Çocuk Sağlığı ve HastalıklarıNeonatolojiGöz Hastalıkları

Prematüre Retinopatisi (ROP) Tanısı: Kapsamlı Bir Rehber

Prematüre retinopatisi (ROP), erken doğan bebeklerde görülen ve potansiyel olarak körlüğe yol açabilen bir göz hastalığıdır. ROP, retinadaki kan damarlarının anormal gelişiminden kaynaklanır. Erken tanı ve tedavi, görme kaybını önlemek için kritik öneme sahiptir. Bu yazıda, ROP tanısının nasıl konulduğu, tarama sürecinin detayları, kullanılan yöntemler ve tedavi seçenekleri hakkında kapsamlı bilgi sunulmaktadır.

ROP Nedir?

ROP, özellikle 31 haftadan önce doğan veya doğum ağırlığı 1250 gramdan düşük olan bebeklerde daha sık görülür. Ancak daha büyük veya daha geç doğmuş bebeklerde de ROP gelişebilir. Hastalık, retina damarlarının tam olarak gelişmeden önce erken doğum nedeniyle durması ve ardından anormal damar büyümesinin başlamasıyla karakterizedir. Bu anormal damarlar, retinayı çekebilir, kanamaya neden olabilir ve sonunda retina dekolmanına yol açabilir.

Retina ve Kan Damarları

Retina, gözün arka kısmında bulunan ve ışığı algılayan sinir dokusudur. Görme için hayati öneme sahiptir. Retina, kan damarları aracılığıyla oksijen ve besin alır. Bebek anne karnındayken, retina damarları içeriden dışarıya doğru gelişir. Doğumdan sonra bu süreç devam eder ve genellikle normal zamanda doğan bebeklerde tamamlanır. Ancak prematüre bebeklerde, bu damarlar tam olarak gelişmeden önce doğum gerçekleştiği için ROP riski ortaya çıkar.

ROP'un Evreleri

ROP, beş evreye ayrılır:

• Evre 1: Hafif derecede anormal damar gelişimi. Çoğu bebekte kendiliğinden düzelir.
• Evre 2: Orta derecede anormal damar gelişimi. Kendiliğinden düzelme olasılığı vardır, ancak takip gereklidir.
• Evre 3: Şiddetli anormal damar gelişimi. Tedavi gerektirebilir.
• Evre 4: Kısmi retina dekolmanı. Tedavi şarttır.
• Evre 5: Tam retina dekolmanı. Ciddi görme kaybına neden olur ve tedavisi zordur.

ROP Tanısı Nasıl Konulur?

ROP tanısı, bir göz doktoru tarafından yapılan detaylı bir göz muayenesi ile konulur. Muayene, genellikle bebek yoğun bakım ünitesinde (YBÜ) veya yenidoğan yoğun bakım ünitesinde (YYBÜ) yapılır.

ROP Taraması

ROP taraması, risk altındaki tüm prematüre bebeklere yapılması gereken bir uygulamadır. Tarama, hastalığın erken evrelerde tespit edilmesini ve tedaviye başlanmasını sağlar. Tarama zamanlaması, bebeğin doğum haftasına ve ağırlığına göre belirlenir. Genellikle, ilk tarama 31-33 gebelik haftasında veya doğumdan sonraki 4-6 hafta içinde yapılır.

Tarama Kriterleri

ROP taraması için genel kriterler şunlardır:

• 31 gebelik haftasından önce doğan bebekler
• Doğum ağırlığı 1250 gramdan düşük olan bebekler
• Doktorun gerekli gördüğü diğer risk faktörlerine sahip bebekler (örneğin, uzun süreli oksijen tedavisi alanlar)

Tarama Süreci

ROP taraması aşağıdaki adımları içerir:

