Genel CerrahiNefrolojiEndokrinoloji ve Metabolizma Hastalıkları

Paratiroid Bezi Hastalığı Olanlar Nasıl Beslenmelidir?

Paratiroid bezleri, boyunda tiroid bezinin arkasında bulunan dört küçük bezdir. Bu bezler, vücudun kalsiyum seviyesini kontrol eden paratiroid hormonu (PTH) üretir. Paratiroid bezi hastalığı, bu bezlerin düzgün çalışmamasına ve kalsiyum seviyelerinde dengesizliklere yol açmasına neden olur. Bu dengesizlikler, çeşitli sağlık sorunlarına yol açabilir. Bu nedenle, paratiroid bezi hastalığı olan bireylerin beslenme düzenine dikkat etmeleri büyük önem taşır.

Paratiroid Bezlerinin Görevi ve Hastalıkları

Paratiroid Bezlerinin Fizyolojisi

Paratiroid bezleri, temel olarak kandaki kalsiyum seviyesini düzenler. Kalsiyum, sinir fonksiyonları, kas kasılması, kan pıhtılaşması ve kemik sağlığı gibi birçok önemli vücut fonksiyonu için gereklidir. Paratiroid hormonu (PTH), kandaki kalsiyum seviyesi düştüğünde salgılanır ve şu üç ana yolla kalsiyumu yükseltmeye çalışır:

• Kemiklerden Kalsiyum Salınımı: PTH, kemiklerde depolanan kalsiyumu kana geçirerek kalsiyum seviyesini yükseltir.
• Böbreklerden Kalsiyum Geri Emilimi: PTH, böbreklerin idrarla atılan kalsiyumu geri emmesini sağlayarak kalsiyum kaybını azaltır.
• Bağırsaklardan Kalsiyum Emiliminin Artırılması: PTH, D vitamini üretimini artırarak bağırsaklardan kalsiyum emilimini destekler.

Paratiroid Bezi Hastalıkları

Paratiroid bezi hastalıkları, PTH üretimindeki anormalliklerden kaynaklanır. En sık görülen paratiroid bezi hastalıkları şunlardır:

1. Hiperparatiroidizm: Paratiroid bezlerinin aşırı aktif olması ve çok fazla PTH üretmesi durumudur. Bu durum, kandaki kalsiyum seviyesinin yükselmesine (hiperkalsemi) neden olur. Hiperparatiroidizm genellikle paratiroid bezlerindeki iyi huylu bir tümörden (adenom) kaynaklanır. Daha nadiren, tüm bezlerin büyümesi (hiperplazi) veya paratiroid kanseri nedeniyle de oluşabilir.
2. Hipoparatiroidizm: Paratiroid bezlerinin yeterli PTH üretmemesi durumudur. Bu durum, kandaki kalsiyum seviyesinin düşmesine (hipokalsemi) neden olur. Hipoparatiroidizm genellikle tiroid ameliyatı sırasında paratiroid bezlerinin zarar görmesi veya otoimmün hastalıklar gibi nedenlerle ortaya çıkar.

Hiperparatiroidizmin Belirtileri

Hiperparatiroidizmin belirtileri, kandaki yüksek kalsiyum seviyesinin neden olduğu çeşitli sorunlardan kaynaklanır. Belirtiler kişiden kişiye değişebilir ve bazı kişilerde hiç belirti görülmeyebilir. En sık görülen belirtiler şunlardır:

