Yoğun BakımKadın Hastalıkları ve DoğumPerinatoloji

Gebelik Zehirlenmesi (Preeklampsi) Hakkında Bilmeniz Gerekenler: Riskler, Belirtiler ve Tedavi Yöntemleri

Gebelik zehirlenmesi, diğer adıyla preeklampsi, hamilelik sırasında ortaya çıkan ve hem anne hem de bebek için ciddi sağlık sorunlarına yol açabilen bir durumdur. Genellikle gebeliğin 20. haftasından sonra başlar, ancak bazen doğumdan sonra da görülebilir. Preeklampsi, yüksek tansiyon ve genellikle idrarda protein bulunması ile karakterizedir. Ancak bazı durumlarda proteinüri olmaksızın da preeklampsi tanısı konulabilir. Bu blog yazısında, preeklampsi hakkında bilmeniz gerekenleri, risk faktörlerini, belirtilerini, tanı yöntemlerini ve tedavi seçeneklerini ayrıntılı olarak ele alacağız. Amacımız, anne adaylarını bu konuda bilinçlendirmek ve sağlıklı bir gebelik süreci geçirmelerine yardımcı olmaktır.

Preeklampsi Nedir?

Preeklampsi, gebelikte ortaya çıkan ve anne ile bebek için risk oluşturan bir komplikasyondur. Temel olarak yüksek tansiyon ve organ hasarı (genellikle karaciğer ve böbrekler) ile karakterizedir. Bu durum, plasentanın (bebeğe oksijen ve besin sağlayan organ) düzgün çalışmamasına neden olabilir. Preeklampsi, hafiften şiddetliye kadar değişebilir ve erken teşhis ve tedavi, ciddi komplikasyonları önlemek için hayati önem taşır.

Preeklampsi Neden Olur?

Preeklampsinin kesin nedeni tam olarak bilinmemektedir. Ancak, plasentanın gelişimindeki anormalliklerin rol oynadığı düşünülmektedir. Erken gebelik döneminde, plasentayı besleyen kan damarları düzgün bir şekilde gelişmeyebilir veya daralabilir. Bu durum, plasentaya yeterli kan akışını engelleyerek preeklampsiye yol açabilir. Bu yetersiz kan akışı, anne vücudunda bir dizi reaksiyonu tetikler, bu da yüksek tansiyon ve diğer organ hasarlarına neden olur.

Preeklampsinin Tipleri

Preeklampsi, şiddetine ve ortaya çıkış zamanına göre farklı tiplere ayrılabilir:

• Hafif Preeklampsi: Tansiyon yüksekliği (140/90 mmHg veya üzeri) ve idrarda hafif protein bulunması ile karakterizedir.
• Şiddetli Preeklampsi: Tansiyonun daha yüksek olması (160/110 mmHg veya üzeri), idrarda yüksek miktarda protein bulunması, baş ağrısı, görme bozuklukları, karın ağrısı ve organ hasarı belirtileri ile karakterizedir.
• Eklampsi: Preeklampsiye ek olarak nöbetlerin de görüldüğü en ciddi formdur. Eklampsi, anne ve bebek için hayati tehlike oluşturabilir.
• HELLP Sendromu: Preeklampsinin bir komplikasyonu olan HELLP sendromu, Hemoliz (kırmızı kan hücrelerinin yıkımı), Elevated Liver enzymes (yüksek karaciğer enzimleri) ve Low Platelet count (düşük trombosit sayısı) anlamına gelir. HELLP sendromu, hızlı bir şekilde ilerleyebilir ve anne ve bebek için ciddi riskler taşır.
• Doğum Sonrası Preeklampsi: Nadir durumlarda, preeklampsi doğumdan sonraki ilk birkaç gün veya hafta içinde de ortaya çıkabilir.

Preeklampsi İçin Risk Faktörleri

Preeklampsi riskini artıran birçok faktör bulunmaktadır. Bu faktörlere sahip olmak, preeklampsi gelişeceği anlamına gelmez, ancak riski artırdığı için dikkatli olunması önemlidir.

