Kadın Hastalıkları ve DoğumNörolojiEndokrinoloji ve Metabolizma Hastalıkları

Prolaktin Yüksekliği: Nedenleri, Belirtileri ve Tedavi Yöntemleri

Prolaktin, hipofiz bezi tarafından üretilen bir hormondur. Temel görevi hamilelik sırasında süt üretimini (laktasyonu) başlatmak ve sürdürmektir. Ancak, prolaktin seviyesi hamile olmayan kadınlarda ve erkeklerde de bulunur. Bu yazıda, prolaktin yüksekliğinin (hiperprolaktinemi) ne anlama geldiğini, nedenlerini, belirtilerini, tanı yöntemlerini ve tedavi seçeneklerini ayrıntılı olarak inceleyeceğiz.

Prolaktin Nedir ve Ne İşe Yarar?

Prolaktin, hipofiz bezinin ön lobu tarafından salgılanan bir peptid hormonudur. Esas olarak laktasyonla ilişkilendirilse de, vücutta çeşitli başka rolleri de vardır:

• Süt Üretimi: Prolaktinin en bilinen görevi, hamilelik sırasında ve doğumdan sonra süt üretimini (laktasyonu) uyarmaktır. Prolaktin, meme bezlerindeki süt üreten hücreleri (alveolleri) uyararak süt sentezini başlatır ve sürdürür.
• Üreme Fonksiyonları: Prolaktin, üreme fonksiyonlarını etkileyebilir. Normal seviyelerde, kadınlarda düzenli adet döngüsünü ve ovulasyonu (yumurtlama) destekler. Erkeklerde ise testosteron üretimini ve sperm kalitesini etkileyebilir. Yüksek prolaktin seviyeleri, bu fonksiyonları bozabilir.
• Bağışıklık Sistemi: Prolaktinin bağışıklık sistemi üzerinde de bazı etkileri olduğu düşünülmektedir. Bağışıklık hücrelerinin aktivitesini modüle edebilir ve inflamatuar yanıtları etkileyebilir.
• Davranış: Prolaktin, bazı davranışsal süreçlerde rol oynayabilir. Örneğin, annelik davranışlarını ve stresi yönetmeye yardımcı olabilir.

Prolaktin seviyeleri gün boyunca ve farklı fizyolojik durumlarda değişebilir. Hamilelik, emzirme, stres, uyku ve egzersiz gibi faktörler prolaktin seviyelerini etkileyebilir.

Hiperprolaktinemi (Prolaktin Yüksekliği) Nedir?

Hiperprolaktinemi, kanda normalden daha yüksek prolaktin seviyelerinin bulunması durumudur. Normal prolaktin seviyeleri laboratuvarlara göre değişiklik gösterebilir, ancak genellikle kadınlarda 25 ng/mL (nanogram/mililitre) ve erkeklerde 20 ng/mL'nin altındadır. Bu değerlerin üzerinde prolaktin seviyeleri saptanması, hiperprolaktinemi olarak kabul edilir.

Hiperprolaktinemi, kadınlarda ve erkeklerde farklı belirtilere yol açabilir ve üreme sağlığını olumsuz etkileyebilir. Tedavi edilmediği takdirde, kısırlık, kemik yoğunluğu kaybı ve diğer sağlık sorunlarına neden olabilir.

Prolaktin Yüksekliğinin Nedenleri

Prolaktin yüksekliğinin birçok farklı nedeni olabilir. En yaygın nedenlerden bazıları şunlardır:

1. Prolaktinoma

Prolaktinoma, hipofiz bezinde oluşan ve prolaktin üreten iyi huylu bir tümördür. En sık görülen hipofiz tümörü tipidir ve hiperprolaktinemiye en sık neden olan faktördür. Prolaktinomalar genellikle yavaş büyürler ve nadiren kansere dönüşürler. Prolaktinomanın boyutu, prolaktin seviyesini ve semptomların şiddetini etkileyebilir. Küçük prolaktinomalar (mikroadenomlar) 1 cm'den küçükken, büyük prolaktinomalar (makroadenomlar) 1 cm'den büyüktür.

Prolaktinoma belirtileri şunlar olabilir:

• Kadınlarda: Adet düzensizlikleri, adetlerin tamamen kesilmesi (amenore), meme akıntısı (galaktore), kısırlık, cinsel istekte azalma.
• Erkeklerde: Cinsel istekte azalma, erektil disfonksiyon, meme büyümesi (jinekomasti), kısırlık.
• Her iki cinsiyette: Baş ağrısı, görme bozuklukları (özellikle büyük tümörlerde, optik sinire baskı yapması nedeniyle).

