Çocuk Sağlığı ve HastalıklarıEnfeksiyon Hastalıkları ve Klinik MikrobiyolojiDeri ve Zührevi Hastalıkları (Cildiye)

El Ayak Ağız Hastalığı: Neden Olur?

El ayak ağız hastalığı (EAAH), özellikle çocuklarda sık görülen, bulaşıcı bir viral enfeksiyondur. Genellikle hafif seyirli olmasına rağmen, bebeklerde ve küçük çocuklarda daha rahatsız edici olabilir. Bu yazıda, el ayak ağız hastalığının nedenlerini, belirtilerini, bulaşma yollarını, teşhisini, tedavisini ve korunma yöntemlerini detaylı bir şekilde inceleyeceğiz.

El Ayak Ağız Hastalığına Giriş

El ayak ağız hastalığı (EAAH), adından da anlaşılacağı gibi, genellikle ellerde, ayaklarda ve ağızda görülen döküntülerle karakterize olan viral bir enfeksiyondur. İlk olarak 1957'de Yeni Zelanda'da tanımlanmıştır. Genellikle yaz ve sonbahar aylarında daha sık görülür. Hastalık, her yaşta insanı etkileyebilse de, en sık 5 yaş altı çocuklarda görülür.

EAAH genellikle Coxsackievirus A16 ve Enterovirus 71 gibi enterovirüslerin neden olduğu bir enfeksiyondur. Bu virüsler oldukça bulaşıcıdır ve kolayca yayılabilirler. Hastalık genellikle bir hafta ila on gün içinde kendiliğinden iyileşir ve nadiren ciddi komplikasyonlara yol açar.

El Ayak Ağız Hastalığının Nedenleri

El ayak ağız hastalığının temel nedeni enterovirüslerdir. Bu virüsler, insanlarda çeşitli enfeksiyonlara neden olabilen bir virüs grubudur. EAAH'ye en sık neden olan virüsler şunlardır:

• Coxsackievirus A16: EAAH vakalarının çoğundan sorumludur ve genellikle daha hafif belirtilere neden olur.
• Enterovirus 71 (EV-71): Daha ciddi vakalara neden olabilir ve nörolojik komplikasyonlara yol açma riski daha yüksektir.
• Diğer Coxsackievirüsler: Coxsackievirus A5, A6, A7, A9, A10, B1, B2, B3, B5 gibi diğer Coxsackievirüs türleri de EAAH'ye neden olabilir.

Bu virüsler, enfekte kişilerin burun ve boğaz salgılarında, tükürüklerinde ve dışkılarında bulunabilir. Bu nedenle, hastalık kolayca kişiden kişiye bulaşabilir.

Virüslerin Bulaşma Yolları

El ayak ağız hastalığı oldukça bulaşıcıdır ve aşağıdaki yollarla yayılabilir:

• Doğrudan temas: Enfekte bir kişinin tükürüğü, burun akıntısı, boğaz salgısı veya döküntüleriyle doğrudan temas.
• Hava yoluyla: Enfekte bir kişinin öksürmesi veya hapşırması sonucu havaya yayılan damlacıkların solunması.
• Dışkı yoluyla: Enfekte bir kişinin dışkısıyla temas (örneğin, bez değiştirme sırasında).
• Kirlenmiş yüzeyler: Virüsün bulaştığı oyuncaklar, kapı kolları, masa yüzeyleri gibi yüzeylere dokunulması ve ardından ağza, buruna veya gözlere dokunulması.

Hastalık, belirtiler ortaya çıkmadan önce ve belirtiler geçtikten sonraki birkaç hafta boyunca bulaşıcı olabilir. Bu nedenle, enfekte kişilerin diğer insanlarla temasını sınırlamak ve hijyen kurallarına dikkat etmek önemlidir.

El Ayak Ağız Hastalığının Belirtileri

El ayak ağız hastalığının belirtileri genellikle enfeksiyondan 3-6 gün sonra ortaya çıkar. İlk belirtiler genellikle ateş, iştahsızlık, boğaz ağrısı ve halsizliktir. Birkaç gün sonra, tipik döküntüler belirginleşir.

Yaygın Belirtiler

• Ateş: Genellikle hafif ateş (38-39°C) görülür.
• Boğaz ağrısı: Yutkunmada zorluk ve ağrıya neden olabilir.
• İştahsızlık: Yemek yemeyi reddetme veya iştah kaybı.
• Halsizlik: Yorgunluk ve enerji eksikliği.
• Döküntüler:
  • Ağız içi: Ağız içinde, özellikle dil, yanakların iç kısmı ve damakta küçük, kırmızı kabarcıklar veya ülserler oluşur. Bu kabarcıklar ağrılı olabilir ve yemek yemeyi zorlaştırabilir.
  • Eller ve ayaklar: Avuç içlerinde ve ayak tabanlarında küçük, kırmızı döküntüler veya kabarcıklar oluşur. Bu döküntüler kaşıntılı olabilir, ancak genellikle ağrılıdır.
  • Diğer bölgeler: Bazı durumlarda, döküntüler kalçalarda, genital bölgede, dizlerde ve dirseklerde de görülebilir.

