NörolojiGöğüs HastalıklarıpsikiyatriFizik Tedavi ve Rehabilitasyon

Klinik Nörofizyoloji ile Tanısı Konulan Sık Görülen Hastalıklar

Klinik nörofizyoloji, sinir sistemi fonksiyonlarının incelenmesi ve değerlendirilmesinde kullanılan bir tıp dalıdır. Bu alan, beyin, omurilik, periferik sinirler ve kasların elektriksel aktivitelerini ölçen çeşitli teknikleri içerir. Bu teknikler sayesinde, birçok nörolojik hastalığın tanısı konulabilir ve hastalığın şiddeti değerlendirilebilir. Bu yazıda, klinik nörofizyoloji yöntemleriyle tanısı konulan sık görülen hastalıklara odaklanacağız.

Klinik Nörofizyolojinin Temel Yöntemleri

Klinik nörofizyoloji, çeşitli teknikleri kullanarak sinir sisteminin fonksiyonlarını değerlendirir. Bu tekniklerin bazıları şunlardır:

• Elektroensefalografi (EEG): Beyin aktivitesinin elektriksel olarak kaydedilmesidir.
• Elektromyografi (EMG): Kasların elektriksel aktivitesinin kaydedilmesidir.
• Sinir İletim Çalışmaları (NCS): Periferik sinirlerin fonksiyonlarının değerlendirilmesidir.
• Uyarılmış Potansiyeller (EP): Belirli bir uyarıya karşı beyin veya sinir sisteminin verdiği elektriksel yanıtların ölçülmesidir.
• Polisomnografi (PSG): Uyku sırasında beyin aktivitesi, göz hareketleri, kas tonusu ve diğer fizyolojik parametrelerin kaydedilmesidir.

Sık Görülen Hastalıklar ve Klinik Nörofizyolojik Tanı Yöntemleri

Aşağıda, klinik nörofizyoloji yöntemleriyle tanısı konulan bazı sık görülen nörolojik hastalıklar ve bu hastalıklarda kullanılan yöntemler detaylı olarak açıklanmıştır.

Epilepsi

Epilepsi, tekrarlayan nöbetlerle karakterize kronik bir nörolojik hastalıktır. Nöbetler, beyin hücrelerinin anormal ve aşırı elektriksel deşarjları sonucu ortaya çıkar. Klinik nörofizyoloji, epilepsi tanısında ve nöbet tipinin belirlenmesinde önemli bir rol oynar.

EEG'nin Epilepsi Tanısındaki Rolü

EEG (Elektroensefalografi), epilepsi tanısında kullanılan temel yöntemdir. EEG, beyin aktivitesinin elektriksel olarak kaydedilmesini sağlar ve nöbetler sırasında ortaya çıkan anormal elektriksel deşarjları tespit edebilir. EEG, sadece nöbet sırasında değil, nöbetler arasında da epileptiform aktiviteleri (nöbete yatkınlığı gösteren anormal dalgalar) gösterebilir.

• İnteriktal EEG: Nöbetler arasında yapılan EEG kaydıdır. Epileptiform deşarjlar (keskin dalgalar, dikenler, dalga-diken kompleksleri) görülebilir.
• İktal EEG: Nöbet sırasında yapılan EEG kaydıdır. Nöbetin başlangıç yeri, yayılımı ve tipi hakkında bilgi verir.
• Video-EEG Monitorizasyonu: EEG kaydı ile birlikte video kaydının yapıldığı uzun süreli monitorizasyon yöntemidir. Nöbetlerin klinik özellikleri ile EEG bulgularının eş zamanlı olarak değerlendirilmesini sağlar. Özellikle tanı zor olan veya cerrahi tedavi düşünülen hastalarda önemlidir.

EEG bulguları, epilepsi tanısını desteklemekle birlikte, normal bir EEG sonucu epilepsiyi dışlamaz. Bazı hastalarda epileptiform aktiviteler sadece uyku sırasında veya belirli uyaranlarla ortaya çıkabilir. Bu nedenle, uyku EEG'si veya provokasyon yöntemleri (ışık uyarısı, hiperventilasyon) kullanılabilir.