2. İlaçlar

Bazı ilaçlar prolaktin seviyelerini yükseltebilir. Bu ilaçlar şunları içerebilir:

• Antipsikotikler: Şizofreni ve bipolar bozukluk gibi psikiyatrik rahatsızlıkların tedavisinde kullanılan bazı ilaçlar (örneğin, risperidon, haloperidol) prolaktin seviyelerini artırabilir.
• Antidepresanlar: Bazı antidepresanlar (özellikle serotonin geri alım inhibitörleri - SSRI'lar) prolaktin seviyelerinde hafif bir artışa neden olabilir.
• Mide İlaçları: Mide asidini azaltan bazı ilaçlar (örneğin, simetidin, ranitidin) prolaktin seviyelerini yükseltebilir.
• Hipertansiyon İlaçları: Bazı tansiyon ilaçları (örneğin, verapamil) prolaktin seviyelerini etkileyebilir.
• Opioid Ağrı Kesiciler: Bazı opioid ağrı kesiciler prolaktin salınımını artırabilir.
• Doğum Kontrol Hapları: Bazı doğum kontrol hapları, özellikle yüksek dozda östrojen içerenler, prolaktin seviyelerini hafifçe yükseltebilir.

Kullandığınız ilaçların prolaktin seviyelerini etkileyip etkilemediğini doktorunuzla konuşmanız önemlidir. Eğer bir ilaç prolaktin yüksekliğine neden oluyorsa, doktorunuz ilacı değiştirmeyi veya dozu ayarlamayı düşünebilir.

3. Hipotiroidizm

Hipotiroidizm, tiroid bezinin yeterli miktarda tiroid hormonu üretmediği bir durumdur. Tiroid hormon eksikliği, hipofiz bezini daha fazla TRH (tirotropin salgılatıcı hormon) salgılamaya teşvik eder. TRH, prolaktin salınımını da uyarabildiğinden, hipotiroidizm prolaktin yüksekliğine neden olabilir.

Hipotiroidizm belirtileri şunlar olabilir:

• Yorgunluk
• Kilo alımı
• Kabızlık
• Cilt kuruluğu
• Saç dökülmesi
• Soğuğa karşı hassasiyet
• Depresyon

Hipotiroidizm teşhisi konulursa, tiroid hormonu replasman tedavisi ile tiroid hormon seviyeleri normale döndürülerek prolaktin yüksekliği de düzeltilebilir.

4. Böbrek Yetmezliği

Kronik böbrek yetmezliği, prolaktin seviyelerinin yükselmesine neden olabilir. Böbrekler, prolaktini kandan temizleyen önemli organlardır. Böbrek yetmezliği durumunda, prolaktin vücutta birikir ve seviyesi yükselir.

5. Karaciğer Hastalıkları

Karaciğer, prolaktin metabolizmasında rol oynar. Karaciğer hastalıkları, prolaktinin vücuttan atılmasını zorlaştırarak prolaktin seviyelerinin yükselmesine neden olabilir.

6. Stres

Fiziksel veya duygusal stres, prolaktin seviyelerini geçici olarak yükseltebilir. Stresli durumlarda, vücut prolaktin salgılayarak stresle başa çıkmaya çalışır. Ancak, kronik stres durumlarında prolaktin yüksekliği kalıcı hale gelebilir.

7. Meme Uyarılması

Sık sık meme uyarılması, prolaktin salınımını uyarabilir. Emzirme, bebek emzirmeyen kadınlarda sık sık meme uyarılması veya bazı giysilerin sürtünmesi prolaktin seviyelerini yükseltebilir.

8. Hipofiz Bezi Hastalıkları

Hipofiz bezi tümörleri (prolaktinoma dışında), hipofiz sapı lezyonları veya diğer hipofiz bezi hastalıkları, prolaktin salınımını etkileyebilir ve prolaktin yüksekliğine neden olabilir.

9. İdiyopatik Hiperprolaktinemi

Bazı durumlarda, prolaktin yüksekliğinin nedeni belirlenemez. Bu duruma idiyopatik hiperprolaktinemi denir. Bu durumda, genellikle küçük prolaktinoma olasılığı dışlanmalıdır ve düzenli takip önerilir.

