Ortopedi ve TravmatolojiRomatolojiFiziksel Tıp ve Rehabilitasyon

Osteoartrit (Kireçlenme) Belirtileri Nelerdir?

Osteoartrit, yaygın olarak kireçlenme olarak da bilinen, eklem kıkırdağının zamanla yıpranması sonucu ortaya çıkan kronik bir eklem hastalığıdır. Bu durum, eklemlerde ağrı, sertlik ve hareket kısıtlılığına yol açar. Osteoartrit, yaşlanma ile sıklığı artan bir durum olmakla birlikte, gençlerde de görülebilir. Bu yazıda, osteoartritin belirtilerini detaylı bir şekilde inceleyeceğiz.

Osteoartritin Temel Belirtileri

Osteoartritin belirtileri kişiden kişiye ve etkilenen ekleme göre değişiklik gösterebilir. Ancak, en sık görülen belirtiler şunlardır:

• Ağrı: En belirgin semptom eklem ağrısıdır. Ağrı genellikle hareketle artar ve dinlenmeyle azalır. Başlangıçta ağrı hafif olabilir, ancak zamanla şiddetlenebilir.
• Sertlik: Özellikle sabahları veya uzun süre hareketsiz kaldıktan sonra eklemlerde sertlik hissedilebilir. Bu sertlik genellikle 30 dakikadan kısa sürer.
• Hareket Kısıtlılığı: Etkilenen eklemin hareket aralığı azalır. Örneğin, diz osteoartriti olan bir kişi dizini tam olarak bükmekte veya düzeltmekte zorlanabilir.
• Krepitasyon: Eklem hareket ettirildiğinde çıtırtı, gıcırdama veya sürtünme sesi duyulabilir. Bu sesler, kıkırdak hasarının bir işaretidir.
• Şişlik: Eklemin etrafında hafif şişlik görülebilir. Bu şişlik, eklem içindeki sıvı artışından (efüzyon) kaynaklanabilir.
• Hassasiyet: Eklemin üzerine dokunulduğunda ağrı hissedilebilir.
• Kemik Mahmuzları (Osteofitler): Eklem kenarlarında kemik çıkıntıları oluşabilir. Bu çıkıntılar, eklemin şeklini bozabilir ve ağrıya neden olabilir.

Ağrı Detaylı İnceleme

Osteoartrit ağrısı, hastalığın en belirgin ve yaşam kalitesini en çok etkileyen semptomlarından biridir. Ağrının özellikleri ve şiddeti, hastalığın evresine, etkilenen ekleme ve kişisel faktörlere bağlı olarak değişebilir.

Ağrının Başlangıcı ve Gelişimi

Osteoartrit ağrısı genellikle yavaş ve sinsi bir şekilde başlar. Başlangıçta, ağrı sadece belirli aktiviteler sırasında veya sonrasında ortaya çıkabilir. Örneğin, uzun süre yürüyüş yaptıktan sonra diz ağrısı hissedilebilir. Dinlendikten sonra ağrı genellikle azalır.

Hastalık ilerledikçe, ağrı daha sık ve şiddetli hale gelebilir. Ağrı, dinlenme sırasında bile devam edebilir ve gece uykudan uyandırabilir. Bazı durumlarda, hava değişiklikleri (özellikle soğuk ve nemli hava) ağrıyı şiddetlendirebilir.

Ağrının Türleri

• Mekanik Ağrı: Bu tür ağrı, eklem üzerine yük bindiğinde veya hareket ettirildiğinde ortaya çıkar. Örneğin, merdiven çıkarken veya ağır bir şey kaldırırken diz ağrısı hissedilebilir.
• İnflamatuar Ağrı: Bu tür ağrı, eklemdeki inflamasyon (iltihaplanma) nedeniyle ortaya çıkar. Ağrı, dinlenme sırasında bile devam edebilir ve sabahları daha şiddetli olabilir.
• Nöropatik Ağrı: Nadir durumlarda, osteoartrit sinirlere baskı yaparak nöropatik ağrıya neden olabilir. Bu tür ağrı, yanma, batma veya elektrik çarpması şeklinde hissedilebilir.

Ağrının Şiddeti

Ağrının şiddeti, hafif rahatsızlıktan dayanılmaz acıya kadar değişebilir. Ağrının şiddeti, kişinin ağrı eşiği, psikolojik durumu ve sosyal faktörler gibi çeşitli faktörlerden etkilenebilir.

