İç HastalıklarıGastroenterolojiÇocuk Gastroenteroloji, Hepatoloji ve Beslenme

Emilim Bozukluğu Belirtileri: Kapsamlı Rehber

Emilim bozukluğu, vücudun besinleri sindirim sisteminden yeterince emememesi durumudur. Bu durum, çeşitli sağlık sorunlarına yol açabilir ve yaşam kalitesini önemli ölçüde etkileyebilir. Bu yazıda, emilim bozukluğunun belirtilerini, nedenlerini, teşhis yöntemlerini ve tedavi seçeneklerini ayrıntılı bir şekilde inceleyeceğiz. Amacımız, emilim bozukluğu hakkında kapsamlı bir bilgi sunarak, bu konuda farkındalığı artırmak ve erken teşhisin önemini vurgulamaktır.

Emilim Bozukluğu Nedir?

Emilim bozukluğu, besin maddelerinin ince bağırsaktan kan dolaşımına geçişinin bozulmasıdır. Normalde, yediğimiz besinler sindirim süreci boyunca parçalanır ve ince bağırsakta emilir. Bu emilim sürecinin aksaması, vücudun ihtiyaç duyduğu vitamin, mineral, karbonhidrat, protein ve yağları yeterince alamamasına neden olur. Emilim bozukluğu, tek bir besin maddesini (örneğin laktoz) veya birden fazla besin maddesini etkileyebilir.

Emilim bozukluğu sendromu terimi, bir dizi farklı durum ve hastalığı kapsar. Bu durumlar, sindirim sisteminin yapısını veya işlevini etkileyerek emilimi bozar. Emilim bozukluğunun şiddeti, altta yatan nedenlere ve etkilenen bağırsak bölgesinin genişliğine bağlı olarak değişebilir.

Emilim Bozukluğunun Nedenleri

Emilim bozukluğuna yol açabilecek birçok farklı neden bulunmaktadır. Bu nedenler arasında genetik faktörler, enfeksiyonlar, inflamatuar bağırsak hastalıkları, cerrahi müdahaleler ve bazı ilaçlar yer alabilir. İşte emilim bozukluğuna neden olabilecek bazı yaygın faktörler:

1. Genetik Faktörler

Bazı genetik hastalıklar, emilim bozukluğuna yatkınlığı artırabilir. Örneğin, kistik fibrozis, sindirim enzimlerinin üretimini etkileyerek yağ emilimini bozabilir. çölyak hastalığı, gluten adı verilen bir proteine karşı genetik bir hassasiyet sonucu ortaya çıkar ve ince bağırsak hasarına neden olarak emilimi bozar. Laktoz intoleransı da genetik yatkınlıkla ilişkili olabilir ve laktoz adı verilen süt şekerinin sindirimini zorlaştırarak emilim sorunlarına yol açabilir.

2. Enfeksiyonlar

Bağırsak enfeksiyonları, emilim bozukluğuna neden olabilir. Bakteriyel, viral veya paraziter enfeksiyonlar, bağırsak mukozasına zarar vererek emilim sürecini bozabilir. Örneğin, Giardia lamblia paraziti, giardiyazis adı verilen bir enfeksiyona neden olur ve bu enfeksiyon, bağırsaklarda iltihaplanmaya ve emilim sorunlarına yol açabilir. Tropikal sprue, özellikle tropikal bölgelerde görülen bir enfeksiyon olup, ince bağırsak hasarına ve emilim bozukluğuna neden olabilir.

3. İnflamatuar Bağırsak Hastalıkları (IBD)

İnflamatuar bağırsak hastalıkları (IBD), Crohn hastalığı ve ülseratif kolit gibi kronik inflamatuar durumları içerir. Bu hastalıklar, sindirim sisteminin çeşitli bölgelerinde iltihaplanmaya neden olur ve bu iltihaplanma, bağırsakların besinleri emme yeteneğini bozabilir. Crohn hastalığı, sindirim sisteminin herhangi bir bölümünü etkileyebilirken, ülseratif kolit genellikle kalın bağırsağı etkiler. Her iki hastalık da emilim bozukluğuna ve diğer sindirim sorunlarına yol açabilir.