• Kemik Ağrıları ve Zayıflığı: Yüksek PTH seviyesi, kemiklerden kalsiyum çekilmesine neden olarak kemiklerin zayıflamasına ve ağrımasına yol açabilir. Osteoporoz riski artar.
• Böbrek Taşları: Yüksek kalsiyum seviyesi, böbreklerde kalsiyum birikmesine ve böbrek taşı oluşumuna neden olabilir.
• Sık İdrara Çıkma ve Aşırı Susama: Yüksek kalsiyum seviyesi, böbreklerin daha fazla su kaybetmesine neden olarak sık idrara çıkma ve aşırı susama hissi yaratabilir.
• Yorgunluk ve Halsizlik: Yüksek kalsiyum seviyesi, kas ve sinir fonksiyonlarını etkileyerek yorgunluk, halsizlik ve genel bir enerji eksikliğine neden olabilir.
• Kabızlık: Yüksek kalsiyum seviyesi, sindirim sistemini yavaşlatarak kabızlığa yol açabilir.
• Mide Bulantısı ve Kusma: Yüksek kalsiyum seviyesi, mide bulantısı ve kusmaya neden olabilir.
• Depresyon ve Anksiyete: Yüksek kalsiyum seviyesi, beyin fonksiyonlarını etkileyerek depresyon, anksiyete ve diğer ruhsal sorunlara yol açabilir.
• Konsantrasyon Güçlüğü ve Hafıza Problemleri: Yüksek kalsiyum seviyesi, bilişsel fonksiyonları etkileyerek konsantrasyon güçlüğü ve hafıza problemlerine neden olabilir.
• Kalp Ritim Bozuklukları: Yüksek kalsiyum seviyesi, kalp kasının fonksiyonunu etkileyerek kalp ritim bozukluklarına yol açabilir.

Hipoparatiroidizmin Belirtileri

Hipoparatiroidizmin belirtileri, kandaki düşük kalsiyum seviyesinin neden olduğu çeşitli sorunlardan kaynaklanır. Belirtiler kişiden kişiye değişebilir ve bazı kişilerde hafif, bazılarında ise daha şiddetli olabilir. En sık görülen belirtiler şunlardır:

• Kas Krampları ve Spazmları: Düşük kalsiyum seviyesi, kasların normal fonksiyonunu bozarak kas kramplarına, spazmlara ve titremelere neden olabilir. Özellikle ellerde, ayaklarda ve yüzde kasılmalar görülebilir.
• Uyuşma ve Karıncalanma: Düşük kalsiyum seviyesi, sinir fonksiyonlarını etkileyerek ellerde, ayaklarda, dudaklarda ve dilde uyuşma ve karıncalanma hissine yol açabilir.
• Yorgunluk ve Halsizlik: Düşük kalsiyum seviyesi, genel bir yorgunluk, halsizlik ve enerji eksikliği hissine neden olabilir.
• Depresyon ve Anksiyete: Düşük kalsiyum seviyesi, beyin fonksiyonlarını etkileyerek depresyon, anksiyete ve diğer ruhsal sorunlara yol açabilir.
• Konsantrasyon Güçlüğü ve Hafıza Problemleri: Düşük kalsiyum seviyesi, bilişsel fonksiyonları etkileyerek konsantrasyon güçlüğü ve hafıza problemlerine neden olabilir.
• Cilt Kuruluğu ve Tırnaklarda Kırılma: Düşük kalsiyum seviyesi, cilt kuruluğuna ve tırnaklarda kırılmaya neden olabilir.
• Saç Dökülmesi: Düşük kalsiyum seviyesi, saç dökülmesine katkıda bulunabilir.
• Nöbetler: Şiddetli hipokalsemi durumlarında nöbetler görülebilir.
• Kalp Ritim Bozuklukları: Düşük kalsiyum seviyesi, kalp kasının fonksiyonunu etkileyerek kalp ritim bozukluklarına yol açabilir.

Paratiroid Bezi Hastalığı Olanlar İçin Beslenme İlkeleri

Paratiroid bezi hastalığı olan bireylerin beslenmesi, hastalığın türüne (hiperparatiroidizm veya hipoparatiroidizm) ve şiddetine göre farklılık gösterir. Genel olarak, beslenme tedavisi, kandaki kalsiyum seviyesini normal sınırlarda tutmayı, kemik sağlığını korumayı ve hastalığın belirtilerini hafifletmeyi amaçlar.

Hiperparatiroidizmde Beslenme

Hiperparatiroidizmde beslenme, kandaki kalsiyum seviyesini düşürmeye ve böbrek taşı oluşumunu engellemeye odaklanır. Temel beslenme ilkeleri şunlardır:

Kalsiyum Alımının Kontrolü

Hiperparatiroidizmde yüksek kalsiyum seviyelerini düşürmek için kalsiyum alımını sınırlamak önemlidir. Ancak, kalsiyum alımını tamamen kesmek kemik sağlığı için zararlı olabilir. Bu nedenle, kalsiyum alımını doktorunuzun veya diyetisyeninizin önerdiği seviyelerde tutmak önemlidir. Genellikle, günlük kalsiyum alımı 1000 mg'ı geçmemelidir.

