. Kesi boyutu, ameliyatın türüne, hastanın anatomisine ve cerrahın tercihine göre değişebilir. Geleneksel cerrahi yönteminde, kesi genellikle 15-25 cm uzunluğundadır. Minimal invaziv cerrahi tekniklerinde ise, kesi daha küçüktür (8-10 cm). Küçük kesiler, daha az doku hasarına neden olur, iyileşme sürecini hızlandırır ve daha az ağrıya yol açar.

Hasarlı Kıkırdak ve Kemiklerin Çıkarılması

Cerrah, hasar görmüş kıkırdak ve kemikleri çıkarır. Bu işlem, özel cerrahi aletler kullanılarak yapılır. Cerrah, femur (uyluk kemiği), tibia (kaval kemiği) ve patella (diz kapağı) yüzeylerini düzeltir ve protezin yerleştirileceği uygun bir şekil oluşturur. Bu aşama, protezin doğru bir şekilde yerleştirilmesi ve dizin doğru hizalanması için önemlidir.

Protezin Yerleştirilmesi

Cerrah, yapay eklem parçalarını (protezi) kemiklere yerleştirir. Protezin parçaları genellikle metal (titanyum veya kobalt-krom alaşımları) ve plastik (polietilen) malzemelerden yapılmıştır. Protezin parçaları, kemik çimentosu ile veya kemiğe doğrudan tutunarak sabitlenebilir. Protezin doğru bir şekilde yerleştirilmesi, dizin stabilitesi, hareket açıklığı ve uzun ömürlü olması için önemlidir.

Kapanış

Cerrah, kesiyi dikişlerle veya zımbalarla kapatır. Ameliyat bölgesine steril bir pansuman uygulanır. Bazı durumlarda, drenler (küçük tüpler) yerleştirilebilir. Drenler, ameliyat bölgesinde biriken fazla sıvıyı dışarı atmaya yardımcı olur. Dikişler veya zımbalar genellikle 10-14 gün sonra alınır.

Ameliyat Sonrası İyileşme Süreci

Diz protezi ameliyatı sonrası iyileşme süreci, ameliyatın başarısı ve hastanın yaşam kalitesi için kritik öneme sahiptir. İyileşme süreci, hastanın genel sağlık durumuna, ameliyatın türüne, cerrahın talimatlarına uyumuna ve rehabilitasyon programına katılımına bağlı olarak değişebilir. İyileşme sürecini hızlandırmak ve komplikasyon riskini azaltmak için dikkat edilmesi gereken bazı önemli noktalar vardır.

Hastanede Kalış Süresi

Diz protezi ameliyatı sonrası hastanede kalış süresi, genellikle 2 ila 5 gün arasındadır. Hastanede kalış süresi, hastanın genel sağlık durumuna, ameliyatın seyrine ve iyileşme hızına bağlı olarak değişebilir. Hastanede kalış süresince, hastanın ağrı kontrolü sağlanır, yara bakımı yapılır, fizyoterapi başlanır ve hasta taburcu olmaya hazırlanır.

Ağrı Yönetimi

Ameliyat sonrası ağrı, normal bir durumdur. Ağrı kontrolü, iyileşme sürecinin önemli bir parçasıdır. Ağrı kesiciler (ağızdan alınan veya damardan verilen ilaçlar), ağrı pompaları veya sinir blokları gibi yöntemlerle ağrı kontrolü sağlanabilir. Ağrı kesicilerin düzenli olarak kullanılması, hastanın rahat etmesini, fizyoterapiye katılımını ve iyileşme sürecini hızlandırır.

Fizyoterapi ve Rehabilitasyon

Fizyoterapi ve rehabilitasyon, diz protezi ameliyatı sonrası iyileşme sürecinin en önemli unsurlarından biridir. Fizyoterapi, ameliyat sonrası dizin hareket açıklığını artırmak, kasları güçlendirmek, dengeyi geliştirmek ve günlük yaşam aktivitelerine geri dönmeyi sağlamak için yapılan egzersizleri içerir. Fizyoterapiye erken başlamak ve düzenli olarak devam etmek, iyileşme sürecini hızlandırır ve daha iyi sonuçlar elde edilmesini sağlar. Fizyoterapi, hastanede başlar ve taburcu olduktan sonra evde veya bir fizyoterapi merkezinde devam eder.

Yara Bakımı

Ameliyat yarasının bakımı, enfeksiyon riskini azaltmak ve iyileşme sürecini hızlandırmak için önemlidir. Yara, temiz ve kuru tutulmalıdır. Pansuman, doktorun veya hemşirenin talimatlarına göre düzenli olarak değiştirilmelidir. Yara bölgesinde kızarıklık, şişlik, ısı artışı, ağrı veya akıntı gibi enfeksiyon belirtileri varsa, derhal doktora başvurulmalıdır.