Belirtilerin Seyri

El ayak ağız hastalığının belirtileri genellikle aşağıdaki gibi seyreder:

1. İlk gün: Ateş, boğaz ağrısı, iştahsızlık ve halsizlik başlar.
2. İkinci gün: Ağız içinde küçük, kırmızı kabarcıklar veya ülserler oluşmaya başlar.
3. Üçüncü gün: Eller ve ayaklarda döküntüler belirginleşir.
4. Dördüncü-yedinci günler: Belirtiler en yoğun seviyededir. Ağız içindeki yaralar ağrılı olabilir ve yemek yemeyi zorlaştırabilir.
5. Sekizinci-onuncu günler: Belirtiler yavaş yavaş azalır ve iyileşme başlar.

Atipik El Ayak Ağız Hastalığı

Bazı durumlarda, el ayak ağız hastalığı atipik belirtilerle ortaya çıkabilir. Atipik EAAH vakalarında, döküntüler daha yaygın olabilir ve vücudun farklı bölgelerinde görülebilir. Ayrıca, döküntüler daha büyük ve kabarcıklı olabilir.

Atipik EAAH vakalarına genellikle Coxsackievirus A6 neden olur ve daha şiddetli belirtilere yol açabilir. Bu tür vakalarda, tırnaklarda dökülme (onikomadezis) gibi komplikasyonlar da görülebilir.

El Ayak Ağız Hastalığının Teşhisi

El ayak ağız hastalığı genellikle doktor tarafından fiziksel muayene ile teşhis edilebilir. Tipik döküntüler (ağız içinde, ellerde ve ayaklarda) genellikle tanıyı koymak için yeterlidir. Ancak, bazı durumlarda, özellikle atipik belirtiler varsa, ek testler gerekebilir.

Fiziksel Muayene

Doktor, hastanın genel sağlık durumunu değerlendirmek için fiziksel muayene yapar. Ağız, eller ve ayaklardaki döküntülerin görünümü, yaygınlığı ve diğer belirtiler (ateş, boğaz ağrısı) dikkatlice incelenir.

Laboratuvar Testleri

EAAH teşhisini doğrulamak veya diğer hastalıkları dışlamak için bazı laboratuvar testleri yapılabilir:

• Boğaz sürüntüsü veya dışkı örneği: Virüsü tespit etmek için boğazdan veya dışkıdan örnek alınarak PCR (Polimeraz Zincir Reaksiyonu) testi yapılabilir. Bu test, virüsün genetik materyalini tespit ederek kesin tanı sağlar.
• Kan testleri: Kan testleri genellikle EAAH teşhisi için gerekli değildir. Ancak, diğer hastalıkları dışlamak veya komplikasyonları değerlendirmek için yapılabilir.

Ayırıcı Tanı

EAAH'nin belirtileri, bazı diğer hastalıklarla karışabilir. Bu nedenle, doktorun ayırıcı tanı yapması önemlidir. EAAH ile karıştırılabilecek bazı hastalıklar şunlardır:

• Uçuk (Herpes simpleks virüsü): Ağız çevresinde veya genital bölgede kabarcıklar oluşmasına neden olur. Ancak, EAAH'den farklı olarak, uçuk genellikle sadece bir bölgede sınırlıdır ve ellerde ve ayaklarda döküntüye neden olmaz.
• Su çiçeği (Varicella zoster virüsü): Vücutta yaygın, kaşıntılı döküntülere neden olur. EAAH'den farklı olarak, su çiçeği döküntüleri genellikle daha yaygındır ve farklı aşamalarda (kabarcık, püstül, kabuk) görülebilir.
• Alerjik reaksiyonlar: Bazı alerjik reaksiyonlar ciltte döküntülere neden olabilir. Ancak, alerjik reaksiyonlar genellikle kaşıntılıdır ve diğer belirtilerle (kurdeşen, anjiyoödem) birlikte görülür.
• İmpetigo: Ciltte bakteriyel bir enfeksiyondur ve kabuklu yaralara neden olur. EAAH'den farklı olarak, impetigo genellikle sadece bir bölgede sınırlıdır ve diğer belirtilerle (kızarıklık, iltihap) birlikte görülür.