• İlk Gebelik: İlk gebeliğini yaşayan kadınlarda preeklampsi riski daha yüksektir.
• Önceki Gebelikte Preeklampsi Öyküsü: Daha önce preeklampsi geçirmiş olan kadınların tekrar preeklampsi geliştirme riski daha yüksektir.
• Ailede Preeklampsi Öyküsü: Ailede (anne, kız kardeş) preeklampsi öyküsü olan kadınlarda risk artar.
• Kronik Yüksek Tansiyon (Hipertansiyon): Gebelik öncesinde yüksek tansiyonu olan kadınlarda preeklampsi riski daha yüksektir.
• Kronik Böbrek Hastalığı: Böbrek hastalığı olan kadınlarda preeklampsi riski artar.
• Diyabet: Gebelik öncesinde veya gebelik sırasında diyabeti olan kadınlarda preeklampsi riski daha yüksektir.
• Obezite: Vücut kitle indeksi (VKİ) 30 veya üzeri olan kadınlarda preeklampsi riski artar.
• Çoğul Gebelik (İkiz, Üçüz vb.): Çoğul gebeliklerde preeklampsi riski daha yüksektir.
• İleri Anne Yaşı: 35 yaş ve üzeri hamile kalan kadınlarda preeklampsi riski artar.
• SLE (Sistemik Lupus Eritematozus) veya Antifosfolipid Sendromu gibi Otoimmün Hastalıklar: Bu tür hastalıklara sahip kadınlarda preeklampsi riski daha yüksektir.
• Tüp Bebek (IVF) ile Hamile Kalmak: Tüp bebek tedavisi ile hamile kalan kadınlarda preeklampsi riski biraz daha yüksek olabilir.

Preeklampsi Belirtileri

Preeklampsi belirtileri kişiden kişiye farklılık gösterebilir ve bazen belirtiler hafif olabilir veya hiç fark edilmeyebilir. Bu nedenle, düzenli doktor kontrolleri ve tansiyon takibi önemlidir. Preeklampsi belirtileri fark edildiğinde derhal doktora başvurulmalıdır.

• Yüksek Tansiyon: Gebeliğin 20. haftasından sonra tansiyonun 140/90 mmHg veya üzerinde olması. Tansiyonun normalden yüksek olması, preeklampsinin en önemli belirtilerinden biridir.
• İdrarda Protein (Proteinüri): İdrar testinde protein bulunması. Bazı durumlarda, proteinüri olmaksızın da preeklampsi tanısı konulabilir.
• Şiddetli Baş Ağrısı: Geçmeyen ve ağrı kesicilere yanıt vermeyen şiddetli baş ağrıları.
• Görme Bozuklukları: Bulanık görme, çift görme, ışık çakmaları veya geçici görme kaybı gibi görme sorunları.
• Karın Ağrısı: Özellikle sağ üst karın bölgesinde veya mide bölgesinde şiddetli ağrı. Bu ağrı, karaciğer hasarının bir belirtisi olabilir.
• Bulantı ve Kusma: Özellikle gebeliğin son aylarında başlayan veya şiddetlenen bulantı ve kusma.
• Ani Kilo Artışı: Birkaç gün içinde 1-2 kilodan fazla kilo almak, vücutta sıvı birikiminin bir işareti olabilir.
• Vücutta Şişlik (Ödem): Özellikle ellerde, ayaklarda ve yüzde şişlik. Ancak, gebelikte hafif şişlikler normal olabilir, bu nedenle ani ve şiddetli şişlikler daha önemlidir.
• Nefes Darlığı: Akciğerlerde sıvı birikimi nedeniyle nefes darlığı yaşanabilir.
• Az İdrar Çıkarma: Böbrek fonksiyonlarının bozulması nedeniyle idrar miktarında azalma olabilir.
• Reflekslerde Artış: Doktor muayenesi sırasında reflekslerde aşırı artış tespit edilebilir.