Ağrının şiddetini değerlendirmek için çeşitli ağrı ölçekleri kullanılabilir. En sık kullanılan ağrı ölçeklerinden biri, 0 ile 10 arasında bir sayı kullanarak ağrının şiddetini derecelendirmeyi gerektiren Vizüel Analog Skala (VAS)'dır. Diğer bir ölçek ise, ağrının şiddetini "hafif", "orta" veya "şiddetli" olarak tanımlamayı gerektiren Nümerik Ağrı Skalası (NRS)'dır.

Ağrıyı Artıran Faktörler

• Aşırı Kullanım: Etkilenen eklemi aşırı kullanmak (örneğin, uzun süre ayakta durmak veya ağır kaldırmak) ağrıyı artırabilir.
• Obezite: Aşırı kilo, eklemlere daha fazla yük bindirerek ağrıyı şiddetlendirebilir.
• Travma: Eklem yaralanmaları (örneğin, burkulma veya kırık) osteoartrit riskini artırabilir ve mevcut ağrıyı şiddetlendirebilir.
• Soğuk Hava: Soğuk ve nemli hava, eklem ağrısını artırabilir.
• Stres: Stres, kas gerginliğini artırarak ve ağrı algısını etkileyerek ağrıyı şiddetlendirebilir.

Ağrıyı Azaltan Faktörler

• Dinlenme: Etkilenen eklemi dinlendirmek, ağrıyı azaltabilir.
• Egzersiz: Düzenli egzersiz (özellikle düşük etkili egzersizler), kasları güçlendirerek ve eklemleri destekleyerek ağrıyı azaltabilir.
• Kilo Verme: Aşırı kilolu veya obez olan kişilerde kilo vermek, eklemlere binen yükü azaltarak ağrıyı hafifletebilir.
• Sıcak veya Soğuk Uygulama: Sıcak veya soğuk kompresler, ağrıyı azaltmaya yardımcı olabilir.
• Ağrı Kesiciler: Reçetesiz veya reçeteli ağrı kesiciler, ağrıyı kontrol altına almaya yardımcı olabilir.

Sertlik Detaylı İnceleme

Osteoartritin bir diğer yaygın belirtisi eklemlerde sertliktir. Sertlik, özellikle sabahları veya uzun süre hareketsiz kaldıktan sonra belirginleşir. Bu durum, eklem hareketlerini kısıtlayabilir ve günlük aktiviteleri zorlaştırabilir.

Sertliğin Süresi ve Yoğunluğu

Osteoartritte görülen sertliğin süresi genellikle 30 dakikadan kısadır. Romatoid artrit gibi diğer inflamatuar artrit türlerinde ise sabah sertliği daha uzun sürebilir (genellikle 1 saatten fazla).

Sertliğin yoğunluğu kişiden kişiye değişebilir. Bazı kişilerde hafif bir rahatsızlık hissi olarak algılanırken, bazılarında eklemi hareket ettirmeyi zorlaştıran belirgin bir katılık şeklinde hissedilebilir.

Sertliğin Nedenleri

Osteoartritteki sertliğin temel nedeni, eklem kıkırdağının hasar görmesi ve eklem içindeki sıvının (sinovyal sıvı) kıvamının değişmesidir. Kıkırdak hasarı, eklem yüzeylerinin pürüzlenmesine ve sürtünmenin artmasına neden olur. Sinovyal sıvının kıvamının değişmesi ise eklemin yağlanmasını azaltır ve hareketleri zorlaştırır.

Ek olarak, eklem çevresindeki kasların ve bağların kasılması da sertliğe katkıda bulunabilir. Ağrı ve inflamasyon, kasların spazmına ve gerginliğine neden olabilir, bu da eklem hareketlerini kısıtlar.