4. Cerrahi Müdahaleler

Mide veya bağırsak cerrahisi, emilim bozukluğuna neden olabilir. Örneğin, mide rezeksiyonu (midenin bir kısmının çıkarılması) veya bariatrik cerrahi (kilo verme ameliyatları) gibi işlemler, sindirim sürecini değiştirebilir ve besinlerin emilimini etkileyebilir. İnce bağırsağın bir kısmının çıkarılması (kısa bağırsak sendromu) da emilim bozukluğuna yol açabilir, çünkü bağırsak yüzey alanının azalması, besinlerin yeterince emilmesini zorlaştırır.

5. Bazı İlaçlar

Bazı ilaçlar, emilim bozukluğuna neden olabilir. Örneğin, bazı antibiyotikler, bağırsaklardaki faydalı bakterileri öldürerek sindirim sistemini bozabilir ve emilimi etkileyebilir. Nonsteroidal antiinflamatuar ilaçlar (NSAID'ler) uzun süreli kullanımda bağırsak mukozasına zarar verebilir ve emilim sorunlarına yol açabilir. Kemoterapi ilaçları da sindirim sistemini etkileyerek emilim bozukluğuna neden olabilir.

6. Pankreas Yetersizliği

Pankreas, sindirim enzimleri üretir ve bu enzimler, besinlerin parçalanmasına yardımcı olur. Pankreas yetersizliği, pankreasın yeterli miktarda sindirim enzimi üretememesi durumudur. Bu durum, yağ emilimini özellikle etkileyebilir ve steatore (yağlı dışkı) adı verilen bir duruma yol açabilir. Kistik fibrozis, kronik pankreatit ve pankreas kanseri gibi durumlar, pankreas yetersizliğine neden olabilir.

7. Safra Asidi Eksikliği

Safra asitleri, yağların sindirimine ve emilimine yardımcı olur. Karaciğer tarafından üretilen ve safra kesesinde depolanan safra asitleri, yağların emülsiyon haline gelmesini sağlayarak sindirim enzimlerinin etkili bir şekilde çalışmasına olanak tanır. Safra asidi eksikliği, karaciğer hastalığı, safra kesesi sorunları veya ince bağırsak rezeksiyonu gibi durumlarda ortaya çıkabilir ve yağ emilimini bozarak emilim bozukluğuna neden olabilir.

8. Diğer Nedenler

Yukarıda belirtilenlerin dışında, emilim bozukluğuna yol açabilecek başka nedenler de bulunmaktadır. Bunlar arasında şunlar sayılabilir:

• Whipple Hastalığı: Nadir görülen bir bakteriyel enfeksiyon olup, sindirim sistemini ve diğer organları etkileyebilir.
• Lenfoma: Sindirim sistemi lenfoması, bağırsaklarda emilimi bozabilir.
• Amiloidoz: Amiloid proteinlerinin organlarda birikmesi sonucu ortaya çıkan bir durum olup, sindirim sistemini etkileyebilir.
• Radyasyon Tedavisi: Karın bölgesine uygulanan radyasyon tedavisi, bağırsaklara zarar vererek emilim bozukluğuna neden olabilir.

Emilim Bozukluğunun Belirtileri

Emilim bozukluğunun belirtileri, etkilenen besin maddelerine ve hastalığın şiddetine bağlı olarak değişebilir. Bazı kişilerde belirtiler hafif olabilirken, diğerlerinde daha şiddetli ve yaşam kalitesini etkileyen belirtiler görülebilir. İşte emilim bozukluğunun yaygın belirtileri:

1. İshal

İshal, emilim bozukluğunun en sık görülen belirtilerinden biridir. Bağırsakların besinleri yeterince emememesi, suyun ve elektrolitlerin bağırsaklarda kalmasına neden olur, bu da sık ve sulu dışkılara yol açar. İshal, kronik hale gelebilir ve dehidratasyon, elektrolit dengesizliği ve beslenme yetersizliğine neden olabilir.

2. Steatore (Yağlı Dışkı)

Steatore, dışkıda aşırı miktarda yağ bulunması durumudur. Dışkı, normalden daha açık renkli, hacimli, kötü kokulu ve yağlı olabilir. Ayrıca, tuvalete yapışabilir ve temizlenmesi zor olabilir. Steatore, yağların sindirim ve emiliminin bozulduğunu gösterir ve özellikle pankreas yetersizliği veya safra asidi eksikliği gibi durumlarda sık görülür.