El Ayak Ağız Hastalığının Tedavisi

El ayak ağız hastalığına karşı spesifik bir antiviral tedavi yoktur. Tedavi genellikle semptomları hafifletmeye ve rahatsızlığı azaltmaya yöneliktir. Hastalık genellikle bir hafta ila on gün içinde kendiliğinden iyileşir.

Semptomatik Tedavi

EAAH tedavisinde aşağıdaki yöntemler kullanılabilir:

• Ateş düşürücüler: Ateşi düşürmek ve ağrıyı hafifletmek için parasetamol veya ibuprofen gibi ateş düşürücü ilaçlar kullanılabilir. Aspirin, çocuklarda Reye sendromu riski nedeniyle kullanılmamalıdır.
• Ağrı kesiciler: Ağız içindeki yaraların neden olduğu ağrıyı hafifletmek için lokal anestezik içeren ağız gargaraları veya spreyler kullanılabilir.
• Bol sıvı tüketimi: Dehidratasyonu önlemek için bol sıvı tüketmek önemlidir. Soğuk su, süt, meyve suyu veya buzlu içecekler tercih edilebilir. Asitli içeceklerden ve tuzlu yiyeceklerden kaçınmak gerekir, çünkü ağız içindeki yaraları tahriş edebilirler.
• Yumuşak ve kolay yutulabilir yiyecekler: Ağız içindeki yaraların neden olduğu ağrıyı azaltmak için yumuşak ve kolay yutulabilir yiyecekler (çorba, yoğurt, püre) tercih edilmelidir. Baharatlı, tuzlu ve asitli yiyeceklerden kaçınmak gerekir.
• Cilt bakımı: Eller ve ayaklardaki döküntüleri temiz ve kuru tutmak önemlidir. Döküntüler kaşıntılı ise, kaşıntıyı azaltmak için kalamin losyonu veya antihistaminik kremler kullanılabilir.

Evde Bakım

EAAH olan bir çocuğa evde bakım verirken aşağıdaki noktalara dikkat etmek önemlidir:

• Dinlenme: Çocuğun bol bol dinlenmesini sağlamak önemlidir.
• Hijyen: Elleri sık sık sabun ve suyla yıkamak, hastalığın yayılmasını önlemeye yardımcı olur.
• Temizlik: Oyuncakları ve diğer yüzeyleri düzenli olarak temizlemek ve dezenfekte etmek önemlidir.
• İzolasyon: Çocuğu, belirtiler geçene kadar okuldan veya kreşten uzak tutmak, hastalığın yayılmasını önlemeye yardımcı olur.

Komplikasyonlar

El ayak ağız hastalığı genellikle hafif seyirli olmasına rağmen, nadiren bazı komplikasyonlara yol açabilir:

• Dehidratasyon: Ağız içindeki yaraların neden olduğu ağrı nedeniyle yeterli sıvı alamayan çocuklarda dehidratasyon gelişebilir. Dehidratasyon belirtileri (ağız kuruluğu, idrar miktarında azalma, baş dönmesi) varsa, derhal tıbbi yardım almak önemlidir.
• Tırnaklarda dökülme (Onikomadezis): Bazı EAAH vakalarında, enfeksiyondan birkaç hafta veya ay sonra tırnaklarda dökülme görülebilir. Bu durum genellikle kendiliğinden düzelir ve kalıcı bir hasara neden olmaz.
• Menenjit: Nadir durumlarda, EAAH virüsleri menenjite (beyin zarlarının iltihabı) neden olabilir. Menenjit belirtileri (şiddetli baş ağrısı, ense sertliği, ateş, kusma, bilinç bulanıklığı) varsa, derhal tıbbi yardım almak önemlidir.
• Ensefalit: Çok nadir durumlarda, EAAH virüsleri ensefalite (beyin iltihabı) neden olabilir. Ensefalit belirtileri (nöbetler, bilinç kaybı, kas güçsüzlüğü) varsa, derhal tıbbi yardım almak önemlidir.
• Kalp kası iltihabı (Miyokardit): Çok nadir durumlarda, EAAH virüsleri miyokardite neden olabilir. Miyokardit belirtileri (göğüs ağrısı, nefes darlığı, kalp ritim bozuklukları) varsa, derhal tıbbi yardım almak önemlidir.
• Akut flask paralizi: Çok nadir durumlarda, özellikle Enterovirus 71 enfeksiyonlarında, akut flask paralizi (kas güçsüzlüğü veya felç) gelişebilir. Bu durum, polio benzeri bir tabloya neden olabilir ve uzun süreli rehabilitasyon gerektirebilir.