Sertliği Azaltma Yöntemleri

• Hareket ve Egzersiz: Eklem sertliğini azaltmanın en etkili yollarından biri düzenli hareket ve egzersizdir. Düşük etkili egzersizler (örneğin, yürüyüş, yüzme, bisiklet) eklem hareketliliğini artırır, kasları güçlendirir ve sinovyal sıvının dolaşımını iyileştirir.
• Sıcak Uygulama: Sıcak kompresler, sıcak su torbası veya ılık bir duş, eklem çevresindeki kasları gevşeterek ve kan akışını artırarak sertliği azaltabilir.
• Germe Egzersizleri: Düzenli germe egzersizleri, kasların esnekliğini artırır ve eklem hareketliliğini iyileştirir.
• Masaj: Masaj, kas gerginliğini azaltarak ve kan dolaşımını artırarak sertliği hafifletebilir.
• Eklem Desteği: Eklem desteği (örneğin, dizlik veya bileklik), eklemi stabilize ederek ve yükü azaltarak sertliği azaltabilir.

Hareket Kısıtlılığı Detaylı İnceleme

Osteoartrit, etkilenen eklemin hareket aralığında kademeli bir azalmaya neden olabilir. Bu durum, günlük aktiviteleri (örneğin, giyinme, merdiven çıkma, yürüme) yapmayı zorlaştırabilir ve yaşam kalitesini olumsuz etkileyebilir.

Hareket Kısıtlılığının Nedenleri

Hareket kısıtlılığının temel nedenleri şunlardır:

• Kıkırdak Hasarı: Eklem kıkırdağının yıpranması ve incelmesi, eklem yüzeylerinin pürüzlenmesine ve hareket sırasında sürtünmenin artmasına neden olur.
• Kemik Mahmuzları (Osteofitler): Eklem kenarlarında oluşan kemik çıkıntıları, eklem hareketlerini engelleyebilir.
• Eklem Kapsülünün Kalınlaşması: Eklem çevresindeki bağ dokusu (eklem kapsülü) iltihaplanma ve hasar nedeniyle kalınlaşabilir ve sertleşebilir, bu da eklem hareketlerini kısıtlar.
• Kas Zayıflığı: Eklem çevresindeki kasların zayıflaması, eklemi destekleme yeteneğini azaltır ve hareket kısıtlılığına katkıda bulunur.
• Ağrı ve İnflamasyon: Ağrı ve inflamasyon, kasların kasılmasına ve gerginliğine neden olabilir, bu da eklem hareketlerini kısıtlar.

Hareket Kısıtlılığının Etkileri

Hareket kısıtlılığı, çeşitli günlük aktiviteleri zorlaştırabilir ve yaşam kalitesini olumsuz etkileyebilir. Örneğin:

• Giyinme ve Soyunma: Omuz, dirsek veya el osteoartriti olan kişiler, kolları kaldırmakta veya düğmeleri iliklemekte zorlanabilirler.
• Merdiven Çıkma: Diz veya kalça osteoartriti olan kişiler, merdiven çıkarken veya inerken ağrı ve zorluk yaşayabilirler.
• Yürüme: Diz, kalça veya ayak osteoartriti olan kişiler, yürürken topallayabilir veya kısa mesafelerde bile yorulabilirler.
• Oturma ve Kalkma: Kalça veya diz osteoartriti olan kişiler, oturmaktan kalkmakta veya uzun süre oturmakta zorlanabilirler.
• Ev İşleri: Temizlik, yemek pişirme veya bahçe işleri gibi ev işleri, eklem ağrısı ve hareket kısıtlılığı nedeniyle zorlaşabilir.

Hareket Kısıtlılığını İyileştirme Yöntemleri

• Fizik Tedavi: Fizik tedavi, eklem hareketliliğini artırmaya, kasları güçlendirmeye ve ağrıyı azaltmaya yardımcı olabilir. Fizyoterapistler, kişiye özel egzersiz programları ve tedavi yöntemleri uygulayabilirler.
• Egzersiz: Düzenli egzersiz, eklem hareketliliğini artırır, kasları güçlendirir ve eklemleri destekler. Düşük etkili egzersizler (örneğin, yürüyüş, yüzme, bisiklet) osteoartritli kişiler için özellikle faydalıdır.
• Germe Egzersizleri: Germe egzersizleri, kasların esnekliğini artırır ve eklem hareketliliğini iyileştirir.
• Eklem Desteği: Eklem desteği (örneğin, dizlik veya bileklik), eklemi stabilize ederek ve yükü azaltarak hareket kısıtlılığını azaltabilir.
• Yardımcı Cihazlar: Baston, yürüteç veya diğer yardımcı cihazlar, hareketliliği artırmaya ve düşme riskini azaltmaya yardımcı olabilir.