Evde Bakım

Taburcu olduktan sonra evde bakım, iyileşme sürecinin devamlılığı için önemlidir. Hastanın dinlenmesi, bacağını yüksekte tutması, doktorun verdiği ilaçları düzenli olarak kullanması ve fizyoterapi egzersizlerine devam etmesi gereklidir. Ayrıca, hastanın düşme riskini azaltmak için evde gerekli düzenlemeler yapılmalıdır. Kaygan zeminler, gevşek halılar ve engeller ortadan kaldırılmalıdır. Tuvalet ve banyo gibi alanlarda tutunma barları kullanılabilir.

Beslenme

Sağlıklı ve dengeli beslenme, iyileşme sürecini destekler. Hastanın yeterli miktarda protein, vitamin ve mineral alması önemlidir. Protein, kasların onarımı ve güçlenmesi için gereklidir. Vitaminler ve mineraller, bağışıklık sistemini güçlendirir ve enfeksiyon riskini azaltır. Bol su içmek de önemlidir. Kabızlık, ağrı kesicilerin yan etkisi olabilir. Lifli gıdalar tüketmek ve bol su içmek, kabızlığı önlemeye yardımcı olur.

Komplikasyonların Önlenmesi

Ameliyat sonrası komplikasyon riskini azaltmak için dikkat edilmesi gereken bazı önemli noktalar vardır. Enfeksiyon, kan pıhtılaşması, protezin yerinden çıkması ve sinir hasarı gibi komplikasyonlar, erken teşhis ve tedavi ile önlenebilir. Enfeksiyon riskini azaltmak için yara bakımına dikkat edilmeli, hijyen kurallarına uyulmalı ve doktorun verdiği antibiyotikler düzenli olarak kullanılmalıdır. Kan pıhtılaşması riskini azaltmak için bacak egzersizleri yapılmalı, varis çorapları giyilmeli ve doktorun verdiği kan sulandırıcı ilaçlar düzenli olarak kullanılmalıdır. Protezin yerinden çıkmasını önlemek için doktorun talimatlarına uyulmalı, aşırı hareketlerden kaçınılmalı ve düşme riskini azaltmak için gerekli önlemler alınmalıdır.

Kontrol Randevuları

Ameliyat sonrası kontrol randevuları, iyileşme sürecinin takibi ve olası sorunların erken teşhisi için önemlidir. Kontrol randevularında, yara iyileşmesi değerlendirilir, dizin hareket açıklığı ölçülür, ağrı kontrolü sağlanır ve fizyoterapi programı gözden geçirilir. Kontrol randevuları, doktorun talimatlarına göre düzenli olarak yapılmalıdır.

Diz Protezi Ameliyatı Sonrası Dikkat Edilmesi Gerekenler

Diz protezi ameliyatı sonrası uzun vadeli başarıyı sağlamak ve yaşam kalitesini artırmak için dikkat edilmesi gereken bazı önemli noktalar vardır:

Doktorun Talimatlarına Uygun Davranmak

Doktorun talimatlarına uymak, iyileşme sürecinin başarılı bir şekilde tamamlanması için önemlidir. İlaçları düzenli olarak kullanmak, fizyoterapi egzersizlerini yapmak, yara bakımına dikkat etmek ve kontrol randevularına gitmek, doktorun talimatlarına uygun davranmanın önemli parçalarıdır.

Fiziksel Aktivite

Diz protezi ameliyatı sonrası fiziksel aktivite, dizin hareket açıklığını korumak, kasları güçlendirmek ve genel sağlık durumunu iyileştirmek için önemlidir. Yürüyüş, yüzme, bisiklete binme ve golf gibi düşük etkili aktiviteler, diz protezi olan hastalar için uygundur. Yüksek etkili aktivitelerden (koşu, zıplama, ağırlık kaldırma) kaçınılmalıdır. Fiziksel aktiviteye başlamadan önce doktora danışmak önemlidir.

Kilo Kontrolü

Kilo kontrolü, diz protezi üzerindeki yükü azaltmak ve protezin ömrünü uzatmak için önemlidir. Fazla kilo, diz eklemine daha fazla yük bindirir ve protezin aşınmasına neden olabilir. Sağlıklı ve dengeli beslenmek, düzenli egzersiz yapmak ve doktorun önerilerine uymak, kilo kontrolünü sağlamaya yardımcı olur.

