Göğüs Cerrahisi Yoğun Bakım Ünitesinde Enfeksiyon Kontrolü: Hastalarımızı Nasıl Koruyoruz?

Göğüs cerrahisi yoğun bakım ünitesi (YBÜ), özellikle majör cerrahi girişimler sonrası hastaların yakından takip edildiği, hayati fonksiyonlarının desteklendiği kritik bir bölümdür. Bu hastalarda, cerrahi travma, immün sistemin baskılanması, invaziv girişimlerin (santral venöz kateter, üriner kateter, mekanik ventilasyon vb.) uygulanması ve uzun süreli YBÜ yatışları nedeniyle enfeksiyon riski önemli ölçüde artmaktadır. Enfeksiyonlar, hasta morbiditesini ve mortalitesini artırırken, hastanede kalış süresini uzatır ve sağlık hizmeti maliyetlerini yükseltir. Bu nedenle, göğüs cerrahisi YBÜ'sinde enfeksiyon kontrolü, hasta güvenliğini sağlamak ve tedavi başarısını artırmak için hayati öneme sahiptir.

Enfeksiyon Kontrolünün Önemi ve Hedefleri

Enfeksiyon kontrolünün temel amacı, hastane kaynaklı enfeksiyonların (HKE) insidansını azaltmak veya ortadan kaldırmaktır. Bu amaçla, kanıta dayalı uygulamalar ve stratejiler kullanılarak enfeksiyonların yayılmasını önlemek, erken tanı koymak ve etkili bir şekilde tedavi etmek hedeflenir. Göğüs cerrahisi YBÜ'sinde enfeksiyon kontrolünün spesifik hedefleri şunlardır:

• HKE insidansını kabul edilebilir düzeylere indirmek (ulusal ve uluslararası standartlara uygun olarak).
• Enfeksiyon risk faktörlerini belirlemek ve ortadan kaldırmak veya minimize etmek.
• Enfeksiyonların erken tanısını ve tedavisini sağlamak.
• Antibiyotik direncini kontrol altında tutmak ve uygun antibiyotik kullanımını teşvik etmek.
• Sağlık çalışanlarının enfeksiyon kontrolü konusunda farkındalığını ve uyumunu artırmak.
• Hasta ve yakınlarını enfeksiyon kontrolü konusunda bilgilendirmek ve bilinçlendirmek.

Göğüs Cerrahisi YBÜ'sinde Sık Görülen Enfeksiyonlar

Göğüs cerrahisi YBÜ'sinde en sık görülen enfeksiyonlar şunlardır:

• Pnömoni (Ventilatör İlişkili Pnömoni - VİP dahil): Mekanik ventilasyon, aspirasyon riski, immün yetmezlik gibi faktörler pnömoni riskini artırır. VİP, YBÜ'de mortalite ve morbiditenin önemli bir nedenidir.
• Kan Dolaşımı Enfeksiyonları (Kateter İlişkili Kan Dolaşımı Enfeksiyonları - KİKE dahil): Santral venöz kateterler, bakterilerin kan dolaşımına girmesi için bir kapı oluşturur. KİKE, YBÜ'de önemli bir enfeksiyon nedenidir ve mortaliteyi artırır.
• Üriner Sistem Enfeksiyonları (Kateter İlişkili Üriner Sistem Enfeksiyonları - KİÜSE dahil): Üriner kateterler, bakterilerin üriner sisteme girmesi için bir kapı oluşturur. KİÜSE, YBÜ'de sık görülen bir enfeksiyondur.
• Cerrahi Alan Enfeksiyonları (CAE): Cerrahi işlem sırasında veya sonrasında gelişen enfeksiyonlardır. Ameliyat tekniği, hastanın genel durumu ve enfeksiyon kontrol önlemlerine uyum CAE riskini etkiler.
• Clostridium difficile Enfeksiyonu (CDI): Antibiyotik kullanımı, normal bağırsak florasını bozarak C. difficile'nin aşırı büyümesine ve toksin üretmesine neden olabilir. CDI, YBÜ'de ciddi bir sorun olabilir ve pseudomembranöz kolit gibi komplikasyonlara yol açabilir.
• Sinüzit: Nazogastrik tüpler veya nazotrakeal entübasyon, sinüslerin drenajını engelleyerek sinüzit riskini artırabilir.