Krepitasyon (Eklem Sesi) Detaylı İnceleme

Krepitasyon, eklem hareket ettirildiğinde duyulan çıtırtı, gıcırdama veya sürtünme sesidir. Bu sesler, osteoartritin bir belirtisi olabilir ve genellikle kıkırdak hasarı ile ilişkilidir.

Krepitasyonun Nedenleri

Krepitasyonun temel nedenleri şunlardır:

• Kıkırdak Hasarı: Eklem kıkırdağının yıpranması ve incelmesi, eklem yüzeylerinin pürüzlenmesine neden olur. Bu pürüzlü yüzeyler birbirine sürtündüğünde krepitasyon sesi oluşur.
• Kemik Mahmuzları (Osteofitler): Eklem kenarlarında oluşan kemik çıkıntıları, hareket sırasında birbirine sürtünerek krepitasyona neden olabilir.
• Eklem İçindeki Gaz Kabarcıkları: Sinovyal sıvıda bulunan gaz kabarcıkları, eklem hareket ettirildiğinde patlayarak krepitasyon sesi oluşturabilir. Bu durum genellikle zararsızdır.
• Tendonların veya Bağların Hareketi: Tendonlar veya bağlar, eklem etrafındaki kemiklerin veya diğer yapıların üzerinden geçerken ses çıkarabilir.

Krepitasyonun Önemi

Krepitasyon, tek başına osteoartrit tanısı koymak için yeterli değildir. Ancak, ağrı, sertlik ve hareket kısıtlılığı gibi diğer belirtilerle birlikte görülüyorsa, osteoartrit olasılığını artırır.

Krepitasyonun şiddeti ve sıklığı, kıkırdak hasarının derecesini yansıtabilir. Şiddetli ve sık krepitasyon, daha fazla kıkırdak hasarı olduğunu gösterebilir.

Krepitasyonun Yönetimi

Krepitasyonun kendisi tedavi gerektirmez. Ancak, krepitasyon ağrı veya diğer semptomlara neden oluyorsa, tedavi bu semptomları hafifletmeye yönelik olmalıdır.

• Ağrı Kesiciler: Ağrıyı kontrol altına almaya yardımcı olabilir.
• Fizik Tedavi: Eklem hareketliliğini artırmaya, kasları güçlendirmeye ve ağrıyı azaltmaya yardımcı olabilir.
• Eklem Desteği: Eklem desteği (örneğin, dizlik veya bileklik), eklemi stabilize ederek ve yükü azaltarak ağrıyı ve rahatsızlığı azaltabilir.

Şişlik Detaylı İnceleme

Osteoartrit, etkilenen eklemde şişliğe neden olabilir. Şişlik, eklem içindeki sıvı artışından (efüzyon) veya eklem çevresindeki dokuların iltihaplanmasından kaynaklanabilir.

Şişliğin Nedenleri

Osteoartritte görülen şişliğin temel nedenleri şunlardır:

• Sinovyal Efüzyon: Eklem iç zarı (sinovyum) iltihaplandığında, normalden daha fazla sinovyal sıvı üretir. Bu sıvı birikimi, eklemde şişliğe neden olur.
• İnflamasyon: Kıkırdak hasarı ve kemik mahmuzları, eklem çevresindeki dokularda iltihaplanmaya neden olabilir. Bu iltihaplanma, eklemde şişliğe, kızarıklığa ve ısı artışına yol açabilir.
• Kemik Mahmuzları (Osteofitler): Eklem kenarlarında oluşan kemik çıkıntıları, çevredeki dokulara baskı yaparak şişliğe neden olabilir.

Şişliğin Belirtileri

Eklem şişliğinin belirtileri şunlardır:

• Gözle Görülür Şişlik: Eklem normalden daha büyük ve dolgun görünebilir.
• Dokunulduğunda Yumuşaklık: Şişliğin üzerine dokunulduğunda yumuşak ve süngerimsi bir his olabilir.
• Ağrı: Şişlik genellikle ağrı ile birlikte görülür. Ağrı, sürekli veya hareketle artan bir ağrı şeklinde olabilir.
• Sertlik: Şişlik, eklem hareketlerini kısıtlayarak sertliğe neden olabilir.
• Isı Artışı: Şişliğin olduğu bölgede ısı artışı hissedilebilir.

