Kadın Hastalıkları ve DoğumPerinatolojiGenetik

Gebelikte Risk Faktörleri: Perinatoloji Uzmanına Ne Zaman Başvurmalısınız?

Gebelikte anne ve bebek sağlığını tehdit edebilecek çeşitli risk faktörleri bulunmaktadır. Bu risk faktörlerinin erken tespiti ve yönetimi, sağlıklı bir gebelik süreci ve doğum için kritik öneme sahiptir. Bu nedenle, gebelikte risk faktörleri taşıyan anne adaylarının bir perinatoloji uzmanına başvurması önemlidir. Bu yazımızda, gebelikteki risk faktörlerini, perinatoloji uzmanının rolünü ve ne zaman başvurmanız gerektiğini detaylı bir şekilde ele alacağız.

Perinatoloji Nedir? Perinatoloji Uzmanı Kimdir?

Perinatoloji, anne ve bebek sağlığını gebelik öncesinden başlayarak doğum sonrasına kadar takip eden, yüksek riskli gebeliklerle ilgilenen bir tıp dalıdır. Perinatoloji uzmanları (veya maternal-fetal tıp uzmanları), kadın hastalıkları ve doğum uzmanlığı üzerine ek eğitim almış, riskli gebeliklerin yönetimi konusunda uzmanlaşmış hekimlerdir.

Perinatoloji uzmanları, aşağıdaki konularda uzmanlık sahibidir:

• Yüksek riskli gebeliklerin tanısı ve yönetimi
• Gebelikte ortaya çıkan veya gebeliği etkileyen kronik hastalıkların yönetimi (diyabet, hipertansiyon, kalp hastalıkları vb.)
• Fetal anormalliklerin tanısı ve yönetimi
• Erken doğum tehdidi ve erken doğumun önlenmesi
• Çoğul gebeliklerin (ikiz, üçüz vb.) yönetimi
• Tekrarlayan gebelik kayıplarının nedenlerinin araştırılması ve tedavisi
• Doğum öncesi tanı yöntemleri (amniyosentez, koryon villus örneklemesi vb.)
• Doğum yönetimi ve sezaryen operasyonları

Gebelikte Risk Faktörleri Nelerdir?

Gebelikte risk faktörleri, anne, bebek veya her ikisi için de sağlık sorunlarına yol açma potansiyeli taşıyan durumlardır. Bu risk faktörleri önceden var olan (pre-ekzistant) durumlar olabileceği gibi, gebelik sırasında da ortaya çıkabilirler. Risk faktörlerini aşağıdaki gibi kategorize edebiliriz:

1. Anneye Ait Risk Faktörleri

a. Yaş

İleri anne yaşı (35 yaş ve üzeri): 35 yaş ve üzerindeki anne adaylarında gebelik komplikasyonları riski artmaktadır. Bu riskler arasında şunlar yer alır:

• Gebelikte diyabet (gestasyonel diyabet)
• Yüksek tansiyon (gebelik hipertansiyonu ve preeklampsi)
• Erken doğum
• Düşük doğum ağırlıklı bebek
• Doğumda komplikasyonlar (sezaryen doğum ihtiyacının artması)
• Kromozomal anormallikler (Down sendromu gibi) riskinin artması

Genç anne yaşı (18 yaş altı): Genç anne adaylarında da gebelik komplikasyonları riski yüksektir. Bu riskler arasında şunlar yer alır:

• Erken doğum
• Düşük doğum ağırlıklı bebek
• Preeklampsi
• Anemi
• Yetersiz beslenme
• Sosyoekonomik sorunlar

b. Kronik Hastalıklar

Annenin gebelik öncesinde sahip olduğu kronik hastalıklar, gebelik sürecini ve sonucunu olumsuz etkileyebilir. Bu hastalıklardan bazıları şunlardır:

• Diyabet: Kontrolsüz diyabet, bebekte doğumsal anomalilere, makrozomiye (iri bebek), erken doğuma ve anne karnında ölüme yol açabilir. Gebelik öncesinde diyabeti olan anne adaylarının, gebelik planlaması aşamasında endokrinoloji uzmanı ile birlikte perinatoloji uzmanına da danışması önemlidir. Gebelik sırasında ortaya çıkan diyabet (gestasyonel diyabet) de perinatoloji uzmanı tarafından takip edilmelidir.
• Hipertansiyon: Yüksek tansiyon, preeklampsi riskini artırır, erken doğuma ve bebekte gelişme geriliğine neden olabilir. Gebelik öncesinde hipertansiyonu olan anne adaylarının, gebelik planlaması aşamasında kardiyoloji uzmanı ile birlikte perinatoloji uzmanına da danışması önemlidir.
• Kalp Hastalıkları: Kalp hastalıkları, gebelik sırasında kalp yetmezliği riskini artırabilir, anne ve bebek için hayati tehlike oluşturabilir. Gebelik öncesinde kalp hastalığı olan anne adaylarının, gebelik planlaması aşamasında kardiyoloji uzmanı ile birlikte perinatoloji uzmanına da danışması önemlidir.
• Böbrek Hastalıkları: Böbrek hastalıkları, preeklampsi riskini artırır, erken doğuma ve bebekte gelişme geriliğine neden olabilir. Gebelik öncesinde böbrek hastalığı olan anne adaylarının, gebelik planlaması aşamasında nefroloji uzmanı ile birlikte perinatoloji uzmanına da danışması önemlidir.
• Otoimmün Hastalıklar: Lupus, romatoid artrit gibi otoimmün hastalıklar, gebelik komplikasyonları riskini artırabilir (erken doğum, preeklampsi, tekrarlayan gebelik kayıpları vb.). Gebelik öncesinde otoimmün hastalığı olan anne adaylarının, gebelik planlaması aşamasında ilgili uzman doktoru ile birlikte perinatoloji uzmanına da danışması önemlidir.
• Tiroid Hastalıkları: Kontrolsüz tiroid hastalıkları, gebelik kayıplarına, erken doğuma ve bebekte nörolojik sorunlara yol açabilir. Gebelik öncesinde tiroid hastalığı olan anne adaylarının, gebelik planlaması aşamasında endokrinoloji uzmanı ile birlikte perinatoloji uzmanına da danışması önemlidir.
• Astım: Kontrolsüz astım, bebekte gelişme geriliğine ve erken doğuma neden olabilir.
• Epilepsi: Epilepsi ilaçları, bebekte doğumsal anomalilere yol açabilir. Gebelik planlaması aşamasında nöroloji uzmanı ile birlikte perinatoloji uzmanına danışarak ilaçların gözden geçirilmesi önemlidir.

c. Önceki Gebelik Öyküsü

Önceki gebeliklerde yaşanan olumsuz deneyimler, sonraki gebeliklerde risk faktörü oluşturabilir. Bu durumlar şunlardır:

• Önceki Gebelik Kayıpları: Tekrarlayan gebelik kayıpları (iki veya daha fazla gebelik kaybı), altta yatan genetik, hormonal veya anatomik nedenleri işaret edebilir. Perinatoloji uzmanı, bu nedenleri araştırarak sonraki gebeliklerde riskleri azaltmaya yönelik tedavi planı oluşturabilir.
• Erken Doğum: Önceki gebelikte erken doğum yapmış olmak, sonraki gebeliklerde erken doğum riskini artırır. Perinatoloji uzmanı, erken doğum riskini azaltmaya yönelik progesteron tedavisi veya servikal serklaj (rahim ağzı dikişi) gibi yöntemleri değerlendirebilir.
• Preeklampsi: Önceki gebelikte preeklampsi geçirmiş olmak, sonraki gebeliklerde preeklampsi riskini artırır. Perinatoloji uzmanı, preeklampsi riskini azaltmaya yönelik aspirin tedavisi gibi yöntemleri değerlendirebilir.
• Gestasyonel Diyabet: Önceki gebelikte gestasyonel diyabet geçirmiş olmak, sonraki gebeliklerde gestasyonel diyabet riskini artırır.
• Bebekte Doğumsal Anomali: Önceki gebelikte bebekte doğumsal anomali tespit edilmiş olması, sonraki gebeliklerde de aynı anomali veya farklı anomalilerin görülme riskini artırabilir. Perinatoloji uzmanı, detaylı ultrasonografi ve genetik testlerle riskleri değerlendirebilir.
• Makrozomi (İri Bebek): Önceki gebelikte iri bebek doğurmuş olmak, sonraki gebeliklerde de iri bebek riskini artırır.
• Omuz Distosisi: Önceki doğumda omuz distosisi yaşanmış olması, sonraki doğumlarda da aynı riskin tekrarlama olasılığını artırır.