Prolaktin Yüksekliğinin Belirtileri

Prolaktin yüksekliğinin belirtileri, cinsiyete, yaşa ve prolaktin seviyesinin yüksekliğine bağlı olarak değişebilir. Bazı kişilerde hiçbir belirti görülmeyebilirken, bazılarında belirgin semptomlar ortaya çıkabilir.

Kadınlarda Prolaktin Yüksekliği Belirtileri

• Adet Düzensizlikleri: Adet döngüsünün uzaması, kısalması, adetlerin atlanması veya tamamen kesilmesi (amenore) en sık görülen belirtilerden biridir.
• Meme Akıntısı (Galaktore): Hamilelik veya emzirme olmamasına rağmen memelerden süt benzeri bir sıvı gelmesi durumudur.
• Kısırlık: Yüksek prolaktin seviyeleri, ovulasyonu (yumurtlama) engelleyerek hamile kalmayı zorlaştırabilir.
• Cinsel İstekte Azalma: Libido azalması veya cinsel isteksizlik görülebilir.
• Vajinal Kuruluk: Östrojen seviyelerinin azalmasına bağlı olarak vajinal kuruluk ve cinsel ilişki sırasında ağrı oluşabilir.
• Kemik Yoğunluğu Kaybı (Osteoporoz): Uzun süreli prolaktin yüksekliği, östrojen eksikliğine yol açarak kemik yoğunluğunun azalmasına ve osteoporoza neden olabilir.
• Kilo Alımı: Bazı kadınlarda kilo alımı görülebilir.
• Baş Ağrısı ve Görme Bozuklukları: Özellikle büyük prolaktinomalar, baş ağrısına ve görme bozukluklarına (çift görme, bulanık görme, görme alanı kaybı) neden olabilir.

Erkeklerde Prolaktin Yüksekliği Belirtileri

• Cinsel İstekte Azalma: Libido azalması veya cinsel isteksizlik en sık görülen belirtilerden biridir.
• Erektil Disfonksiyon: Sertleşme sorunları yaşanabilir.
• Meme Büyümesi (Jinekomasti): Memelerde büyüme ve hassasiyet görülebilir.
• Kısırlık: Yüksek prolaktin seviyeleri, sperm üretimini etkileyerek kısırlığa neden olabilir.
• Kas Kütlesinde Azalma: Kas kütlesinde azalma ve güçsüzlük görülebilir.
• Kemik Yoğunluğu Kaybı (Osteoporoz): Uzun süreli prolaktin yüksekliği, testosteron eksikliğine yol açarak kemik yoğunluğunun azalmasına ve osteoporoza neden olabilir.
• Baş Ağrısı ve Görme Bozuklukları: Özellikle büyük prolaktinomalar, baş ağrısına ve görme bozukluklarına (çift görme, bulanık görme, görme alanı kaybı) neden olabilir.

Çocuklarda Prolaktin Yüksekliği Belirtileri

Çocuklarda prolaktin yüksekliği nadir görülür. Belirtiler şunlar olabilir:

• Erken Ergenlik: Kız çocuklarında erken meme gelişimi, erkek çocuklarında erken sakal çıkması veya ses kalınlaşması görülebilir.
• Büyüme Geriliği: Büyüme hormonu salınımını etkileyerek büyüme geriliğine neden olabilir.
• Adet Düzensizlikleri: Kız çocuklarında adet düzensizlikleri görülebilir.

Prolaktin Yüksekliği Tanısı

Prolaktin yüksekliğinin tanısı, bir dizi test ve değerlendirme ile konulur:

1. Tıbbi Öykü ve Fizik Muayene

Doktorunuz, tıbbi öykünüzü (geçmiş hastalıklarınız, kullandığınız ilaçlar, aile öykünüz) alacak ve fizik muayene yapacaktır. Belirtileriniz, adet döngünüz, cinsel fonksiyonlarınız ve kullandığınız ilaçlar hakkında sorular soracaktır.

2. Kan Testleri

Prolaktin seviyesini ölçmek için kan testi yapılır. Bu test genellikle sabah aç karnına yapılır, çünkü prolaktin seviyeleri gün içinde değişebilir. Doktorunuz, prolaktin seviyesini etkileyebilecek stres gibi faktörleri en aza indirmek için testten önce birkaç saat dinlenmenizi isteyebilir. Prolaktin yüksekliği saptanırsa, testin tekrarlanması gerekebilir.

Ayrıca, doktorunuz tiroid fonksiyonlarınızı (TSH, serbest T4), böbrek fonksiyonlarınızı (BUN, kreatinin) ve karaciğer fonksiyonlarınızı (ALT, AST) değerlendirmek için de kan testleri isteyebilir.