Şişliğin Yönetimi

Eklem şişliğini azaltmak için çeşitli yöntemler kullanılabilir:

• Dinlenme: Etkilenen eklemi dinlendirmek, şişliği azaltmaya yardımcı olabilir.
• Buz Uygulama: Buz kompresleri, inflamasyonu azaltarak şişliği hafifletebilir. Buz, doğrudan cilde temas ettirilmemeli, bir bez veya havluya sarılarak uygulanmalıdır.
• Kompresyon: Elastik bandaj veya kompresyon çorapları, şişliği azaltmaya yardımcı olabilir. Bandaj veya çorap çok sıkı olmamalı, kan dolaşımını engellememelidir.
• Elevasyon: Etkilenen eklemi kalp seviyesinin üzerinde tutmak, şişliği azaltmaya yardımcı olabilir. Örneğin, diz şişliği olan bir kişi, bacağını bir yastıkla yükselterek dinlenebilir.
• Ağrı Kesiciler: Reçetesiz veya reçeteli ağrı kesiciler, ağrıyı ve inflamasyonu kontrol altına almaya yardımcı olabilir.
• Eklem İçi Enjeksiyonlar: Doktor, eklem içine kortikosteroid veya hyaluronik asit enjekte ederek inflamasyonu azaltabilir ve ağrıyı hafifletebilir.
• Sıvı Çekme (Artrocentezi): Doktor, eklem içindeki fazla sıvıyı bir iğne yardımıyla çekerek şişliği azaltabilir.

Hassasiyet Detaylı İnceleme

Osteoartritli kişiler, etkilenen eklemin üzerine dokunulduğunda veya bastırıldığında ağrı hissedebilirler. Bu duruma hassasiyet denir.

Hassasiyetin Nedenleri

Hassasiyetin temel nedenleri şunlardır:

• İnflamasyon: Eklem çevresindeki dokularda inflamasyon, sinir uçlarını hassaslaştırarak dokunmaya karşı ağrıya neden olabilir.
• Kıkırdak Hasarı: Kıkırdak hasarı, kemiklerin birbirine daha yakın temas etmesine neden olabilir. Bu durum, kemiklerin üzerine dokunulduğunda ağrı hissedilmesine yol açabilir.
• Kemik Mahmuzları (Osteofitler): Eklem kenarlarında oluşan kemik çıkıntıları, çevredeki dokulara baskı yaparak hassasiyete neden olabilir.

Hassasiyetin Değerlendirilmesi

Hassasiyet, fizik muayene sırasında doktor tarafından değerlendirilir. Doktor, eklemin üzerine hafifçe bastırarak ağrı olup olmadığını kontrol eder. Ağrının şiddeti ve yeri, osteoartritin tanısı ve tedavi planlaması için önemlidir.

Hassasiyetin Yönetimi

Hassasiyeti azaltmak için aşağıdaki yöntemler kullanılabilir:

• Ağrı Kesiciler: Reçetesiz veya reçeteli ağrı kesiciler, ağrıyı kontrol altına almaya yardımcı olabilir.
• Buz Uygulama: Buz kompresleri, inflamasyonu azaltarak hassasiyeti hafifletebilir.
• Eklem Desteği: Eklem desteği (örneğin, dizlik veya bileklik), eklemi stabilize ederek ve yükü azaltarak hassasiyeti azaltabilir.
• Fizik Tedavi: Fizik tedavi, kasları güçlendirmeye ve eklemi desteklemeye yardımcı olarak hassasiyeti azaltabilir.

Kemik Mahmuzları (Osteofitler) Detaylı İnceleme

Osteofitler, eklem kenarlarında oluşan kemik çıkıntılarıdır. Osteoartritin ilerlemesiyle birlikte, vücut hasarlı kıkırdağı onarmaya çalışırken kemik dokusu üretir. Bu yeni kemik dokusu, eklem kenarlarında çıkıntılar şeklinde oluşur.

Osteofitlerin Nedenleri

Osteofitlerin temel nedeni, osteoartritin neden olduğu kıkırdak hasarıdır. Vücut, hasarlı kıkırdağı onarmaya çalışırken kemik dokusu üretir. Bu yeni kemik dokusu, eklem kenarlarında çıkıntılar şeklinde oluşur.