• Süt ve Süt Ürünleri: Süt, peynir, yoğurt gibi süt ve süt ürünleri yüksek miktarda kalsiyum içerir. Bu ürünlerin tüketimini sınırlandırmak veya düşük kalsiyumlu alternatiflerini tercih etmek önemlidir. Örneğin, badem sütü, yulaf sütü veya soya sütü gibi bitkisel sütler kullanılabilir.
• Yeşil Yapraklı Sebzeler: Ispanak, pazı, brokoli gibi yeşil yapraklı sebzeler de kalsiyum içerir. Ancak, bu sebzeler aynı zamanda lif, vitamin ve mineral açısından da zengindir. Bu nedenle, tüketimlerini tamamen kesmek yerine porsiyon kontrolü yapmak daha uygun olabilir.
• Kalsiyum Takviyeleri: Kalsiyum takviyeleri kesinlikle doktor kontrolünde kullanılmalıdır. Hiperparatiroidizmde kalsiyum takviyeleri genellikle önerilmez.
• Kalsiyum İçeren İlaçlar: Bazı ilaçlar kalsiyum içerebilir. Kullandığınız ilaçların içeriğini kontrol etmek ve doktorunuza danışmak önemlidir.
• Etiket Okuma: Gıda etiketlerini dikkatlice okuyarak kalsiyum içeriğini kontrol etmek ve yüksek kalsiyumlu ürünlerden kaçınmak önemlidir.

D Vitamini Alımının Kontrolü

D vitamini, kalsiyum emilimini artırarak kandaki kalsiyum seviyesini yükseltebilir. Hiperparatiroidizmde D vitamini alımını kontrol etmek önemlidir. Ancak, D vitamini eksikliği de kemik sağlığı için zararlı olabilir. Bu nedenle, D vitamini alımını doktorunuzun veya diyetisyeninizin önerdiği seviyelerde tutmak önemlidir. Genellikle, günlük D vitamini alımı 600-800 IU arasında olmalıdır.

• Güneş Işığı: Güneş ışığı, vücudun D vitamini üretmesini sağlar. Ancak, aşırı güneşlenmek cilt kanseri riskini artırabilir. Bu nedenle, güneşlenirken dikkatli olmak ve güneş kremi kullanmak önemlidir.
• D Vitamini Takviyeleri: D vitamini takviyeleri doktor kontrolünde kullanılmalıdır. Hiperparatiroidizmde D vitamini takviyeleri dikkatli kullanılmalıdır.
• D Vitamini İçeren Gıdalar: Yağlı balıklar (somon, ton balığı, uskumru), yumurta sarısı ve D vitamini ile zenginleştirilmiş gıdalar D vitamini içerir. Bu gıdaların tüketimi sınırlandırılmalıdır.

Fosfor Alımının Kontrolü

Fosfor, kalsiyum ile birlikte kemiklerin yapısını oluşturur. Hiperparatiroidizmde yüksek fosfor alımı, kandaki kalsiyum seviyesini daha da yükseltebilir. Bu nedenle, fosfor alımını kontrol etmek önemlidir.

• Fosfor İçeren Gıdalar: Süt ve süt ürünleri, et, balık, tavuk, yumurta, baklagiller, kuruyemişler ve tohumlar fosfor içerir. Bu gıdaların tüketimi sınırlandırılmalıdır.
• İşlenmiş Gıdalar: İşlenmiş gıdalar, yüksek miktarda fosfor içerebilir. Bu nedenle, işlenmiş gıdalardan kaçınmak önemlidir.
• Fosforlu İçecekler: Kola gibi fosforlu içeceklerden kaçınmak önemlidir.

Bol Sıvı Tüketimi

Hiperparatiroidizmde bol sıvı tüketimi, böbrek taşı oluşumunu engellemeye ve vücuttan fazla kalsiyumu atmaya yardımcı olur. Günde en az 2-3 litre su içmek önemlidir.