d. Kilo

Obezite (VKİ > 30): Obezite, gebelikte birçok komplikasyon riskini artırır:

• Gestasyonel diyabet
• Preeklampsi
• Erken doğum
• Doğumsal anomaliler
• Doğumda komplikasyonlar (sezaryen doğum ihtiyacının artması)
• Düşük doğum ağırlıklı bebek

Aşırı Zayıflık (VKİ < 18.5): Aşırı zayıflık da gebelikte risk oluşturabilir:

• Erken doğum
• Düşük doğum ağırlıklı bebek
• Anemi
• Yetersiz beslenme

e. Sigara, Alkol ve Madde Kullanımı

Sigara, alkol ve madde kullanımı, gebelikte ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir:

• Sigara: Erken doğum, düşük doğum ağırlıklı bebek, plasenta previa (plasentanın rahim ağzını kapatması), abruptio plasenta (plasentanın erken ayrılması), ani bebek ölümü sendromu (SIDS) riskini artırır.
• Alkol: Fetal alkol sendromuna (FAS) yol açabilir. FAS, bebekte fiziksel, zihinsel ve davranışsal sorunlara neden olur.
• Madde Kullanımı: Erken doğum, düşük doğum ağırlıklı bebek, ani bebek ölümü sendromu (SIDS), bebekte yoksunluk belirtileri (withdrawal symptoms) riskini artırır.

f. Çoğul Gebelikler

İkiz, üçüz veya daha fazla sayıda bebek içeren gebelikler (çoğul gebelikler), tekil gebeliklere göre daha yüksek risk taşır. Bu riskler şunlardır:

• Erken doğum
• Düşük doğum ağırlıklı bebek
• Preeklampsi
• Gestasyonel diyabet
• Plasenta previa
• Abruptio plasenta
• Twin-to-twin transfüzyon sendromu (ikizden ikize kan akışı sendromu)
• Doğumda komplikasyonlar (sezaryen doğum ihtiyacının artması)

g. Enfeksiyonlar

Gebelikte geçirilen bazı enfeksiyonlar, anne ve bebek sağlığını tehdit edebilir:

• TORCH Enfeksiyonları (Toksoplazma, Rubella, Sitomegalovirus, Herpes Simpleks): Bu enfeksiyonlar, bebekte doğumsal anomalilere, nörolojik sorunlara ve organ hasarına yol açabilir.
• Grup B Streptokok (GBS): Doğum sırasında bebeğe bulaşabilir ve ciddi enfeksiyonlara neden olabilir.
• Zika Virüsü: Mikrosefali (bebekte küçük kafa) ve diğer doğumsal anomalilere yol açabilir.
• COVID-19: Gebelikte COVID-19 enfeksiyonu, erken doğum, preeklampsi ve anne yoğun bakım ihtiyacını artırabilir.

h. Annenin Irkı ve Etnik Kökeni

Bazı ırk ve etnik kökenlerde, gebelik komplikasyonları riski daha yüksek olabilir. Örneğin, Afrikalı-Amerikalı kadınlarda preeklampsi, erken doğum ve düşük doğum ağırlıklı bebek riski daha yüksektir.

i. Annenin Sosyoekonomik Durumu

Düşük sosyoekonomik düzeydeki anne adaylarında, yetersiz beslenme, sağlık hizmetlerine erişimde zorluk ve stres gibi faktörler nedeniyle gebelik komplikasyonları riski daha yüksek olabilir.