El Ayak Ağız Hastalığından Korunma

El ayak ağız hastalığından korunmak için aşağıdaki önlemler alınabilir:

• Elleri sık sık yıkayın: Özellikle yemeklerden önce, tuvaletten sonra ve bez değiştirdikten sonra elleri sabun ve suyla en az 20 saniye boyunca yıkamak önemlidir.
• Yüzeyleri temizleyin ve dezenfekte edin: Oyuncakları, kapı kolları, masa yüzeyleri gibi sık dokunulan yüzeyleri düzenli olarak temizlemek ve dezenfekte etmek önemlidir.
• Kişisel eşyaları paylaşmayın: Bardak, çatal, kaşık, havlu gibi kişisel eşyaları başkalarıyla paylaşmaktan kaçının.
• Hasta kişilerle teması sınırlayın: EAAH olan kişilerle yakın temastan kaçının. Eğer bir yakınınız EAAH ise, onunla temasınızı sınırlamaya çalışın ve hijyen kurallarına dikkat edin.
• Öksürürken veya hapşırırken ağzınızı ve burnunuzu kapatın: Öksürürken veya hapşırırken ağzınızı ve burnunuzu bir mendille veya dirseğinizin içiyle kapatmak, virüsün yayılmasını önlemeye yardımcı olur.
• Kreşlerde ve okullarda hijyen kurallarına dikkat edin: Kreşlerde ve okullarda, oyuncakların ve diğer yüzeylerin düzenli olarak temizlenmesi ve dezenfekte edilmesi, çocukların ellerini sık sık yıkaması ve hasta çocukların okula gönderilmemesi önemlidir.

Aşı

El ayak ağız hastalığına karşı henüz yaygın olarak kullanılan bir aşı bulunmamaktadır. Ancak, Enterovirus 71'e karşı geliştirilen bazı aşılar, özellikle Asya ülkelerinde kullanılmaktadır. Bu aşılar, EV-71'in neden olduğu ciddi EAAH vakalarını önlemeye yardımcı olabilir. Aşıların etkinliği ve güvenliği konusunda daha fazla araştırmaya ihtiyaç vardır.

El Ayak Ağız Hastalığı ve Hamilelik

Hamilelik sırasında el ayak ağız hastalığına yakalanmak genellikle ciddi bir sorun oluşturmaz. Ancak, hamileliğin son dönemlerinde EAAH'ye yakalanmak, doğum sırasında veya doğumdan hemen sonra bebeğe virüsün bulaşma riskini artırabilir. Bu durumda, bebekte hafif belirtilerle seyreden bir enfeksiyon görülebilir.

Çok nadir durumlarda, hamilelik sırasında EAAH'ye yakalanmak düşük veya erken doğuma neden olabilir. Bu nedenle, hamile kadınların EAAH'den korunmak için hijyen kurallarına dikkat etmeleri ve hasta kişilerle temastan kaçınmaları önemlidir. Hamilelik sırasında EAAH belirtileri yaşayan kadınların, derhal doktorlarına başvurmaları ve uygun tedavi yöntemlerini öğrenmeleri gerekir.

Özet

El ayak ağız hastalığı, özellikle çocuklarda sık görülen, bulaşıcı bir viral enfeksiyondur. Genellikle hafif seyirli olmasına rağmen, bebeklerde ve küçük çocuklarda daha rahatsız edici olabilir. Hastalığın nedenleri arasında Coxsackievirus A16 ve Enterovirus 71 gibi enterovirüsler bulunur. Hastalık, doğrudan temas, hava yoluyla ve kirlenmiş yüzeyler aracılığıyla yayılabilir.

EAAH'nin belirtileri arasında ateş, boğaz ağrısı, iştahsızlık ve karakteristik döküntüler (ağız içinde, ellerde ve ayaklarda) bulunur. Teşhis genellikle fiziksel muayene ile konulur, ancak bazı durumlarda laboratuvar testleri gerekebilir. Tedavi semptomatik olup, ateş düşürücüler, ağrı kesiciler ve bol sıvı tüketimi içerir.

EAAH'den korunmak için elleri sık sık yıkamak, yüzeyleri temizlemek ve dezenfekte etmek, kişisel eşyaları paylaşmamak ve hasta kişilerle teması sınırlamak önemlidir. Hastalık genellikle bir hafta ila on gün içinde kendiliğinden iyileşir ve nadiren ciddi komplikasyonlara yol açar.

Bu yazıda, el ayak ağız hastalığının nedenleri, belirtileri, bulaşma yolları, teşhisi, tedavisi ve korunma yöntemleri hakkında detaylı bilgi verilmiştir. Umarım bu bilgiler, hastalığı daha iyi anlamanıza ve kendinizi ve sevdiklerinizi korumanıza yardımcı olur.