Preeklampsi Tanısı

Preeklampsi tanısı, belirtiler, tansiyon ölçümü ve laboratuvar testlerinin sonuçlarına göre konulur. Doktor, anne adayının sağlık geçmişini değerlendirir ve fiziksel muayene yapar. Tanı sürecinde aşağıdaki yöntemler kullanılır:

• Tansiyon Ölçümü: Düzenli tansiyon ölçümleri, preeklampsinin erken teşhisi için önemlidir. Tansiyonun 140/90 mmHg veya üzerinde olması durumunda, doktor daha detaylı incelemeler yapar.
• İdrar Testi: İdrar testinde protein aranır. 24 saatlik idrar toplama testi, idrarda protein miktarını daha doğru bir şekilde ölçmek için kullanılabilir.
• Kan Testleri:
  • Tam Kan Sayımı (CBC): Trombosit sayısını kontrol etmek için yapılır. Trombosit sayısının düşük olması, HELLP sendromunun bir belirtisi olabilir.
  • Karaciğer Fonksiyon Testleri: Karaciğer enzimlerinin (AST, ALT) seviyelerini ölçmek için yapılır. Yüksek karaciğer enzimleri, karaciğer hasarının bir göstergesi olabilir.
  • Böbrek Fonksiyon Testleri: Kreatinin ve üre gibi böbrek fonksiyonlarını değerlendiren testler yapılır. Böbrek fonksiyonlarının bozulması, preeklampsinin bir komplikasyonu olabilir.
  • Ürik Asit: Ürik asit seviyesinin yüksek olması, preeklampsi ile ilişkili olabilir.
• Ultrasonografi: Bebeğin büyümesini ve iyilik halini değerlendirmek için ultrason yapılır. Doppler ultrason, plasentaya kan akışını değerlendirmek için kullanılabilir.
• NST (Non-Stress Test): Bebeğin kalp atış hızını ve hareketlerini izlemek için NST yapılır. Bu test, bebeğin iyilik halini değerlendirmeye yardımcı olur.
• Biyofiziksel Profil (BPP): Ultrason ve NST'nin bir kombinasyonudur. Bebeğin solunum hareketleri, vücut hareketleri, kas tonusu, amniyon sıvısı miktarı ve kalp atış hızı değerlendirilir.

Preeklampsi Tedavisi

Preeklampsi tedavisi, hastalığın şiddetine, gebelik haftasına ve anne ile bebeğin genel sağlık durumuna göre belirlenir. Tedavinin temel amacı, anne ve bebeğin sağlığını korumak ve komplikasyonları önlemektir.

Hafif Preeklampsi Tedavisi

Hafif preeklampsi durumunda, doktor genellikle aşağıdaki önlemleri önerir:

• Sık Doktor Kontrolleri: Tansiyon, idrar ve kan testleri düzenli olarak kontrol edilir.
• Evde Tansiyon Takibi: Hastanın evde tansiyonunu düzenli olarak ölçmesi ve doktoruna bildirmesi önemlidir.
• Dinlenme: Yeterli dinlenme ve stresin azaltılması önemlidir.
• Bol Sıvı Tüketimi: Vücudun susuz kalmasını önlemek için bol sıvı tüketilmesi önerilir.
• Diyet: Tuz alımının kısıtlanması genellikle önerilmez, ancak sağlıklı ve dengeli bir diyet önemlidir. Protein açısından zengin besinler tüketmek faydalı olabilir.
• Bebeğin İzlenmesi: Ultrason, NST ve BPP gibi yöntemlerle bebeğin iyilik hali düzenli olarak değerlendirilir.