2. Bebeğe Ait Risk Faktörleri

a. Fetal Anormallikler

Bebeğin gelişiminde ortaya çıkan yapısal veya genetik anormallikler, gebelik sürecini ve sonucunu olumsuz etkileyebilir. Bu anormalliklerin erken tanısı, tedavi planlaması ve doğum yönetimi açısından önemlidir.

• Doğumsal Kalp Hastalıkları: Bebeğin kalbinde yapısal bozukluklar.
• Nöral Tüp Defektleri (Spina Bifida, Anensefali): Bebeğin sinir sisteminde gelişimsel bozukluklar.
• Kromozomal Anormallikler (Down Sendromu, Trizomi 18, Trizomi 13): Bebeğin kromozomlarında sayısal veya yapısal anormallikler.
• Yüz ve Dudak Yarıkları: Bebeğin yüz ve dudak yapısında gelişimsel bozukluklar.
• Diyafram Hernisi: Bebeğin karın organlarının göğüs boşluğuna geçmesi.
• Omfalosel ve Gastroşizis: Bebeğin karın duvarında açıklıklar.
• Böbrek Anormallikleri: Bebeğin böbreklerinde yapısal veya fonksiyonel bozukluklar.
• İskelet Displazileri: Bebeğin iskelet sisteminde gelişimsel bozukluklar.

b. Fetal Gelişme Geriliği (IUGR)

Bebeğin anne karnında beklenen büyüme hızına ulaşamaması durumudur. Fetal gelişme geriliği, bebeğin yeterli besin ve oksijen alamamasından kaynaklanabilir. Bu durum, erken doğum, düşük doğum ağırlıklı bebek, anne karnında ölüm ve doğum sonrası sağlık sorunları riskini artırır. Fetal gelişme geriliğinin nedenleri arasında şunlar yer alabilir:

• Plasenta yetmezliği
• Annenin kronik hastalıkları
• Enfeksiyonlar
• Doğumsal anomaliler

c. Amniyon Sıvısı Anormallikleri

Amniyon sıvısı, bebeği çevreleyen ve koruyan sıvıdır. Amniyon sıvısının normalden az (oligohidramnios) veya fazla (polihidramnios) olması, gebelik komplikasyonları riskini artırabilir.

• Oligohidramnios: Amniyon sıvısının azlığı, fetal böbrek anormallikleri, plasenta yetmezliği veya su kesesinin erken yırtılmasına bağlı olabilir. Bebeğin akciğer gelişimini olumsuz etkileyebilir ve doğumda komplikasyonlara yol açabilir.
• Polihidramnios: Amniyon sıvısının fazlalığı, fetal yutma sorunları, diyabet veya doğumsal anomalilere bağlı olabilir. Erken doğum, plasenta previa ve kordon sarkması riskini artırabilir.

d. Fetal Anemi

Bebeğin kanında yeterli sayıda kırmızı kan hücresi bulunmaması durumudur. Fetal anemi, Rh uyuşmazlığı, parvovirüs B19 enfeksiyonu veya ikizden ikize transfüzyon sendromu gibi nedenlerden kaynaklanabilir. Tedavi edilmezse, fetal kalp yetmezliğine ve anne karnında ölüme yol açabilir.

e. Fetal Trombositopeni

Bebeğin kanında yeterli sayıda trombosit (kan pulcuğu) bulunmaması durumudur. Fetal trombositopeni, annenin immün trombositopenisi (ITP) veya alloimmün trombositopeni gibi nedenlerden kaynaklanabilir. Doğum sırasında kanama riskini artırabilir.