3. Karın Ağrısı ve Şişkinlik

Karın ağrısı ve şişkinlik, emilim bozukluğunun sık görülen belirtilerindendir. Bağırsaklarda sindirilmemiş besinlerin birikmesi ve fermantasyonu, gaz üretimine ve karın bölgesinde rahatsızlığa neden olabilir. Ağrı, kramp şeklinde olabilir ve yemeklerden sonra daha da kötüleşebilir. Şişkinlik, karın bölgesinde gerginlik ve dolgunluk hissi olarak tanımlanır.

4. Kilo Kaybı

Emilim bozukluğu, vücudun yeterli kalori ve besin alamamasına neden olarak kilo kaybına yol açabilir. Kilo kaybı, istemsiz ve açıklanamayan bir şekilde gerçekleşebilir. Özellikle kronik emilim bozukluğu olan kişilerde, kilo kaybı belirgin olabilir ve kas kaybına neden olabilir.

5. Yorgunluk ve Halsizlik

Emilim bozukluğu, vücudun enerji üretimi için gerekli olan vitamin ve mineralleri (örneğin demir, B12 vitamini) yeterince alamamasına neden olarak yorgunluk ve halsizliğe yol açabilir. Yorgunluk, sürekli bir bitkinlik hissi olarak tanımlanır ve günlük aktiviteleri yapmayı zorlaştırabilir. Demir eksikliği anemisi de yorgunluğa katkıda bulunabilir.

6. Vitamin ve Mineral Eksiklikleri

Emilim bozukluğu, çeşitli vitamin ve mineral eksikliklerine neden olabilir. Bu eksiklikler, farklı belirtilere yol açabilir:

• Demir Eksikliği: Anemi, yorgunluk, halsizlik, soluk cilt, baş dönmesi.
• B12 Vitamini Eksikliği: Anemi, sinir hasarı, uyuşma, karıncalanma, denge sorunları.
• D Vitamini Eksikliği: Kemik ağrısı, kas güçsüzlüğü, kemik erimesi.
• Kalsiyum Eksikliği: Kemik ağrısı, kas krampları, kemik erimesi.
• A Vitamini Eksikliği: Gece körlüğü, cilt sorunları, bağışıklık sistemi zayıflığı.
• E Vitamini Eksikliği: Sinir hasarı, kas güçsüzlüğü, görme sorunları.
• Folik Asit Eksikliği: Anemi, yorgunluk, sinirlilik, ağız yaraları.

7. Büyüme Geriliği (Çocuklarda)

Emilim bozukluğu, çocuklarda büyüme ve gelişme geriliğine neden olabilir. Vücudun yeterli besin alamaması, kemiklerin, kasların ve diğer dokuların normal şekilde büyümesini engelleyebilir. Büyüme geriliği, boy kısalığı, kilo alamama ve gelişimsel gecikmeler şeklinde kendini gösterebilir.

8. Ödem (Şişlik)

Emilim bozukluğu, protein eksikliğine neden olabilir ve bu da ödeme yol açabilir. Proteinler, vücutta sıvı dengesini sağlamaya yardımcı olur. Protein eksikliği, sıvıların dokularda birikmesine ve özellikle bacaklarda, ayaklarda ve karın bölgesinde şişliğe neden olabilir.

9. Cilt Sorunları

Emilim bozukluğu, cilt sorunlarına yol açabilir. Vitamin ve mineral eksiklikleri, cilt kuruluğu, döküntüler, egzama ve diğer cilt problemlerine neden olabilir. Özellikle A vitamini, çinko ve esansiyel yağ asitleri eksikliği, cilt sağlığını olumsuz etkileyebilir.

10. Diğer Belirtiler

Yukarıda belirtilenlerin dışında, emilim bozukluğunun diğer belirtileri şunlar olabilir:

• Kas Krampları: Elektrolit dengesizliği veya kalsiyum eksikliği nedeniyle kas krampları görülebilir.
• Kemik Ağrısı: D vitamini ve kalsiyum eksikliği nedeniyle kemik ağrısı olabilir.
• Ağız Yaraları: B12 vitamini veya folik asit eksikliği nedeniyle ağız yaraları oluşabilir.
• Gece Körlüğü: A vitamini eksikliği nedeniyle gece körlüğü yaşanabilir.
• Saç Dökülmesi: Demir, çinko veya biotin eksikliği nedeniyle saç dökülmesi olabilir.