Düşmelerden Kaçınmak

Düşmeler, diz protezi olan hastalar için ciddi sorunlara yol açabilir. Düşmeler, protezin yerinden çıkmasına, kırıklara veya diğer yaralanmalara neden olabilir. Düşme riskini azaltmak için evde ve dışarıda gerekli önlemler alınmalıdır. Kaygan zeminlerden kaçınılmalı, uygun ayakkabılar giyilmeli, baston veya yürüteç kullanılmalı ve göz sağlığına dikkat edilmelidir.

Enfeksiyonlardan Korunmak

Enfeksiyonlar, diz protezi olan hastalar için ciddi bir tehdit oluşturabilir. Enfeksiyonlar, protezin etrafındaki dokulara yayılabilir ve protezin çıkarılmasını gerektirebilir. Enfeksiyonlardan korunmak için hijyen kurallarına uyulmalı, yara bakımına dikkat edilmeli, diş sağlığına özen gösterilmeli ve bağışıklık sistemini güçlendirmek için sağlıklı beslenilmelidir. Herhangi bir enfeksiyon belirtisi (ateş, titreme, kızarıklık, şişlik, ağrı veya akıntı) varsa, derhal doktora başvurulmalıdır.

Diş Sağlığına Özen Göstermek

Diş enfeksiyonları, kan yoluyla diz protezine yayılabilir ve ciddi sorunlara yol açabilir. Diş sağlığına özen göstermek, enfeksiyon riskini azaltmak için önemlidir. Düzenli olarak dişleri fırçalamak, diş ipi kullanmak ve diş hekimine kontrole gitmek, diş sağlığını korumaya yardımcı olur. Diş tedavisi öncesinde doktora diz protezi olduğu bildirilmelidir. Bazı durumlarda, diş tedavisi öncesinde antibiyotik kullanılması gerekebilir.

Seyahat

Diz protezi olan hastalar, seyahat etmeden önce doktorlarına danışmalıdır. Uzun süreli oturmak, bacaklarda şişmeye ve kan pıhtılaşması riskini artırabilir. Seyahat sırasında düzenli olarak kalkıp yürümek, bacak egzersizleri yapmak ve varis çorapları giymek, bu riskleri azaltmaya yardımcı olur. Havaalanı güvenlik kontrolünden geçerken, metal dedektörleri protezi algılayabilir. Bu durumda, doktordan alınan bir raporu göstermek faydalı olabilir.

Cerrahi ve Diş İşlemleri Öncesinde Bilgi Vermek

Diz protezi olan hastalar, herhangi bir cerrahi veya diş işlemi öncesinde doktorlarına veya diş hekimlerine diz protezi olduğunu bildirmelidir. Bazı durumlarda, enfeksiyon riskini azaltmak için işlem öncesinde antibiyotik kullanılması gerekebilir.

Protez Kimlik Kartını Taşımak

Diz protezi olan hastalara, protezin türünü, markasını ve seri numarasını içeren bir kimlik kartı verilir. Bu kartı taşımak, acil durumlarda veya tıbbi müdahalelerde faydalı olabilir.

Diz Protezi Ameliyatının Riskleri ve Komplikasyonları

Diz protezi ameliyatı, genellikle güvenli ve etkili bir cerrahi işlemdir. Ancak, her cerrahi işlemde olduğu gibi, diz protezi ameliyatının da bazı riskleri ve komplikasyonları vardır.

Enfeksiyon

Enfeksiyon, diz protezi ameliyatının en ciddi komplikasyonlarından biridir. Enfeksiyon, ameliyat sırasında veya sonrasında oluşabilir. Enfeksiyon belirtileri arasında ateş, titreme, kızarıklık, şişlik, ağrı ve akıntı bulunur. Enfeksiyonun tedavisi genellikle antibiyotiklerle yapılır. Ancak, bazı durumlarda protezin çıkarılması gerekebilir.

Kan Pıhtılaşması

Kan pıhtılaşması, bacaklardaki toplardamarlarda (derin ven trombozu) veya akciğerlerde (pulmoner emboli) oluşabilir. Kan pıhtılaşması, bacaklarda şişlik, ağrı, kızarıklık ve ısı artışına neden olabilir. Pulmoner emboli, nefes darlığı, göğüs ağrısı ve öksürüğe neden olabilir. Kan pıhtılaşmasının tedavisi genellikle kan sulandırıcı ilaçlarla yapılır.

Sinir Hasarı

Sinir hasarı, ameliyat sırasında veya sonrasında oluşabilir. Sinir hasarı, bacakta veya ayakta uyuşukluk, karıncalanma, ağrı veya güçsüzlüğe neden olabilir. Sinir hasarının çoğu kendiliğinden iyileşir. Ancak, bazı durumlarda cerrahi müdahale gerekebilir.