3. Plasentaya Ait Risk Faktörleri

a. Plasenta Previa

Plasentanın rahim ağzını kısmen veya tamamen kapatması durumudur. Plasenta previa, gebeliğin son dönemlerinde kanamaya yol açabilir ve sezaryen doğum gerekliliğini artırır.

b. Abruptio Plasenta

Plasentanın rahim duvarından erken ayrılması durumudur. Abruptio plasenta, ani ve şiddetli karın ağrısına, vajinal kanamaya ve fetal distrese yol açabilir. Acil müdahale gerektiren ciddi bir durumdur.

c. Plasenta Akreata Spektrumu

Plasentanın rahim duvarına anormal şekilde yapışması durumudur. Plasenta akreata, plasenta inkreata ve plasenta perkreata olmak üzere farklı dereceleri vardır. Doğum sonrası aşırı kanamaya (postpartum hemoraji) yol açabilir ve histerektomi (rahimin alınması) gerektirebilir.

4. Gebelik Sırasında Ortaya Çıkan Risk Faktörleri

a. Gestasyonel Diyabet

Gebelikte ortaya çıkan diyabet türüdür. Gestasyonel diyabet, bebekte makrozomiye (iri bebek), doğumda komplikasyonlara ve anne karnında ölüme yol açabilir. Gebelik diyabeti tanısı alan anne adaylarının perinatoloji uzmanı tarafından takip edilmesi önemlidir.

b. Preeklampsi ve Eklampsi

Gebelikte yüksek tansiyon ve proteinüri (idrarda protein) ile karakterize bir durumdur. Preeklampsi, erken doğum, bebekte gelişme geriliği, anne organ hasarı ve eklampsiye (nöbet geçirme) yol açabilir. Preeklampsi tanısı alan anne adaylarının perinatoloji uzmanı tarafından yakından takip edilmesi gereklidir.

c. Kolestaz

Gebelikte karaciğer fonksiyonlarının bozulması sonucu ortaya çıkan bir durumdur. Kolestaz, şiddetli kaşıntıya, erken doğuma ve anne karnında ölüme yol açabilir. Kolestaz tanısı alan anne adaylarının perinatoloji uzmanı tarafından takip edilmesi önemlidir.

d. HELLP Sendromu

Preeklampsinin ciddi bir komplikasyonudur. Hemoliz (kırmızı kan hücrelerinin yıkımı), Elevated Liver enzymes (yüksek karaciğer enzimleri) ve Low Platelet count (düşük trombosit sayısı) ile karakterizedir. HELLP sendromu, anne ve bebek için hayati tehlike oluşturabilir ve acil müdahale gerektirir.

Perinatoloji Uzmanına Ne Zaman Başvurmalısınız?

Aşağıdaki durumlardan herhangi birine sahipseniz, bir perinatoloji uzmanına başvurmanız önerilir:

• İleri anne yaşı (35 yaş ve üzeri) veya genç anne yaşı (18 yaş altı)
• Gebelikte ortaya çıkan veya gebeliği etkileyen kronik hastalıklar (diyabet, hipertansiyon, kalp hastalıkları, böbrek hastalıkları, otoimmün hastalıklar, tiroid hastalıkları vb.)
• Önceki gebeliklerde yaşanan olumsuz deneyimler (gebelik kayıpları, erken doğum, preeklampsi, gestasyonel diyabet, bebekte doğumsal anomali, makrozomi, omuz distosisi vb.)
• Obezite (VKİ > 30) veya aşırı zayıflık (VKİ < 18.5)
• Sigara, alkol veya madde kullanımı
• Çoğul gebelik (ikiz, üçüz vb.)
• Gebelikte geçirilen enfeksiyonlar (TORCH enfeksiyonları, Grup B Streptokok, Zika virüsü, COVID-19 vb.)
• Bebeğin gelişiminde tespit edilen anormallikler (doğumsal kalp hastalıkları, nöral tüp defektleri, kromozomal anormallikler vb.)
• Fetal gelişme geriliği (IUGR)
• Amniyon sıvısı anormallikleri (oligohidramnios veya polihidramnios)
• Fetal anemi veya trombositopeni
• Plasenta previa, abruptio plasenta veya plasenta akreata spektrumu
• Gebelikte ortaya çıkan komplikasyonlar (gestasyonel diyabet, preeklampsi, kolestaz, HELLP sendromu vb.)
• Ailede genetik hastalık öyküsü
• İleri anne yaşı nedeniyle artan kromozomal anomali riski
• Detaylı ultrasonografide şüpheli bulgular
• Tarama testlerinde (ikili test, üçlü test vb.) yüksek risk saptanması

Perinatoloji Uzmanına Başvurmanın Faydaları Nelerdir?