• Su: Su, en iyi sıvı kaynağıdır.
• Bitki Çayları: Şekersiz bitki çayları (papatya, adaçayı, ıhlamur vb.) tüketilebilir.
• Taze Sıkılmış Meyve Suları: Taze sıkılmış meyve suları şeker içerebilir. Bu nedenle, tüketimi sınırlandırılmalıdır.
• Sebze Suları: Sebze suları tüketilebilir.

Tuz Alımının Sınırlandırılması

Yüksek tuz alımı, böbreklerden kalsiyum atılımını artırarak kandaki kalsiyum seviyesini yükseltebilir. Bu nedenle, tuz alımını sınırlandırmak önemlidir.

• İşlenmiş Gıdalar: İşlenmiş gıdalar, yüksek miktarda tuz içerebilir. Bu nedenle, işlenmiş gıdalardan kaçınmak önemlidir.
• Hazır Soslar: Hazır soslar, yüksek miktarda tuz içerebilir. Bu nedenle, hazır soslardan kaçınmak önemlidir.
• Tuzluk Kullanımı: Yemeklere tuz eklemekten kaçınmak önemlidir.

Lifli Gıdaların Tüketimi

Lifli gıdalar, sindirim sistemini düzenleyerek kabızlığı önlemeye yardımcı olur. Hiperparatiroidizmde kabızlık sık görülen bir sorundur. Bu nedenle, lifli gıdaların tüketimi önemlidir.

• Meyveler: Elma, armut, muz, çilek gibi meyveler lif açısından zengindir.
• Sebzeler: Brokoli, karnabahar, havuç, kabak gibi sebzeler lif açısından zengindir.
• Tam Tahıllar: Tam buğday ekmeği, yulaf, esmer pirinç gibi tam tahıllar lif açısından zengindir.
• Baklagiller: Mercimek, nohut, fasulye gibi baklagiller lif açısından zengindir.

Alkol ve Kafein Tüketiminin Sınırlandırılması

Alkol ve kafein, böbreklerden kalsiyum atılımını artırarak kandaki kalsiyum seviyesini yükseltebilir. Bu nedenle, alkol ve kafein tüketimini sınırlandırmak önemlidir.

• Alkol: Alkol tüketimi sınırlandırılmalıdır.
• Kahve: Kahve tüketimi sınırlandırılmalıdır.
• Çay: Çay tüketimi sınırlandırılmalıdır.
• Kola: Kola tüketimi sınırlandırılmalıdır.
• Enerji İçecekleri: Enerji içecekleri tüketimi sınırlandırılmalıdır.

Hipoparatiroidizmde Beslenme

Hipoparatiroidizmde beslenme, kandaki kalsiyum seviyesini yükseltmeye ve semptomları hafifletmeye odaklanır. Temel beslenme ilkeleri şunlardır:

Kalsiyum Alımının Artırılması

Hipoparatiroidizmde düşük kalsiyum seviyelerini yükseltmek için kalsiyum alımını artırmak önemlidir. Doktorunuz veya diyetisyeniniz, size uygun kalsiyum alımını belirleyecektir. Genellikle, günlük kalsiyum alımı 1000-1500 mg arasında olabilir.

• Süt ve Süt Ürünleri: Süt, peynir, yoğurt gibi süt ve süt ürünleri yüksek miktarda kalsiyum içerir. Bu ürünlerin tüketimini artırmak önemlidir.
• Yeşil Yapraklı Sebzeler: Ispanak, pazı, brokoli gibi yeşil yapraklı sebzeler de kalsiyum içerir. Ancak, bu sebzelerdeki kalsiyumun emilimi süt ve süt ürünlerindeki kadar yüksek değildir.
• Kalsiyum Takviyeleri: Kalsiyum takviyeleri doktor kontrolünde kullanılmalıdır. Hipoparatiroidizmde kalsiyum takviyeleri genellikle gereklidir.
• Kalsiyum İçeren İlaçlar: Bazı ilaçlar kalsiyum içerebilir. Kullandığınız ilaçların içeriğini kontrol etmek ve doktorunuza danışmak önemlidir.
• Kalsiyum ile Zenginleştirilmiş Gıdalar: Kalsiyum ile zenginleştirilmiş gıdalar (meyve suları, tahıllar vb.) tüketilebilir.