1. Göz Bebeklerinin Genişletilmesi: Göz bebeklerini genişletmek için özel damlalar kullanılır. Bu damlalar, göz doktorunun retinayı daha iyi görmesini sağlar. Damlaların etkisi genellikle 30-60 dakika içinde başlar ve birkaç saat sürer.
2. Göz Muayenesi: Göz doktoru, bir oftalmoskop (özel bir büyüteçli alet) kullanarak bebeğin retinasını inceler. Muayene sırasında, göz kapağı tutucu (spekulum) ve skleral depresör (göz küresine hafifçe baskı uygulayan bir alet) kullanılabilir. Bu aletler, retinanın daha iyi görüntülenmesini sağlar.
3. Görüntüleme Yöntemleri (Gerekirse): Bazı durumlarda, retina görüntülemesi için daha gelişmiş yöntemler kullanılabilir. Bunlar arasında geniş açılı retina fotoğrafçılığı ve optik koherens tomografi (OCT) bulunur.

Kullanılan Ekipman ve Yöntemler

ROP tanısında kullanılan başlıca ekipman ve yöntemler şunlardır:

Direkt Oftalmoskopi

Direkt oftalmoskopi, göz doktorunun gözün içine doğrudan bakarak retinayı incelemesini sağlayan bir yöntemdir. Bu yöntem, taşınabilir ve kullanımı kolay olması nedeniyle yaygın olarak kullanılır. Ancak, geniş bir görüş alanı sağlamadığı için ROP'un erken evrelerini tespit etmekte sınırlı olabilir.

İndirekt Oftalmoskopi

İndirekt oftalmoskopi, göz doktorunun başlığına takılan bir ışık kaynağı ve bir büyüteçli lens kullanarak retinayı incelemesini sağlayan bir yöntemdir. Bu yöntem, daha geniş bir görüş alanı sağlar ve ROP'un daha erken evrelerde tespit edilmesine yardımcı olabilir. İndirekt oftalmoskopi sırasında, göz kapağı tutucu (spekulum) ve skleral depresör (göz küresine hafifçe baskı uygulayan bir alet) kullanılabilir. Bu aletler, retinanın daha iyi görüntülenmesini sağlar.

Göz Kapağı Tutucu (Spekulum)

Göz kapağı tutucu (spekulum), göz kapaklarını açık tutmak için kullanılan bir alettir. Bu alet, göz doktorunun retinayı daha iyi görmesini sağlar ve muayene sırasında bebeğin gözünü kapatmasını engeller.

Skleral Depresör

Skleral depresör, göz küresine hafifçe baskı uygulayan bir alettir. Bu alet, retinanın kenarlarını (periferini) daha iyi görüntülemek için kullanılır. Skleral depresör kullanımı, muayene sırasında bebeğe hafif bir rahatsızlık verebilir, ancak genellikle iyi tolere edilir.

Geniş Açılı Retina Fotoğrafçılığı

Geniş açılı retina fotoğrafçılığı, retinanın geniş bir alanının fotoğrafını çekmeyi sağlayan bir yöntemdir. Bu yöntem, ROP'un erken evrelerini tespit etmek ve hastalığın ilerlemesini takip etmek için kullanılabilir. Fotoğraflar, daha sonra farklı göz doktorları tarafından değerlendirilebilir ve tanı doğruluğunu artırabilir.

Optik Koherens Tomografi (OCT)

Optik koherens tomografi (OCT), retinanın yüksek çözünürlüklü kesit görüntülerini elde etmeyi sağlayan bir görüntüleme yöntemidir. OCT, retina kalınlığını ölçmek, retina içi sıvı birikimini tespit etmek ve retina dekolmanı riskini değerlendirmek için kullanılabilir. OCT, non-invaziv bir yöntemdir ve bebekler için güvenlidir.

Anestezi

ROP taraması genellikle anestezi gerektirmez. Ancak, bazı durumlarda (örneğin, bebeğin çok huzursuz olması veya muayenenin çok uzun sürmesi durumunda) sedasyon (hafif sakinleştirici ilaçlar) veya genel anestezi gerekebilir. Anestezi kullanımı, bebeğin genel sağlık durumuna ve muayenenin zorluğuna göre belirlenir.