3. İlaç Değerlendirmesi

Doktorunuz, kullandığınız ilaçları gözden geçirecek ve prolaktin yüksekliğine neden olabilecek ilaçları belirlemeye çalışacaktır.

4. Hipofiz MRG (Manyetik Rezonans Görüntüleme)

Prolaktin yüksekliğinin nedeni bulunamazsa veya prolaktin seviyesi çok yüksekse, hipofiz bezinin MRG'si çekilir. MRG, hipofiz bezindeki tümörleri (prolaktinoma) veya diğer anormallikleri tespit etmeye yardımcı olur.

5. Görme Alanı Testi

Büyük prolaktinomalar optik sinire baskı yaparak görme bozukluklarına neden olabilir. Bu nedenle, doktorunuz görme alanınızı değerlendirmek için bir görme alanı testi isteyebilir.

6. Prolaktin Stimülasyon Testleri

Bazı durumlarda, prolaktin salınımını uyarmak için TRH (tirotropin salgılatıcı hormon) veya metoklopramid gibi ilaçlar kullanılarak prolaktin stimülasyon testleri yapılabilir. Bu testler, hipofiz bezinin prolaktin salınımına nasıl yanıt verdiğini değerlendirmeye yardımcı olur.

7. Makroprolaktin Testi

Makroprolaktin, prolaktinin büyük bir formudur ve genellikle biyolojik olarak aktif değildir. Bazı laboratuvar testleri, makroprolaktini prolaktin olarak ölçebilir ve yanlışlıkla yüksek prolaktin seviyesi tespit edilebilir. Bu nedenle, yüksek prolaktin seviyesi saptanırsa, makroprolaktin testi yapılarak makroprolaktin varlığı araştırılmalıdır.

Prolaktin Yüksekliği Tedavisi

Prolaktin yüksekliğinin tedavisi, nedenine, belirtilerin şiddetine ve hastanın genel sağlık durumuna bağlı olarak değişir. Tedavi seçenekleri şunlardır:

1. İlaç Tedavisi

Prolaktin yüksekliğinin en sık kullanılan tedavi yöntemidir. Dopamin agonistleri adı verilen ilaçlar (örneğin, bromokriptin, kabergolin) prolaktin salınımını baskılayarak prolaktin seviyelerini düşürür ve prolaktinomanın boyutunu küçültebilir. Dopamin agonistleri genellikle iyi tolere edilir, ancak bazı yan etkileri olabilir (bulantı, baş ağrısı, baş dönmesi, burun tıkanıklığı). Kabergolin, bromokriptine göre daha etkili ve daha az yan etkiye sahip olabilir.

İlaç tedavisi genellikle uzun sürelidir ve prolaktin seviyeleri normale döndükten sonra bile devam ettirilmesi gerekebilir. Doktorunuz, düzenli olarak prolaktin seviyelerinizi kontrol edecek ve ilaç dozunu ayarlayacaktır.

2. Cerrahi Tedavi

Prolaktinoma çok büyükse, ilaç tedavisine yanıt vermiyorsa veya görme bozukluklarına neden oluyorsa cerrahi tedavi düşünülebilir. Cerrahi genellikle transsfenoidal yaklaşım (burun yoluyla hipofize ulaşım) ile yapılır. Cerrahi, prolaktinomanın tamamen çıkarılmasını sağlayabilir, ancak bazı durumlarda tümörün tamamı çıkarılamayabilir ve ilaç tedavisine devam edilmesi gerekebilir.

Cerrahi tedavinin bazı riskleri vardır (hipofiz hormon eksiklikleri, menenjit, burun kanaması, beyin omurilik sıvısı sızıntısı). Bu nedenle, cerrahi kararı dikkatlice değerlendirilmelidir.

3. Radyoterapi

Cerrahi veya ilaç tedavisi başarısız olursa veya prolaktinoma tekrarlarsa, radyoterapi düşünülebilir. Radyoterapi, tümör hücrelerini yok etmek için yüksek enerjili ışınlar kullanır. Radyoterapinin etkisi genellikle yavaş başlar ve prolaktin seviyelerinin düşmesi birkaç yıl sürebilir. Radyoterapinin bazı yan etkileri vardır (hipofiz hormon eksiklikleri, beyin hasarı). Bu nedenle, radyoterapi kararı dikkatlice değerlendirilmelidir.