Epilepsi Türlerinin Tanısı

EEG, epilepsi türlerinin belirlenmesinde de yardımcı olabilir. Örneğin, jeneralize epilepsilerde EEG'de yaygın dalga-diken kompleksleri görülürken, fokal epilepsilerde belirli bir beyin bölgesinden kaynaklanan epileptiform aktiviteler görülür.

• Jeneralize Epilepsiler: Her iki beyin yarım küresini etkileyen nöbetlerle karakterizedir. EEG'de yaygın dalga-diken kompleksleri veya polispayk-dalga kompleksleri görülebilir. Örnekler: Absans epilepsisi, miyoklonik epilepsi, tonik-klonik epilepsi.
• Fokal Epilepsiler: Beynin belirli bir bölgesinden kaynaklanan nöbetlerle karakterizedir. EEG'de fokal dikenler, keskin dalgalar veya yavaş dalgalar görülebilir. Örnekler: Temporal lob epilepsisi, frontal lob epilepsisi, parietal lob epilepsisi.

Multipl Skleroz (MS)

Multipl Skleroz (MS), beyin ve omurilikte (merkezi sinir sistemi) miyelin kılıfının hasar görmesi sonucu ortaya çıkan kronik bir otoimmün hastalıktır. Miyelin kılıfı, sinir liflerini saran ve sinir iletimini hızlandıran bir yapıdır. MS'te miyelin hasarı, sinir iletiminin yavaşlamasına veya bloke olmasına neden olur, bu da çeşitli nörolojik belirtilere yol açar.

Uyarılmış Potansiyellerin (EP) MS Tanısındaki Rolü

Uyarılmış Potansiyeller (EP), MS tanısında ve hastalığın yaygınlığının belirlenmesinde kullanılan önemli bir nörofizyolojik yöntemdir. EP, belirli bir uyarıya (örneğin, görsel uyarı, işitsel uyarı, somatosensoriyel uyarı) karşı beyin veya sinir sisteminin verdiği elektriksel yanıtların ölçülmesidir.

• Görsel Uyarılmış Potansiyeller (VEP): Göze görsel uyarı verilerek optik sinir ve görsel korteksin fonksiyonları değerlendirilir. MS'te optik sinir tutulumu sık görüldüğü için VEP'de uzama (P100 latansında artış) sıklıkla tespit edilir.
• İşitsel Uyarılmış Potansiyeller (BAEP): Kulağa işitsel uyarı verilerek işitme siniri ve beyin sapının fonksiyonları değerlendirilir. MS'te beyin sapı tutulumu varsa BAEP'de anormallikler görülebilir.
• Somatosensoriyel Uyarılmış Potansiyeller (SSEP): Sinirlere elektriksel uyarı verilerek periferik sinirler, omurilik ve somatosensoriyel korteksin fonksiyonları değerlendirilir. MS'te omurilik veya beyin tutulumu varsa SSEP'de anormallikler görülebilir.

EP testleri, MS tanısını desteklemekle birlikte, tek başına tanı koydurucu değildir. EP sonuçları, klinik bulgular ve diğer tanı yöntemleri (örneğin, MRG) ile birlikte değerlendirilmelidir.

MS Tanısında EP'nin Avantajları

• Subklinik Lezyonların Tespiti: EP, klinik olarak belirgin olmayan veya MRG'de henüz görülemeyen sinir sistemi hasarlarını tespit edebilir.
• Hastalık Yaygınlığının Belirlenmesi: EP, MS'in sinir sisteminde yaygınlığını değerlendirmede yardımcı olabilir. Farklı modalitelerdeki EP testleri (VEP, BAEP, SSEP) kullanılarak farklı sinir yollarının tutulumu belirlenebilir.
• Tedaviye Yanıtın Değerlendirilmesi: EP, MS tedavisinin etkinliğini değerlendirmede kullanılabilir. Tedavi sonrası EP bulgularında düzelme, tedaviye yanıtın bir göstergesi olabilir.