Tanı Sonrası İzlem

ROP tanısı konulduktan sonra, bebeğin düzenli olarak takip edilmesi önemlidir. Takip sıklığı, ROP'un evresine ve ilerleme hızına göre belirlenir. Erken evrelerdeki ROP'u olan bebekler, genellikle haftalık veya iki haftalık aralıklarla takip edilir. Daha ileri evrelerdeki ROP'u olan bebekler, daha sık takip edilebilir.

Takip Süreci

Takip sürecinde, göz doktoru bebeğin retinasını düzenli olarak inceler ve hastalığın ilerlemesini değerlendirir. Gerekirse, tedaviye başlanır. Takip, ROP tamamen düzelene veya tedaviye yanıt verene kadar devam eder.

Tedavi Seçenekleri

ROP tedavisi, hastalığın evresine ve ilerleme hızına göre belirlenir. Tedavi seçenekleri şunlardır:

Lazer Tedavisi (Fotokoagülasyon)

Lazer tedavisi (fotokoagülasyon), anormal kan damarlarını yok etmek için lazer ışığı kullanır. Lazer, retina üzerindeki anormal damarlara odaklanır ve bu damarları yakarak yok eder. Lazer tedavisi, ROP'un ilerlemesini durdurabilir ve görme kaybını önleyebilir.

Lazer Tedavisinin Nasıl Yapıldığı

Lazer tedavisi genellikle ameliyathane ortamında yapılır. Bebek, genel anestezi veya sedasyon altında tutulur. Göz doktoru, göz kapağı tutucu (spekulum) kullanarak bebeğin göz kapaklarını açık tutar. Ardından, bir kontakt lens kullanarak retinayı daha iyi görüntüler. Lazer ışığı, kontakt lens aracılığıyla retina üzerindeki anormal damarlara odaklanır. Lazer atışları, anormal damarları yakarak yok eder. Tedavi süresi, ROP'un şiddetine göre değişir.

Lazer Tedavisinin Yan Etkileri

Lazer tedavisinin bazı yan etkileri olabilir. Bunlar arasında:

• Göz ağrısı
• Gözde kızarıklık
• Gözde şişlik
• Görmede geçici bulanıklık
• Görüş alanında daralma (periferik görme kaybı)

Bu yan etkiler genellikle geçicidir ve birkaç gün veya hafta içinde düzelir. Ancak, bazı durumlarda görüş alanında kalıcı daralma olabilir.

Kriyoterapi (Dondurma Tedavisi)

Kriyoterapi (dondurma tedavisi), anormal kan damarlarını dondurarak yok etmek için kullanılır. Kriyoterapi, lazer tedavisine benzer bir etkiye sahiptir, ancak lazer yerine dondurma yöntemi kullanılır.

Kriyoterapinin Nasıl Yapıldığı

Kriyoterapi genellikle ameliyathane ortamında yapılır. Bebek, genel anestezi veya sedasyon altında tutulur. Göz doktoru, göz kapağı tutucu (spekulum) kullanarak bebeğin göz kapaklarını açık tutar. Ardından, bir kriyoprob (dondurucu uç) kullanarak retina üzerindeki anormal damarlara dokunur. Kriyoprob, anormal damarları dondurarak yok eder. Tedavi süresi, ROP'un şiddetine göre değişir.

Kriyoterapinin Yan Etkileri

Kriyoterapinin bazı yan etkileri olabilir. Bunlar arasında:

• Göz ağrısı
• Gözde kızarıklık
• Gözde şişlik
• Görmede geçici bulanıklık
• Göz kapağında şişlik
• Kalp hızında yavaşlama (bradikardi)

Bu yan etkiler genellikle geçicidir ve birkaç gün veya hafta içinde düzelir.