Emilim Bozukluğu Teşhisi

Emilim bozukluğunun teşhisi, belirtilerin değerlendirilmesi, fiziksel muayene ve çeşitli laboratuvar testlerini içerir. Doktorunuz, belirtilerinizi ve tıbbi geçmişinizi dikkatlice değerlendirecek ve uygun testleri isteyecektir. İşte emilim bozukluğunun teşhisinde kullanılan bazı yaygın yöntemler:

1. Tıbbi Öykü ve Fiziksel Muayene

Doktorunuz, belirtilerinizin başlangıcı, süresi, şiddeti ve diğer sağlık sorunlarınız hakkında detaylı bir tıbbi öykü alacaktır. Ayrıca, kilo kaybı, cilt değişiklikleri, karın hassasiyeti ve diğer fiziksel belirtileri değerlendirmek için fiziksel muayene yapacaktır.

2. Dışkı Testleri

Dışkı testleri, dışkıda yağ, sindirilmemiş besinler veya enfeksiyon belirtileri olup olmadığını belirlemek için kullanılır. Özellikle steatore şüphesi varsa, dışkıda yağ miktarı ölçülür. Ayrıca, dışkıda parazit veya bakteri varlığı da araştırılabilir.

3. Kan Testleri

Kan testleri, vitamin ve mineral eksikliklerini (örneğin demir, B12 vitamini, D vitamini, folik asit) belirlemek ve anemi varlığını tespit etmek için kullanılır. Ayrıca, karaciğer fonksiyon testleri, pankreas enzimleri ve inflamasyon belirteçleri de değerlendirilebilir.

4. İdrar Testleri

İdrar testleri, bazı metabolik bozuklukları ve böbrek fonksiyonlarını değerlendirmek için kullanılabilir.

5. Karbonhidrat Emilim Testleri

Bu testler, belirli karbonhidratların (örneğin laktoz, fruktoz) emilimini değerlendirmek için kullanılır. Örneğin, laktoz tolerans testi, laktoz intoleransını teşhis etmek için yaygın olarak kullanılır. Bu testlerde, belirli bir miktarda karbonhidrat tüketildikten sonra kan şekeri seviyeleri ölçülür.

6. D-Xylose Emilim Testi

D-xylose, ince bağırsakta kolayca emilen bir şekerdir. Bu testte, D-xylose solüsyonu içildikten sonra idrar ve kan örnekleri alınır. D-xylose'nin emiliminin düşük olması, ince bağırsak hasarını veya emilim bozukluğunu gösterebilir.

7. İnce Bağırsak Biyopsisi

İnce bağırsak biyopsisi, ince bağırsak mukozasının mikroskop altında incelenmesi için küçük bir doku örneği alınmasıdır. Bu işlem, endoskopi sırasında yapılabilir. Biyopsi, çölyak hastalığı, Crohn hastalığı, Whipple hastalığı ve diğer bağırsak hastalıklarının teşhisinde yardımcı olabilir.

8. Endoskopi ve Kolonoskopi

Endoskopi, yemek borusu, mide ve oniki parmak bağırsağının (üst sindirim sistemi) incelenmesi için kullanılan bir yöntemdir. Kolonoskopi ise kalın bağırsağın incelenmesi için kullanılır. Bu işlemler sırasında, sindirim sisteminin iç yüzeyi doğrudan görülebilir ve biyopsi örnekleri alınabilir.

9. Görüntüleme Yöntemleri

Röntgen, bilgisayarlı tomografi (BT) ve manyetik rezonans görüntüleme (MRG) gibi görüntüleme yöntemleri, sindirim sisteminin yapısını ve işlevini değerlendirmek için kullanılabilir. Bu yöntemler, inflamasyon, tümörler veya diğer anormallikleri tespit etmede yardımcı olabilir.

10. Kapsül Endoskopi

Kapsül endoskopi, ince bağırsağın görüntülenmesi için kullanılan bir yöntemdir. Hasta, küçük bir kamera içeren bir kapsülü yutar. Kapsül, sindirim sistemi boyunca ilerlerken görüntüleri kaydeder. Bu görüntüler, daha sonra bir bilgisayar tarafından analiz edilir.