Şiddetli Preeklampsi Tedavisi

Şiddetli preeklampsi durumunda, hastanede yatış ve daha yoğun tedavi gerekebilir. Tedavi yöntemleri şunlardır:

• Hastanede Yatış: Anne ve bebeğin daha yakından izlenmesi için hastanede yatış gereklidir.
• Tansiyon İlaçları (Antihipertansifler): Tansiyonu düşürmek ve kontrol altında tutmak için ilaçlar kullanılır. Sık kullanılan ilaçlar arasında labetalol, nifedipin ve hidralazin bulunur.
• Magnezyum Sülfat: Nöbetleri önlemek için magnezyum sülfat verilir. Magnezyum sülfat, aynı zamanda bebeğin beyin gelişimine de yardımcı olabilir. Magnezyum sülfatın yan etkileri arasında sıcak basması, terleme, bulantı ve kas güçsüzlüğü yer alır.
• Kortikosteroidler: Bebeğin akciğerlerinin olgunlaşmasını hızlandırmak için kortikosteroidler (betametazon veya deksametazon) verilebilir. Bu ilaçlar, erken doğumun kaçınılmaz olduğu durumlarda bebeğin solunum sıkıntısı yaşama riskini azaltır.
• Doğum: Preeklampsi ilerliyorsa veya anne veya bebeğin sağlığı tehlikeye giriyorsa, doğum en iyi seçenek olabilir. Doğum yöntemi, gebelik haftasına, annenin durumuna ve bebeğin iyilik haline göre belirlenir.
• Vajinal Doğum: Eğer anne ve bebeğin durumu stabil ise ve doğum yakınsa, vajinal doğum denenebilir.
• Sezaryen: Annenin veya bebeğin sağlığı için acil doğum gerekiyorsa veya vajinal doğum mümkün değilse, sezaryen tercih edilir.

HELLP Sendromu Tedavisi

HELLP sendromu, preeklampsinin ciddi bir komplikasyonu olduğu için acil tedavi gerektirir. Tedavi genellikle aşağıdaki adımları içerir:

• Hastanede Yatış: Anne ve bebeğin sürekli izlenmesi için hastanede yatış gereklidir.
• Kan Transfüzyonu: Trombosit sayısı çok düşükse, trombosit transfüzyonu yapılabilir.
• Tansiyon İlaçları: Yüksek tansiyonu kontrol altına almak için ilaçlar kullanılır.
• Magnezyum Sülfat: Nöbetleri önlemek için magnezyum sülfat verilir.
• Doğum: HELLP sendromu genellikle gebeliğin sonlandırılmasını gerektirir. Doğum yöntemi, annenin ve bebeğin durumuna göre belirlenir.

Doğum Sonrası Preeklampsi Tedavisi

Doğum sonrası preeklampsi nadir görülür, ancak ciddi bir durumdur ve tedavi gerektirir. Tedavi genellikle aşağıdaki adımları içerir:

• Hastanede Yatış: Anne ve bebeğin izlenmesi için hastanede yatış gereklidir.
• Tansiyon İlaçları: Yüksek tansiyonu kontrol altına almak için ilaçlar kullanılır.
• Magnezyum Sülfat: Nöbetleri önlemek için magnezyum sülfat verilebilir.
• Sıvı Takibi: Vücuttaki sıvı dengesini sağlamak için sıvı takibi yapılır.

Preeklampsi Komplikasyonları

Preeklampsi, anne ve bebek için ciddi komplikasyonlara yol açabilir. Erken teşhis ve tedavi, bu komplikasyonların riskini azaltmaya yardımcı olabilir.