Periferik Nöropatiler

Periferik nöropatiler, periferik sinir sisteminin hasar görmesi sonucu ortaya çıkan bir grup hastalıktır. Periferik sinirler, beyin ve omurilikten vücudun diğer bölgelerine sinyalleri ileten sinirlerdir. Periferik nöropatiler, çeşitli nedenlerle (diyabet, alkolizm, vitamin eksiklikleri, enfeksiyonlar, otoimmün hastalıklar, toksinler, ilaçlar) ortaya çıkabilir.

Sinir İletim Çalışmaları (NCS) ve EMG'nin Periferik Nöropati Tanısındaki Rolü

Sinir İletim Çalışmaları (NCS) ve Elektromyografi (EMG), periferik nöropati tanısında kullanılan temel nörofizyolojik yöntemlerdir. NCS, periferik sinirlerin fonksiyonlarını değerlendirirken, EMG kasların elektriksel aktivitesini değerlendirir.

• Sinir İletim Çalışmaları (NCS): Periferik sinirlere elektriksel uyarı verilerek sinir iletim hızı, amplitüdü ve latansı ölçülür. NCS, sinir hasarının tipini (aksonal dejenerasyon, demiyelinizasyon) ve yaygınlığını belirlemede yardımcı olur.
• Elektromyografi (EMG): Kaslara iğne elektrotlar yerleştirilerek kasların elektriksel aktivitesi kaydedilir. EMG, kasların dinlenme halindeki aktivitesi, istemli kasılma sırasındaki aktivitesi ve sinir hasarının kas üzerindeki etkileri hakkında bilgi verir.

NCS ve EMG ile Periferik Nöropati Tanısı

NCS ve EMG, periferik nöropati tanısında aşağıdaki bilgileri sağlar:

• Nöropati Varlığı: NCS ve EMG, periferik sinirlerin ve kasların normal fonksiyon gösterip göstermediğini belirler.
• Nöropati Tipi: NCS, sinir hasarının aksonal dejenerasyon mu yoksa demiyelinizasyon mu olduğunu belirler. Aksonal nöropatilerde sinir iletim hızı normal veya hafif azalmışken, amplitüd azalmıştır. Demiyelinizan nöropatilerde sinir iletim hızı belirgin şekilde azalmıştır.
• Nöropati Yaygınlığı: NCS ve EMG, nöropatinin hangi sinirleri ve kasları etkilediğini belirler. Nöropati fokal (tek bir siniri etkileyen) veya yaygın (birçok siniri etkileyen) olabilir.
• Nöropati Şiddeti: NCS ve EMG, nöropatinin şiddetini belirler. Sinir iletim hızındaki azalma ve amplitüddeki düşüş ne kadar belirginse, nöropati o kadar şiddetlidir.

Sık Görülen Periferik Nöropati Türleri ve NCS/EMG Bulguları

• Diyabetik Nöropati: Diyabetin neden olduğu periferik nöropatidir. Genellikle distal simetrik polinöropati şeklinde görülür. NCS'de sinir iletim hızında hafif azalma ve amplitüdde düşüş görülebilir. EMG'de kronik denervasyon bulguları (fibrilasyon potansiyelleri, pozitif keskin dalgalar) tespit edilebilir.
• Karpal Tünel Sendromu: Median sinirin el bileğindeki karpal tünel içinde sıkışması sonucu ortaya çıkan nöropatidir. NCS'de median sinirde iletim bloğu veya iletim hızında yavaşlama görülebilir. EMG'de tenar kaslarda denervasyon bulguları tespit edilebilir.
• Ulnar Nöropati: Ulnar sinirin dirsek veya el bileği seviyesinde sıkışması sonucu ortaya çıkan nöropatidir. NCS'de ulnar sinirde iletim bloğu veya iletim hızında yavaşlama görülebilir. EMG'de ulnar sinir tarafından innerve edilen kaslarda denervasyon bulguları tespit edilebilir.

Kas Hastalıkları (Miyopatiler)

Miyopatiler, kas liflerinin primer olarak etkilendiği bir grup hastalıktır. Miyopatiler, genetik mutasyonlar, otoimmün reaksiyonlar, enfeksiyonlar, metabolik bozukluklar veya toksinler nedeniyle ortaya çıkabilir.