Emilim Bozukluğu Tedavisi

Emilim bozukluğunun tedavisi, altta yatan nedenlere ve belirtilerin şiddetine bağlı olarak değişir. Tedavinin amacı, besin eksikliklerini düzeltmek, belirtileri hafifletmek ve altta yatan hastalığı tedavi etmektir. İşte emilim bozukluğunun tedavisinde kullanılan bazı yaygın yöntemler:

1. Beslenme Desteği

Beslenme desteği, emilim bozukluğu olan kişilerde vitamin ve mineral eksikliklerini gidermek için önemlidir. Tedavi, eksik olan besin maddelerinin takviye edilmesiyle başlar. Bu takviyeler, oral yolla alınabileceği gibi, şiddetli durumlarda intravenöz (damar yoluyla) olarak da verilebilir. Beslenme uzmanı veya diyetisyen, kişiye özel bir beslenme planı oluşturarak, emilim bozukluğuna neden olan gıdalardan kaçınmayı ve besin değeri yüksek gıdaları tüketmeyi önerir.

• Vitamin ve Mineral Takviyeleri: Demir, B12 vitamini, D vitamini, kalsiyum, folik asit ve diğer eksikliklerin giderilmesi için takviyeler kullanılır.
• Yüksek Kalorili Diyet: Kilo kaybını önlemek ve enerji ihtiyacını karşılamak için yüksek kalorili bir diyet önerilir.
• Düşük Yağlı Diyet: Yağ emilimi bozukluğu olan kişilerde, düşük yağlı bir diyet belirtileri hafifletebilir.
• Glutensiz Diyet: Çölyak hastalığı olan kişilerde, glutensiz bir diyet uygulanır.
• Laktozsuz Diyet: Laktoz intoleransı olan kişilerde, laktozsuz bir diyet önerilir.

2. Altta Yatan Hastalığın Tedavisi

Emilim bozukluğuna neden olan altta yatan hastalığın tedavisi, emilim sorunlarını çözmek için önemlidir. Örneğin:

• Enfeksiyon Tedavisi: Bakteriyel enfeksiyonlar antibiyotiklerle, paraziter enfeksiyonlar antiparaziter ilaçlarla tedavi edilir.
• İnflamatuar Bağırsak Hastalıkları (IBD) Tedavisi: Crohn hastalığı ve ülseratif kolit gibi IBD'lerin tedavisinde antiinflamatuar ilaçlar, immünomodülatörler veya biyolojik ajanlar kullanılabilir.
• Pankreas Yetersizliği Tedavisi: Pankreas enzimi takviyeleri, sindirime yardımcı olmak için kullanılır.
• Kısa Bağırsak Sendromu Tedavisi: Beslenme desteği, ilaçlar ve bazen cerrahi müdahalelerle tedavi edilir.

3. İlaç Tedavisi

Emilim bozukluğunun belirtilerini hafifletmek ve altta yatan hastalığı tedavi etmek için çeşitli ilaçlar kullanılabilir:

• Anti-diyare İlaçlar: İshali kontrol altına almak için kullanılır.
• Anti-spazmodik İlaçlar: Karın ağrısı ve krampları hafifletmek için kullanılır.
• Kortikosteroidler: İnflamasyonu azaltmak için kullanılır (özellikle IBD tedavisinde).
• Antibiyotikler: Bakteriyel enfeksiyonları tedavi etmek için kullanılır.
• Kolestiramin: Safra asidi emilimini artırmak için kullanılır.

4. Cerrahi Müdahale

Bazı durumlarda, emilim bozukluğuna neden olan yapısal sorunları düzeltmek veya komplikasyonları tedavi etmek için cerrahi müdahale gerekebilir. Örneğin, bağırsak tıkanıklığı, tümörler veya fistüller cerrahi olarak düzeltilebilir.

5. Yaşam Tarzı Değişiklikleri

Yaşam tarzı değişiklikleri, emilim bozukluğu olan kişilerin belirtilerini yönetmelerine ve yaşam kalitelerini artırmalarına yardımcı olabilir:

• Sık ve Küçük Öğünler: Büyük öğünler yerine sık ve küçük öğünler tüketmek, sindirimi kolaylaştırabilir ve belirtileri azaltabilir.
• Yeterli Sıvı Tüketimi: Dehidratasyonu önlemek için yeterli miktarda sıvı tüketmek önemlidir.
• Stres Yönetimi: Stres, sindirim sistemini olumsuz etkileyebilir. Stresi yönetmek için yoga, meditasyon veya diğer rahatlama teknikleri kullanılabilir.
• Sigara ve Alkol Kullanımından Kaçınma: Sigara ve alkol, sindirim sistemini tahriş edebilir ve emilim sorunlarını kötüleştirebilir.