Anne İçin Komplikasyonlar

• Eklampsi: Preeklampsiye bağlı nöbetler. Eklampsi, anne için hayati tehlike oluşturabilir ve beyin hasarına, komaya veya ölüme yol açabilir.
• HELLP Sendromu: Hemoliz (kırmızı kan hücrelerinin yıkımı), Elevated Liver enzymes (yüksek karaciğer enzimleri) ve Low Platelet count (düşük trombosit sayısı) ile karakterize bir durum. HELLP sendromu, karaciğer yetmezliğine, böbrek yetmezliğine ve kanama bozukluklarına yol açabilir.
• Akciğer Ödemi: Akciğerlerde sıvı birikmesi nedeniyle nefes darlığı yaşanması. Akciğer ödemi, solunum yetmezliğine neden olabilir.
• Böbrek Yetmezliği: Böbreklerin fonksiyonlarının bozulması. Böbrek yetmezliği, diyaliz gerektirebilir.
• Karaciğer Hasarı: Karaciğerde hasar meydana gelmesi. Karaciğer hasarı, karaciğer yetmezliğine yol açabilir.
• Beyin Kanaması (İnme): Yüksek tansiyon nedeniyle beyin damarlarının yırtılması ve beyin kanaması. Beyin kanaması, kalıcı nörolojik hasarlara veya ölüme neden olabilir.
• Plasenta Dekolmanı: Plasentanın doğumdan önce rahim duvarından ayrılması. Plasenta dekolmanı, anne için kanama ve bebek için oksijen yetersizliğine yol açabilir.
• DIC (Dissemine İntravasküler Koagülasyon): Vücutta yaygın kan pıhtılaşması ve kanama bozuklukları. DIC, organ yetmezliğine ve ölüme yol açabilir.
• Kalp Yetmezliği: Kalbin yeterince kan pompalayamaması.
• Gelecekteki Gebeliklerde Preeklampsi Riski: Daha önce preeklampsi geçirmiş olan kadınların sonraki gebeliklerinde preeklampsi geliştirme riski daha yüksektir.
• Kardiyovasküler Hastalık Riski: Preeklampsi geçirmiş kadınlarda ilerleyen yaşlarda yüksek tansiyon, kalp hastalığı ve inme gibi kardiyovasküler hastalıkların gelişme riski artar.

Bebek İçin Komplikasyonlar

• Erken Doğum (Prematürite): Preeklampsi nedeniyle doğumun erken başlatılması gerekebilir. Erken doğan bebeklerde solunum sıkıntısı, enfeksiyonlar, beslenme sorunları ve diğer sağlık sorunları riski daha yüksektir.
• Büyüme Geriliği (İntrauterin Büyüme Kısıtlılığı - IUGR): Plasentanın yeterince besin ve oksijen sağlayamaması nedeniyle bebeğin anne karnında yeterince büyüyememesi. Büyüme geriliği olan bebeklerde doğum ağırlığı düşüktür ve sağlık sorunları riski daha yüksektir.
• Solunum Sıkıntısı Sendromu (RDS): Erken doğan bebeklerde akciğerlerin yeterince gelişmemesi nedeniyle solunum sıkıntısı yaşanması.
• Nekrotizan Enterokolit (NEC): Erken doğan bebeklerde bağırsakların iltihaplanması ve hasar görmesi. NEC, hayati tehlike oluşturabilir.
• Serebral Palsi: Erken doğum veya oksijen yetersizliği nedeniyle beyin hasarı oluşması. Serebral palsi, hareket ve koordinasyon sorunlarına yol açabilir.
• Ölüm (Anne Karnında veya Doğumdan Sonra): Preeklampsi ve komplikasyonları nedeniyle bebeğin anne karnında veya doğumdan sonra ölme riski artar.

Preeklampsi Önleme

Preeklampsi için kesin bir önleme yöntemi olmamasına rağmen, bazı önlemler riski azaltmaya yardımcı olabilir.

• Düşük Doz Aspirin: Yüksek riskli kadınlarda (daha önce preeklampsi geçirmiş olanlar, kronik yüksek tansiyonu olanlar, böbrek hastalığı olanlar, diyabeti olanlar, otoimmün hastalığı olanlar veya çoğul gebeliği olanlar) gebeliğin 12. haftasından itibaren düşük doz aspirin (genellikle 81 mg) kullanılması preeklampsi riskini azaltabilir. Aspirin kullanmadan önce mutlaka doktorunuza danışın.
• Kalsiyum Takviyesi: Düşük kalsiyum alımı olan kadınlarda kalsiyum takviyesi almak preeklampsi riskini azaltabilir.
• Sağlıklı Beslenme: Gebelik öncesinde ve gebelik sırasında sağlıklı ve dengeli beslenmek önemlidir. Yeterli protein, vitamin ve mineral alımına dikkat edilmelidir.
• Kilo Kontrolü: Gebelik öncesinde ve gebelik sırasında sağlıklı kilo almak önemlidir. Obezite, preeklampsi riskini artırır.
• Düzenli Egzersiz: Doktorunuza danışarak gebelik sırasında düzenli egzersiz yapmak faydalı olabilir.
• Sigara ve Alkol Kullanımından Kaçınmak: Sigara ve alkol, gebelik sırasında zararlıdır ve preeklampsi riskini artırabilir.
• Düzenli Doktor Kontrolleri: Gebelik boyunca düzenli doktor kontrollerine gitmek, preeklampsinin erken teşhisi ve tedavisi için önemlidir. Tansiyon ve idrar testleri düzenli olarak yapılmalıdır.