Perinatoloji uzmanına başvurmak, anne ve bebek sağlığı açısından birçok fayda sağlar:

• Risk Faktörlerinin Erken Tespiti: Perinatoloji uzmanı, detaylı değerlendirmeler yaparak risk faktörlerini erken dönemde tespit eder.
• Kişiye Özel Yönetim Planı: Risk faktörlerine göre kişiye özel bir yönetim planı oluşturulur. Bu plan, anne ve bebeğin sağlığını korumaya yönelik önlemleri içerir.
• Doğru Tanı ve Tedavi: Fetal anormallikler veya gebelik komplikasyonları tespit edildiğinde, doğru tanı konulması ve uygun tedaviye başlanması sağlanır.
• Erken Doğumun Önlenmesi: Erken doğum riski taşıyan anne adaylarında, erken doğumu önlemeye yönelik progesteron tedavisi veya servikal serklaj gibi yöntemler uygulanabilir.
• Doğum Yönetimi: Riskli gebeliklerde doğumun nasıl ve nerede yapılacağına dair kararlar, perinatoloji uzmanı tarafından verilir. Gerekirse sezaryen doğum planlanabilir.
• Doğum Sonrası Bakım: Doğum sonrası anne ve bebek için gerekli bakımın sağlanması konusunda rehberlik edilir.
• Psikolojik Destek: Riskli gebelikler, anne adayları için stresli ve endişe verici olabilir. Perinatoloji uzmanı, psikolojik destek sağlayarak anne adayının kaygılarını azaltmaya yardımcı olur.
• Multidisipliner Yaklaşım: Perinatoloji uzmanı, gerektiğinde diğer uzmanlık alanlarından (endokrinoloji, kardiyoloji, nefroloji, genetik vb.) konsültasyon alarak multidisipliner bir yaklaşım sağlar.

Perinatoloji Muayenesinde Neler Yapılır?

Perinatoloji muayenesinde aşağıdaki işlemler yapılabilir:

• Detaylı Anamnez: Annenin tıbbi öyküsü, gebelik öyküsü ve aile öyküsü detaylı bir şekilde alınır.
• Fizik Muayene: Annenin genel sağlık durumu değerlendirilir.
• Ultrasonografi: Detaylı ultrasonografi ile bebeğin gelişimi, organları, plasenta ve amniyon sıvısı değerlendirilir.
• Doppler Ultrasonografi: Bebeğin kan akımı değerlendirilir.
• Fetal Ekokardiyografi: Bebeğin kalbinin detaylı incelemesi yapılır.
• Amniyosentez: Amniyon sıvısından örnek alınarak genetik testler yapılır.
• Koryon Villus Örneklemesi (CVS): Plasentadan örnek alınarak genetik testler yapılır.
• Kordosentez: Bebeğin göbek kordonundan kan örneği alınarak genetik testler veya tedavi amaçlı işlemler yapılır.
• Non-Stres Test (NST): Bebeğin kalp atışları ve hareketleri izlenir.
• Biyofiziksel Profil (BPP): Ultrasonografi ve NST kombinasyonu ile bebeğin iyilik hali değerlendirilir.
• Laboratuvar Testleri: Annenin kan ve idrar testleri yapılır.

Sonuç

Gebelikte risk faktörleri taşıyan anne adaylarının bir perinatoloji uzmanına başvurması, sağlıklı bir gebelik süreci ve doğum için önemlidir. Perinatoloji uzmanı, risk faktörlerini erken dönemde tespit ederek kişiye özel bir yönetim planı oluşturur, doğru tanı ve tedavi yöntemlerini uygular, doğum yönetimini planlar ve doğum sonrası bakım konusunda rehberlik eder. Bu sayede, anne ve bebek sağlığı korunur ve gebelik komplikasyonları riski azaltılır.