EMG'nin Miyopati Tanısındaki Rolü

Elektromyografi (EMG), miyopati tanısında kullanılan önemli bir nörofizyolojik yöntemdir. EMG, kasların elektriksel aktivitesini değerlendirerek kas liflerinin fonksiyonlarını hakkında bilgi verir.

• Miyopatik EMG Bulguları: Miyopatilerde EMG'de aşağıdaki bulgular görülebilir:
  • Kısa süreli ve düşük amplitüdlü motor ünite potansiyelleri (MUP): Kas liflerinin hasar görmesi nedeniyle motor ünite potansiyellerinin süresi kısalır ve amplitüdü azalır.
  • Polifazik MUP: Motor ünite potansiyellerinin faz sayısı artar.
  • Artmış insersiyonel aktivite: İğne elektrot kas içine sokulduğunda normalden daha fazla elektriksel aktivite görülür.
  • Fibrilasyon potansiyelleri ve pozitif keskin dalgalar: Bazı miyopatilerde (özellikle inflamatuvar miyopatilerde) kas liflerinin denervasyonu sonucu fibrilasyon potansiyelleri ve pozitif keskin dalgalar görülebilir.

Sık Görülen Miyopati Türleri ve EMG Bulguları

• Polimiyozit: Kasların inflamasyonu ile karakterize otoimmün bir miyopatidir. EMG'de kısa süreli ve düşük amplitüdlü MUP, polifazik MUP, artmış insersiyonel aktivite ve fibrilasyon potansiyelleri görülebilir.
• Dermatomiyozit: Kasların inflamasyonu ile birlikte cilt belirtileri (döküntü) ile karakterize otoimmün bir miyopatidir. EMG bulguları polimiyozite benzerdir.
• Duchenne Musküler Distrofi: Genetik bir miyopatidir. EMG'de kısa süreli ve düşük amplitüdlü MUP, polifazik MUP ve artmış insersiyonel aktivite görülebilir.
• Becker Musküler Distrofi: Duchenne musküler distrofiye benzer genetik bir miyopatidir, ancak daha hafif seyreder. EMG bulguları Duchenne musküler distrofiye benzerdir.

Uyku Bozuklukları

Uyku bozuklukları, uyku kalitesini, süresini veya zamanlamasını etkileyen bir grup hastalıktır. Uyku bozuklukları, gündüz yorgunluğu, dikkat eksikliği, konsantrasyon güçlüğü, ruh hali değişiklikleri ve sağlık sorunlarına yol açabilir.

Polisomnografi (PSG)'nin Uyku Bozukluğu Tanısındaki Rolü

Polisomnografi (PSG), uyku bozukluklarının tanısında kullanılan temel nörofizyolojik yöntemdir. PSG, uyku sırasında beyin aktivitesi (EEG), göz hareketleri (EOG), kas tonusu (EMG), kalp hızı (EKG), solunum (nazal hava akımı, göğüs ve karın hareketleri, oksijen satürasyonu) ve diğer fizyolojik parametrelerin kaydedilmesidir.

• PSG ile Uyku Bozukluğu Tanısı
  • Uyku Apnesi: Uyku sırasında solunumun durması veya azalması ile karakterizedir. PSG'de apne veya hipopne (solunumun azalması) epizotları, oksijen satürasyonunda düşme ve uyanmalar tespit edilir.
  • Narkolepsi: Gündüz aşırı uyku hali, katapleksi (ani kas güçsüzlüğü), uyku felci ve hipnogojik halüsinasyonlar ile karakterizedir. PSG'de uykuya dalma latansının kısalması, REM uykusunun erken başlaması ve MSLT (Multiple Sleep Latency Test) ile gündüz aşırı uyku hali gösterilir.
  • Huzursuz Bacaklar Sendromu (RLS): Bacaklarda rahatsız edici hisler ve bacakları hareket ettirme ihtiyacı ile karakterizedir. PSG'de periyodik bacak hareketleri (PLM) tespit edilir.
  • Uykusuzluk (İnsomnia): Uykuya dalma veya uykuyu sürdürme güçlüğü ile karakterizedir. PSG'de uykuya dalma latansının uzaması, toplam uyku süresinin kısalması ve uyanık kalma süresinin artması tespit edilebilir.