Preeklampsi Hakkında Sıkça Sorulan Sorular (SSS)

1. Preeklampsi hamileliği nasıl etkiler?

   Preeklampsi, plasentanın düzgün çalışmasını engelleyerek bebeğe yeterli oksijen ve besin gitmesini zorlaştırabilir. Bu durum, bebeğin büyüme geriliğine, erken doğuma ve diğer sağlık sorunlarına yol açabilir.

2. Preeklampsi tekrarlar mı?

   Daha önce preeklampsi geçirmiş olan kadınların sonraki gebeliklerinde preeklampsi geliştirme riski daha yüksektir. Ancak, bu risk her zaman %100 değildir ve bazı önlemlerle azaltılabilir.

3. Preeklampsi olan bir kadın normal doğum yapabilir mi?

   Evet, preeklampsi olan bir kadın normal doğum yapabilir. Ancak, doğum yöntemi annenin ve bebeğin durumuna göre belirlenir. Şiddetli preeklampsi durumunda veya anne veya bebeğin sağlığı tehlikeye giriyorsa, sezaryen tercih edilebilir.

4. Preeklampsi doğumdan sonra geçer mi?

   Çoğu durumda, preeklampsi doğumdan sonra geçer. Ancak, bazı kadınlarda doğum sonrası preeklampsi gelişebilir. Bu nedenle, doğumdan sonra da tansiyon ve diğer belirtiler yakından takip edilmelidir.

5. Preeklampsi için hangi doktora başvurmalıyım?

   Preeklampsi şüphesi varsa, bir kadın doğum uzmanına başvurmalısınız. Kadın doğum uzmanı, gerekli tanı testlerini yapacak ve uygun tedavi planını belirleyecektir.

6. Preeklampsi ve Eklampsi arasındaki fark nedir?

   Preeklampsi, yüksek tansiyon ve organ hasarı ile karakterize bir durumdur. Eklampsi ise preeklampsiye ek olarak nöbetlerin de görüldüğü en ciddi formudur. Eklampsi, anne ve bebek için hayati tehlike oluşturabilir.

7. Preeklampsi kalıcı hasara neden olabilir mi?

   Evet, preeklampsi tedavi edilmezse veya geç kalınırsa kalıcı hasara neden olabilir. Özellikle böbrekler, karaciğer ve beyin gibi organlarda hasar meydana gelebilir. Ayrıca, preeklampsi geçirmiş kadınlarda ilerleyen yaşlarda kardiyovasküler hastalık riski artar.

Sonuç

Gebelik zehirlenmesi (preeklampsi), hem anne hem de bebek için ciddi sağlık sorunlarına yol açabilen bir durumdur. Risk faktörlerini bilmek, belirtileri tanımak ve düzenli doktor kontrollerine gitmek, preeklampsinin erken teşhisi ve tedavisi için önemlidir. Preeklampsi teşhisi konulduğunda, doktorunuzun önerdiği tedavi planına uymak ve gerekli önlemleri almak, anne ve bebeğin sağlığını korumak için hayati önem taşır. Unutmayın, erken teşhis ve doğru tedavi ile preeklampsinin olumsuz etkileri azaltılabilir ve sağlıklı bir gebelik süreci geçirilebilir.