D Vitamini Alımının Artırılması

D vitamini, kalsiyum emilimini artırarak kandaki kalsiyum seviyesini yükseltir. Hipoparatiroidizmde D vitamini alımını artırmak önemlidir. Doktorunuz veya diyetisyeniniz, size uygun D vitamini alımını belirleyecektir. Genellikle, günlük D vitamini alımı 1000-2000 IU arasında olabilir.

• Güneş Işığı: Güneş ışığı, vücudun D vitamini üretmesini sağlar. Ancak, aşırı güneşlenmek cilt kanseri riskini artırabilir. Bu nedenle, güneşlenirken dikkatli olmak ve güneş kremi kullanmak önemlidir.
• D Vitamini Takviyeleri: D vitamini takviyeleri doktor kontrolünde kullanılmalıdır. Hipoparatiroidizmde D vitamini takviyeleri genellikle gereklidir.
• D Vitamini İçeren Gıdalar: Yağlı balıklar (somon, ton balığı, uskumru), yumurta sarısı ve D vitamini ile zenginleştirilmiş gıdalar D vitamini içerir. Bu gıdaların tüketimi artırılmalıdır.

Fosfor Alımının Sınırlandırılması

Yüksek fosfor alımı, kandaki kalsiyum seviyesini düşürebilir. Hipoparatiroidizmde fosfor alımını sınırlandırmak önemlidir.

• Fosfor İçeren Gıdalar: Süt ve süt ürünleri, et, balık, tavuk, yumurta, baklagiller, kuruyemişler ve tohumlar fosfor içerir. Bu gıdaların tüketimi sınırlandırılmalıdır.
• İşlenmiş Gıdalar: İşlenmiş gıdalar, yüksek miktarda fosfor içerebilir. Bu nedenle, işlenmiş gıdalardan kaçınmak önemlidir.
• Fosforlu İçecekler: Kola gibi fosforlu içeceklerden kaçınmak önemlidir.

Magnezyum Alımının Sağlanması

Magnezyum, kalsiyum metabolizmasında önemli bir rol oynar. Hipoparatiroidizmde magnezyum eksikliği, kalsiyum seviyelerini daha da düşürebilir. Bu nedenle, magnezyum alımını sağlamak önemlidir.

• Magnezyum İçeren Gıdalar: Yeşil yapraklı sebzeler, kuruyemişler, tohumlar, tam tahıllar ve baklagiller magnezyum içerir. Bu gıdaların tüketimi artırılmalıdır.
• Magnezyum Takviyeleri: Magnezyum takviyeleri doktor kontrolünde kullanılmalıdır.

Bol Sıvı Tüketimi

Hipoparatiroidizmde bol sıvı tüketimi, böbrek fonksiyonlarını desteklemeye ve vücuttan toksinleri atmaya yardımcı olur. Günde en az 2-3 litre su içmek önemlidir.

• Su: Su, en iyi sıvı kaynağıdır.
• Bitki Çayları: Şekersiz bitki çayları (papatya, adaçayı, ıhlamur vb.) tüketilebilir.
• Taze Sıkılmış Meyve Suları: Taze sıkılmış meyve suları şeker içerebilir. Bu nedenle, tüketimi sınırlandırılmalıdır.
• Sebze Suları: Sebze suları tüketilebilir.

Protein Alımının Kontrolü

Yüksek protein alımı, böbreklerden kalsiyum atılımını artırabilir. Hipoparatiroidizmde protein alımını kontrol etmek önemlidir. Doktorunuz veya diyetisyeniniz, size uygun protein alımını belirleyecektir.

• Hayvansal Proteinler: Et, balık, tavuk, yumurta gibi hayvansal proteinler aşırı tüketilmemelidir.
• Bitkisel Proteinler: Baklagiller, kuruyemişler, tohumlar gibi bitkisel proteinler tercih edilebilir.

Örnek Beslenme Planları

Aşağıda, hiperparatiroidizm ve hipoparatiroidizm için örnek beslenme planları bulunmaktadır. Bu planlar genel bir rehber niteliğindedir ve kişisel ihtiyaçlarınıza göre doktorunuz veya diyetisyeniniz tarafından uyarlanmalıdır.