Demans

Demans, bilişsel fonksiyonlarda (hafıza, düşünme, dil, yargılama) ilerleyici kayıp ile karakterize bir sendromdur. Alzheimer hastalığı, vasküler demans, frontotemporal demans ve Lewy cisimcikli demans gibi çeşitli demans türleri vardır.

EEG'nin Demans Tanısındaki Rolü

Elektroensefalografi (EEG), demans tanısında ve demans türlerinin ayırıcı tanısında yardımcı olabilir. EEG, demansın erken evrelerinde genellikle normal olabilir, ancak hastalık ilerledikçe EEG'de yavaşlama görülebilir.

• Demans Hastalarında EEG Bulguları
  • Yaygın Yavaşlama: Demans hastalarında EEG'de alfa aktivitesinin yavaşlaması (alfa frekansının azalması) ve teta aktivitesinin artması görülebilir. Bu yavaşlama, demansın şiddeti ile ilişkilidir.
  • Periyodik Aktiviteler: Bazı demans türlerinde (örneğin, Creutzfeldt-Jakob hastalığı) EEG'de periyodik keskin dalga kompleksleri görülebilir.
  • Fokal Anormallikler: Bazı demans türlerinde (örneğin, frontotemporal demans) EEG'de fokal yavaşlama veya epileptiform aktiviteler görülebilir.

EEG, demans tanısını desteklemekle birlikte, tek başına tanı koydurucu değildir. EEG sonuçları, klinik bulgular, nöropsikolojik testler ve beyin görüntüleme yöntemleri (örneğin, MRG, PET) ile birlikte değerlendirilmelidir.

Baş Ağrıları

Baş ağrıları, toplumda sık görülen bir sağlık sorunudur. Migren, gerilim tipi baş ağrısı, küme baş ağrısı ve trigeminal nevralji gibi çeşitli baş ağrısı türleri vardır.

Trigeminal Nevralji ve Klinik Nörofizyolojik Tanı

Trigeminal nevralji, trigeminal sinirin innerve ettiği bölgelerde (yüz, çene) şiddetli, bıçak saplanır tarzda ağrılarla karakterizedir. Klinik nörofizyoloji, trigeminal nevralji tanısında ve ağrının nedeninin belirlenmesinde yardımcı olabilir.

• Trigeminal Refleks Çalışmaları: Trigeminal refleks çalışmaları (örneğin, blink refleksi), trigeminal sinirin fonksiyonlarını değerlendirmede kullanılır. Trigeminal nevraljide reflekslerde anormallikler görülebilir.
• Motor Uyarılmış Potansiyeller (MEP): Transkraniyal Manyetik Stimülasyon (TMS) ile motor korteks uyarılır ve yüz kaslarındaki yanıtlar ölçülür. Trigeminal nevraljide MEP'lerde anormallikler görülebilir.

Trigeminal nevralji tanısı genellikle klinik bulgularla konulur. Ancak, klinik nörofizyolojik yöntemler, tanıyı desteklemek ve diğer yüz ağrısı nedenlerini dışlamak için kullanılabilir.

Sonuç

Klinik nörofizyoloji, nörolojik hastalıkların tanısında ve hastalığın şiddetinin değerlendirilmesinde önemli bir rol oynayan bir tıp dalıdır. EEG, EMG, NCS, EP ve PSG gibi çeşitli teknikler kullanılarak sinir sisteminin fonksiyonları değerlendirilir ve birçok hastalığın tanısı konulabilir. Bu yazıda, klinik nörofizyoloji yöntemleriyle tanısı konulan sık görülen nörolojik hastalıklara (epilepsi, multipl skleroz, periferik nöropatiler, kas hastalıkları, uyku bozuklukları, demans, baş ağrıları) odaklanılmıştır. Klinik nörofizyolojik test sonuçları, klinik bulgular ve diğer tanı yöntemleri ile birlikte değerlendirilerek doğru tanıya ulaşılması sağlanır.