Osteofitlerin Belirtileri

Osteofitler, her zaman belirti vermeyebilir. Ancak, bazı durumlarda aşağıdaki belirtilere neden olabilirler:

• Ağrı: Osteofitler, çevredeki dokulara baskı yaparak ağrıya neden olabilir.
• Sertlik: Osteofitler, eklem hareketlerini kısıtlayarak sertliğe neden olabilir.
• Hareket Kısıtlılığı: Osteofitler, eklem hareketlerini engelleyebilir.
• Şekil Bozukluğu: Osteofitler, eklemin şeklinde değişikliklere neden olabilir. Örneğin, diz osteoartriti olan bir kişide dizde şişlik veya şekil bozukluğu görülebilir.

Osteofitlerin Tanısı

Osteofitler, genellikle röntgen veya diğer görüntüleme yöntemleri (örneğin, MRG veya BT) ile tespit edilir. Doktor, fizik muayene sırasında da osteofitleri hissedebilir.

Osteofitlerin Yönetimi

Osteofitlerin tedavisi, semptomlara neden olup olmadığına bağlıdır. Belirti vermeyen osteofitler tedavi gerektirmez. Ancak, ağrı, sertlik veya hareket kısıtlılığına neden olan osteofitler tedavi edilebilir.

• Ağrı Kesiciler: Ağrıyı kontrol altına almaya yardımcı olabilir.
• Fizik Tedavi: Eklem hareketliliğini artırmaya, kasları güçlendirmeye ve ağrıyı azaltmaya yardımcı olabilir.
• Eklem İçi Enjeksiyonlar: Doktor, eklem içine kortikosteroid enjekte ederek inflamasyonu azaltabilir ve ağrıyı hafifletebilir.
• Cerrahi: Şiddetli ağrı veya hareket kısıtlılığına neden olan osteofitler cerrahi olarak çıkarılabilir.

Osteoartritin Etkilediği Eklem Bölgelerine Göre Belirtiler

Osteoartrit, vücudun herhangi bir eklemini etkileyebilir. Ancak, en sık etkilenen eklemler şunlardır:

• Diz: Diz osteoartriti, diz ağrısı, sertlik, hareket kısıtlılığı ve şişliğe neden olur. Merdiven çıkmak, yürümek ve oturmaktan kalkmak gibi aktiviteler zorlaşabilir.
• Kalça: Kalça osteoartriti, kasıkta, kalçada veya bacakta ağrıya neden olur. Yürümek, oturmak ve uyumak gibi aktiviteler zorlaşabilir.
• El: El osteoartriti, parmaklarda ağrı, sertlik, şişlik ve şekil bozukluğuna neden olur. Kavrama, tutma ve yazma gibi aktiviteler zorlaşabilir.
• Omurga: Omurga osteoartriti, sırt veya boyun ağrısına neden olur. Hareket kısıtlılığı, kas spazmları ve sinir sıkışması da görülebilir.
• Ayak: Ayak osteoartriti, ayak parmaklarında, ayak bileğinde veya ayak tabanında ağrıya neden olur. Yürümek, ayakta durmak ve ayakkabı giymek gibi aktiviteler zorlaşabilir.

Ne Zaman Doktora Başvurmalı?

Aşağıdaki durumlarda doktora başvurmak önemlidir:

• Eklem ağrısı, sertlik veya hareket kısıtlılığı günlük aktiviteleri yapmayı zorlaştırıyorsa.
• Eklem ağrısı dinlenmeyle geçmiyorsa veya gece uykudan uyandırıyorsa.
• Eklemlerde ani şişlik, kızarıklık veya ısı artışı varsa.
• Eklem ağrısına ateş, halsizlik veya kilo kaybı eşlik ediyorsa.
• Daha önce geçirilmiş bir eklem yaralanması sonrası ağrı veya hareket kısıtlılığı geliştiyse.

Sonuç

Osteoartrit, eklem ağrısı, sertlik ve hareket kısıtlılığına neden olan kronik bir eklem hastalığıdır. Hastalığın belirtileri kişiden kişiye ve etkilenen ekleme göre değişiklik gösterebilir. Erken teşhis ve tedavi, semptomları kontrol altına almaya ve yaşam kalitesini artırmaya yardımcı olabilir. Bu nedenle, yukarıda belirtilen belirtilerden herhangi birini yaşıyorsanız, bir doktora başvurmanız önemlidir.