Hiperparatiroidizm İçin Örnek Beslenme Planı

Kahvaltı:

• Yarım su bardağı yulaf ezmesi (su veya bitkisel süt ile hazırlanmış)
• Bir avuç böğürtlen veya yaban mersini
• Birkaç tane ceviz veya badem

Öğle Yemeği:

• Izgara tavuk veya balık (100 gram)
• Bol yeşillikli salata (marul, roka, maydanoz, dereotu)
• Bir dilim tam buğday ekmeği

Akşam Yemeği:

• Sebze yemeği (kabak, patlıcan, biber, domates ile hazırlanmış)
• Bir porsiyon mercimek çorbası
• Bir kase yoğurt (düşük kalsiyumlu)

Ara Öğünler:

• Bir adet elma veya armut
• Bir avuç fındık

Hipoparatiroidizm İçin Örnek Beslenme Planı

Kahvaltı:

• Bir su bardağı süt
• Bir dilim peynir
• Bir adet haşlanmış yumurta
• Bir dilim tam buğday ekmeği
• Birkaç tane zeytin

Öğle Yemeği:

• Izgara tavuk veya balık (120 gram)
• Bol yeşillikli salata (marul, roka, maydanoz, dereotu)
• Bir kase yoğurt

Akşam Yemeği:

• Kıymalı sebze yemeği (kabak, patlıcan, biber, domates ile hazırlanmış)
• Bir porsiyon yayla çorbası
• Bir kase cacık

Ara Öğünler:

• Bir bardak süt
• Bir avuç badem
• Bir adet meyve

Önemli Notlar ve Tavsiyeler

• Doktor ve Diyetisyen Takibi: Paratiroid bezi hastalığı olan bireylerin düzenli olarak doktor ve diyetisyen takibinde olmaları önemlidir. Beslenme planı, hastalığın seyrine ve bireysel ihtiyaçlara göre ayarlanmalıdır.
• İlaç Kullanımı: Doktorunuzun önerdiği ilaçları düzenli olarak kullanmak önemlidir.
• Egzersiz: Düzenli egzersiz, kemik sağlığını korumaya ve genel sağlığı iyileştirmeye yardımcı olur. Ancak, egzersiz programına başlamadan önce doktorunuza danışmak önemlidir.
• Stres Yönetimi: Stres, paratiroid bezi hastalığının belirtilerini kötüleştirebilir. Bu nedenle, stres yönetimi tekniklerini (yoga, meditasyon, nefes egzersizleri vb.) uygulamak faydalı olabilir.
• Besin Takviyeleri: Besin takviyeleri (kalsiyum, D vitamini, magnezyum vb.) doktor kontrolünde kullanılmalıdır.
• Gıda Etiketlerini Okuma: Gıda etiketlerini dikkatlice okuyarak kalsiyum, fosfor ve D vitamini içeriğini kontrol etmek önemlidir.
• Yeterli Uyku: Yeterli uyku, genel sağlığı iyileştirmeye ve paratiroid bezi hastalığının belirtilerini hafifletmeye yardımcı olur.

Sonuç

Paratiroid bezi hastalığı olan bireylerin beslenme düzenine dikkat etmeleri, kandaki kalsiyum seviyesini normal sınırlarda tutmaya, kemik sağlığını korumaya ve hastalığın belirtilerini hafifletmeye yardımcı olur. Hiperparatiroidizmde kalsiyum, D vitamini ve fosfor alımını kontrol etmek önemlidir. Hipoparatiroidizmde ise kalsiyum ve D vitamini alımını artırmak, fosfor alımını sınırlandırmak ve magnezyum alımını sağlamak önemlidir. Beslenme planı, hastalığın türüne, şiddetine ve bireysel ihtiyaçlara göre doktor veya diyetisyen tarafından uyarlanmalıdır. Düzenli doktor ve diyetisyen takibi, ilaç kullanımı, egzersiz, stres yönetimi ve yeterli uyku, paratiroid bezi hastalığı olan bireylerin yaşam kalitesini artırmaya yardımcı olur.