6. Probiotikler

Probiotikler, bağırsaklarda bulunan faydalı bakterilerdir. Probiotik takviyeleri veya probiyotik açısından zengin gıdalar (örneğin yoğurt, kefir) tüketmek, bağırsak florasını iyileştirebilir ve sindirime yardımcı olabilir.

7. Enzim Takviyeleri

Pankreas yetersizliği olan kişilerde, pankreas enzimi takviyeleri sindirime yardımcı olabilir. Bu takviyeler, yemeklerle birlikte alınır ve besinlerin parçalanmasına yardımcı olur.

8. Evde Bakım ve İzlem

Emilim bozukluğu tedavisi, uzun süreli bir süreç olabilir ve düzenli doktor kontrolleri ve izlem gerektirebilir. Doktorunuzun önerdiği tedavi planına uymak, ilaçları düzenli kullanmak ve beslenme önerilerine dikkat etmek önemlidir. Belirtilerde herhangi bir değişiklik veya kötüleşme olursa, doktorunuza başvurmanız önemlidir.

Emilim Bozukluğunun Komplikasyonları

Emilim bozukluğu tedavi edilmezse, çeşitli komplikasyonlara yol açabilir:

• Beslenme Yetersizliği: Vitamin, mineral ve diğer besin maddelerinin eksikliği, çeşitli sağlık sorunlarına yol açabilir.
• Anemi: Demir, B12 vitamini veya folik asit eksikliği nedeniyle anemi gelişebilir.
• Osteoporoz: Kalsiyum ve D vitamini eksikliği nedeniyle kemik erimesi (osteoporoz) riski artar.
• Büyüme Geriliği: Çocuklarda büyüme ve gelişme geriliği görülebilir.
• Bağışıklık Sistemi Zayıflığı: Beslenme yetersizliği, bağışıklık sistemini zayıflatabilir ve enfeksiyonlara yatkınlığı artırabilir.
• Sinir Hasarı: B12 vitamini eksikliği, sinir hasarına yol açabilir.
• Kısırlık: Bazı durumlarda, emilim bozukluğu kısırlığa neden olabilir.

Önleme

Emilim bozukluğunu tamamen önlemek her zaman mümkün olmasa da, bazı önleyici tedbirler alınabilir:

• Sağlıklı Beslenme: Dengeli ve çeşitli bir diyet, vücudun ihtiyaç duyduğu tüm besin maddelerini almasını sağlar.
• Hijyen Kurallarına Uyma: El yıkama gibi hijyen kurallarına uyarak enfeksiyon riskini azaltmak önemlidir.
• İlaç Kullanımına Dikkat: İlaçların yan etkilerini ve potansiyel emilim sorunlarını doktorunuzla görüşün.
• Alkol ve Sigaradan Kaçınma: Alkol ve sigara, sindirim sistemini olumsuz etkileyebilir.
• Düzenli Kontroller: Özellikle risk altındaki kişiler (örneğin ailesinde çölyak hastalığı olanlar), düzenli doktor kontrolleri yaptırmalıdır.

Sonuç

Emilim bozukluğu, vücudun besinleri yeterince emememesi sonucu ortaya çıkan bir durumdur. Belirtileri, ishal, steatore, karın ağrısı, kilo kaybı, yorgunluk ve vitamin mineral eksiklikleri gibi çeşitli olabilir. Teşhis, tıbbi öykü, fiziksel muayene ve çeşitli laboratuvar testlerini içerir. Tedavi, altta yatan nedenlere bağlı olarak beslenme desteği, ilaç tedavisi, cerrahi müdahale ve yaşam tarzı değişikliklerini içerebilir. Erken teşhis ve uygun tedavi, emilim bozukluğunun komplikasyonlarını önlemeye ve yaşam kalitesini artırmaya yardımcı olabilir. Eğer emilim bozukluğu belirtilerinden herhangi birini yaşıyorsanız, bir doktora başvurmanız önemlidir.