Anti-VEGF Tedavisi

Anti-VEGF tedavisi, vasküler endotelyal büyüme faktörü (VEGF) adı verilen bir proteini bloke eden ilaçların kullanılmasını içerir. VEGF, anormal kan damarlarının büyümesini teşvik eden bir proteindir. Anti-VEGF ilaçları, bu proteini bloke ederek anormal damar büyümesini durdurur.

Anti-VEGF Tedavisinin Nasıl Yapıldığı

Anti-VEGF ilaçları, genellikle göz içine enjekte edilir. Enjeksiyon, ameliyathane ortamında veya muayene odasında yapılabilir. Bebek, lokal anestezi veya sedasyon altında tutulur. Göz doktoru, gözü temizler ve steril bir örtü ile kapatır. Ardından, ince bir iğne kullanarak anti-VEGF ilacını göz içine enjekte eder. Enjeksiyon işlemi genellikle birkaç dakika sürer.

Anti-VEGF Tedavisinin Yan Etkileri

Anti-VEGF tedavisinin bazı yan etkileri olabilir. Bunlar arasında:

• Göz ağrısı
• Gözde kızarıklık
• Gözde şişlik
• Görmede geçici bulanıklık
• Göz içi enfeksiyon (endophthalmitis)
• Retina dekolmanı

Bu yan etkiler nadirdir, ancak ciddi olabilir. Göz doktoru, tedavi öncesinde riskleri ve faydaları ayrıntılı olarak anlatacaktır.

Skleral Çökertme

Skleral çökertme, retina dekolmanı olan bebeklerde kullanılan bir cerrahi yöntemdir. Bu yöntemde, gözün dış tabakası (sklera) üzerine bir silikon bant veya sünger yerleştirilir. Bu bant veya sünger, sklera'yı içeri doğru çökertir ve retinanın tekrar yerine yapışmasına yardımcı olur.

Vitrektomi

Vitrektomi, retina dekolmanı olan bebeklerde kullanılan bir diğer cerrahi yöntemdir. Bu yöntemde, gözün içindeki jel kıvamındaki sıvı (vitreus) çıkarılır ve yerine sıvı veya gaz enjekte edilir. Bu, retinanın tekrar yerine yapışmasına yardımcı olur.

Tedavi Sonrası Bakım

ROP tedavisi sonrası, bebeğin düzenli olarak takip edilmesi önemlidir. Göz doktoru, bebeğin retinasını düzenli olarak inceler ve tedavinin etkisini değerlendirir. Gerekirse, ek tedavi veya cerrahi müdahale gerekebilir.

Ailelere Tavsiyeler

ROP'u olan bir bebeğe sahip olmak, aileler için stresli bir durum olabilir. Ancak, erken tanı ve tedavi ile görme kaybı önlenebilir. Ailelere şu tavsiyelerde bulunulabilir:

• Bebeğinizin düzenli olarak göz muayenesi yaptırın.
• Göz doktorunuzun önerilerine uyun.
• Bebeğinizin genel sağlığına dikkat edin.
• Kendinize zaman ayırın ve destek alın.

Sonuç

Prematüre retinopatisi (ROP), erken doğan bebeklerde görülen ve potansiyel olarak körlüğe yol açabilen bir göz hastalığıdır. Erken tanı ve tedavi, görme kaybını önlemek için kritik öneme sahiptir. ROP taraması, risk altındaki tüm prematüre bebeklere yapılması gereken bir uygulamadır. ROP tanısı konulduktan sonra, bebeğin düzenli olarak takip edilmesi ve gerekirse tedaviye başlanması önemlidir. Lazer tedavisi, kriyoterapi ve anti-VEGF tedavisi gibi çeşitli tedavi seçenekleri mevcuttur. Ailelerin, ROP hakkında bilgi sahibi olması ve göz doktorunun önerilerine uyması, bebeğin görme sağlığını korumak için önemlidir.