4. Altta Yatan Nedenin Tedavisi

Prolaktin yüksekliğine neden olan altta yatan bir durum varsa (örneğin, hipotiroidizm), bu durumun tedavi edilmesi prolaktin seviyelerini normale döndürebilir.

5. İlaçların Değiştirilmesi veya Dozunun Ayarlanması

Eğer prolaktin yüksekliğine neden olan bir ilaç kullanıyorsanız, doktorunuz ilacı değiştirmeyi veya dozu ayarlamayı düşünebilir.

6. Takip

Prolaktin yüksekliği tedavisi gören hastaların düzenli olarak takip edilmesi önemlidir. Takip sırasında prolaktin seviyeleri, hipofiz hormon seviyeleri ve tümör boyutu değerlendirilir. Tedavinin etkinliği ve yan etkileri izlenir. Gerekirse tedavi planı değiştirilir.

Prolaktin Yüksekliği ve Hamilelik

Prolaktin yüksekliği, kadınlarda kısırlığa neden olabilir. Ancak, prolaktin seviyeleri tedavi ile normale döndürüldükten sonra hamile kalma olasılığı artar. Hamilelik sırasında prolaktin seviyeleri doğal olarak yükselir. Eğer hamileyseniz ve prolaktinoma teşhisi konulmuşsa, doktorunuz hamilelik boyunca sizi yakından takip edecektir. Genellikle, ilaç tedavisine hamilelik sırasında devam edilmez, ancak büyük prolaktinomalar varsa veya görme bozuklukları ortaya çıkarsa ilaç tedavisine devam edilebilir.

Emzirme döneminde de prolaktin seviyeleri yüksektir. Ancak, prolaktinoma tedavisi gören kadınlar emzirmek istiyorlarsa, doktorlarıyla konuşmaları önemlidir. Doktorunuz, emzirmenin güvenli olup olmadığını ve ilaç tedavisine devam edilip edilmemesi gerektiğini değerlendirecektir.

Prolaktin Yüksekliği ile Yaşamak

Prolaktin yüksekliği, yaşam kalitesini olumsuz etkileyebilecek bir durumdur. Ancak, uygun tedavi ve düzenli takip ile prolaktin seviyeleri normale döndürülebilir ve belirtiler kontrol altına alınabilir. Prolaktin yüksekliği ile yaşayan kişilerin dikkat etmesi gereken bazı noktalar şunlardır:

• Doktorunuzun Önerilerine Uyun: Doktorunuzun önerdiği tedavi planına harfiyen uyun. İlaçlarınızı düzenli olarak alın ve takip randevularınızı aksatmayın.
• Sağlıklı Yaşam Tarzı Benimseyin: Sağlıklı ve dengeli beslenin, düzenli egzersiz yapın ve stresten uzak durmaya çalışın.
• İlaçlarınızı Gözden Geçirin: Kullandığınız ilaçların prolaktin seviyelerini etkileyip etkilemediğini doktorunuzla konuşun.
• Destek Alın: Prolaktin yüksekliği ile ilgili duygusal ve psikolojik zorluklar yaşıyorsanız, bir terapistten veya destek grubundan yardım almayı düşünebilirsiniz.
• Bilgi Edinin: Prolaktin yüksekliği hakkında bilgi edinmek, durumu daha iyi anlamanıza ve tedavi sürecine daha aktif katılmanıza yardımcı olabilir.

Sonuç

Prolaktin yüksekliği (hiperprolaktinemi), hipofiz bezi tarafından üretilen prolaktin hormonunun normalden yüksek olması durumudur. Prolaktinoma, ilaçlar, hipotiroidizm, böbrek yetmezliği, karaciğer hastalıkları, stres ve meme uyarılması gibi birçok nedeni olabilir. Kadınlarda adet düzensizlikleri, meme akıntısı ve kısırlık gibi belirtilere yol açabilirken, erkeklerde cinsel istekte azalma, erektil disfonksiyon ve meme büyümesine neden olabilir. Tanısı, kan testleri ve hipofiz MRG ile konulur. Tedavisi, ilaçlar (dopamin agonistleri), cerrahi veya radyoterapi ile yapılabilir. Uygun tedavi ve düzenli takip ile prolaktin seviyeleri normale döndürülebilir ve belirtiler kontrol altına alınabilir.

Eğer prolaktin yüksekliği belirtileri yaşıyorsanız, bir endokrinoloji uzmanına başvurmanız önemlidir. Erken tanı ve tedavi, komplikasyonların önlenmesine ve yaşam kalitenizin artmasına yardımcı olabilir.