Damar Hasarı

Damar hasarı, ameliyat sırasında oluşabilir. Damar hasarı, kanamaya, şişliğe veya dolaşım sorunlarına neden olabilir. Damar hasarının tedavisi genellikle cerrahi müdahale ile yapılır.

Protezin Yerinden Çıkması

Protezin yerinden çıkması, ameliyat sonrası erken dönemde veya uzun vadede oluşabilir. Protezin yerinden çıkması, şiddetli ağrıya ve hareket kısıtlılığına neden olur. Protezin yerinden çıkmasının tedavisi genellikle cerrahi müdahale ile yapılır.

Protezin Gevşemesi

Protezin gevşemesi, uzun vadede oluşabilir. Protezin gevşemesi, ağrıya ve hareket kısıtlılığına neden olur. Protezin gevşemesinin tedavisi genellikle revizyon cerrahisi ile yapılır.

Alerjik Reaksiyon

Alerjik reaksiyon, protezin malzemelerine veya kullanılan ilaçlara karşı oluşabilir. Alerjik reaksiyon, ciltte kızarıklık, kaşıntı, şişlik veya nefes darlığına neden olabilir. Alerjik reaksiyonun tedavisi genellikle antihistaminikler veya kortikosteroidlerle yapılır.

Kronik Ağrı

Bazı hastalarda, ameliyat sonrası kronik ağrı gelişebilir. Kronik ağrı, ameliyat bölgesinde sürekli veya aralıklı ağrıya neden olur. Kronik ağrının tedavisi genellikle ağrı kesiciler, fizyoterapi, sinir blokları veya diğer yöntemlerle yapılır.

Diz Protezi Ameliyatının Alternatifleri

Diz protezi ameliyatı, şiddetli diz ağrısı ve hareket kısıtlılığı yaşayan ve diğer tedavi yöntemlerinden fayda görmeyen hastalar için son çare olarak düşünülmelidir. Diz protezi ameliyatının alternatifleri arasında şunlar bulunur:

İlaç Tedavisi

Ağrı kesiciler, anti-enflamatuar ilaçlar ve kortikosteroidler gibi ilaçlar, diz ağrısını hafifletmeye yardımcı olabilir. Ancak, bu ilaçların uzun süreli kullanımı yan etkilere neden olabilir.

Fizyoterapi

Fizyoterapi, diz kaslarını güçlendirmeye, hareket açıklığını artırmaya ve ağrıyı azaltmaya yardımcı olabilir. Fizyoterapi, egzersizler, manuel terapi ve diğer yöntemleri içerir.

Kilo Verme

Fazla kilolu veya obez olan hastalar için kilo verme, diz üzerindeki yükü azaltmaya ve ağrıyı hafifletmeye yardımcı olabilir.

Enjeksiyonlar

Kortikosteroid enjeksiyonları, diz eklemindeki iltihabı azaltmaya ve ağrıyı hafifletmeye yardımcı olabilir. Ancak, bu enjeksiyonların etkisi genellikle geçicidir.

Hyaluronik asit enjeksiyonları, diz eklemindeki kayganlığı artırmaya ve ağrıyı hafifletmeye yardımcı olabilir. Ancak, bu enjeksiyonların etkisi bazı hastalarda daha belirgin olabilir.

Artroskopik Cerrahi

Artroskopik cerrahi, diz eklemindeki hasarlı kıkırdak veya kemik parçalarını temizlemeye yardımcı olabilir. Ancak, artroskopik cerrahi genellikle diz protezi ameliyatı kadar etkili değildir.

Osteotomi

Osteotomi, bacak kemiklerinin hizasını değiştirerek diz üzerindeki yükü azaltmaya yardımcı olabilir. Osteotomi, genellikle genç ve aktif hastalarda tercih edilir.

Sonuç

Diz protezi ameliyatı, şiddetli diz ağrısı ve hareket kısıtlılığı yaşayan hastalar için yaşam kalitesini önemli ölçüde artırabilen etkili bir cerrahi işlemdir. Ameliyat süresi, birçok faktöre bağlı olarak değişebilir. Ameliyat öncesi hazırlık, ameliyatın aşamaları, iyileşme süreci ve dikkat edilmesi gerekenler hakkında bilgi sahibi olmak, hastaların ameliyata daha iyi hazırlanmasına ve iyileşme sürecini daha iyi yönetmesine yardımcı olur. Diz protezi ameliyatı kararı, hastanın genel sağlık durumu, yaşam tarzı ve beklentileri dikkate alınarak, doktorla birlikte verilmelidir.