Enfeksiyon Kontrol Stratejileri

Göğüs cerrahisi YBÜ'sinde enfeksiyon kontrolü, multidisipliner bir yaklaşım gerektirir ve aşağıdaki stratejileri içerir:

1. Enfeksiyon Kontrol Programı ve Ekibi

Etkili bir enfeksiyon kontrol programı, enfeksiyon risklerini belirlemek, önleme stratejileri geliştirmek, uygulamak ve izlemek için gereklidir. Bu program, enfeksiyon kontrol ekibi tarafından yönetilir. Enfeksiyon kontrol ekibi, enfeksiyon hastalıkları uzmanı, mikrobiyoloji uzmanı, enfeksiyon kontrol hemşiresi ve diğer ilgili sağlık profesyonellerinden oluşur. Ekibin görevleri şunlardır:

• HKE insidansını izlemek ve analiz etmek.
• Enfeksiyon risk faktörlerini belirlemek.
• Enfeksiyon kontrol politikaları ve prosedürleri geliştirmek ve güncellemek.
• Sağlık çalışanlarına enfeksiyon kontrolü konusunda eğitim vermek.
• Enfeksiyon kontrol uygulamalarına uyumu izlemek ve değerlendirmek.
• Antibiyotik kullanımını izlemek ve yönetmek.
• Enfeksiyon salgınlarını araştırmak ve kontrol altına almak.

2. El Hijyeni

El hijyeni, enfeksiyonların yayılmasını önlemede en önemli ve en basit yöntemdir. Sağlık çalışanları, aşağıdaki durumlarda ellerini yıkamalı veya alkol bazlı el antiseptiği kullanmalıdır:

• Hastaya dokunmadan önce.
• Aseptik bir işlem yapmadan önce (örn., kateter takma).
• Vücut sıvılarına maruz kaldıktan sonra.
• Hastaya dokunduktan sonra.
• Hasta çevresindeki yüzeylere dokunduktan sonra.

El yıkama, sabun ve su ile en az 20 saniye sürmelidir. Alkol bazlı el antiseptiği kullanılıyorsa, tüm el yüzeyine uygulanmalı ve kuruması beklenmelidir.

El hijyenine uyumu artırmak için, YBÜ'de yeterli sayıda lavabo ve alkol bazlı el antiseptiği bulundurulmalı, sağlık çalışanlarına düzenli eğitimler verilmeli ve uyum düzenli olarak izlenmelidir.

3. Bariyer Önlemleri

Bariyer önlemleri, enfeksiyonların yayılmasını önlemek için kullanılan kişisel koruyucu ekipmanları (KKE) içerir. KKE'ler, eldiven, maske, gözlük/yüz siperliği ve önlüğü içerir. KKE'lerin seçimi ve kullanımı, bulaşma riskine göre belirlenir.

• Eldiven: Hastaya dokunmadan önce, vücut sıvılarına maruz kalma riski varsa veya kontamine yüzeylere dokunulacaksa eldiven giyilmelidir. Eldivenler, kullanımdan sonra uygun şekilde atılmalı ve eller yıkanmalıdır.
• Maske: Solunum yoluyla bulaşan enfeksiyonların yayılmasını önlemek için maske takılmalıdır. Özellikle, tüberküloz, influenza veya COVID-19 gibi hava yoluyla bulaşan hastalıkların olduğu durumlarda N95 maskesi kullanılması önerilir.
• Gözlük/Yüz Siperliği: Vücut sıvılarının sıçrama riski varsa gözleri ve yüzü korumak için gözlük veya yüz siperliği takılmalıdır.
• Önlük: Vücut sıvılarına maruz kalma riski varsa veya hastanın kan, idrar veya dışkısıyla kontamine olma riski varsa önlük giyilmelidir. Önlükler, kullanımdan sonra uygun şekilde atılmalı ve eller yıkanmalıdır.

4. Çevre Temizliği ve Dezenfeksiyonu

YBÜ'deki çevrenin temizliği ve dezenfeksiyonu, enfeksiyonların yayılmasını önlemek için önemlidir. Yüzeyler, sık dokunulan alanlar (örn., yatak kenarları, masa yüzeyleri, kapı kolları, ekipmanlar) düzenli olarak temizlenmeli ve dezenfekte edilmelidir. Temizlik ve dezenfeksiyon için, hastane tarafından onaylanmış ve etkili olduğu kanıtlanmış dezenfektanlar kullanılmalıdır. Temizlik ve dezenfeksiyon prosedürleri, standartlara uygun olarak belirlenmeli ve düzenli olarak denetlenmelidir.

Özellikle, C. difficile gibi spor oluşturan mikroorganizmaların olduğu durumlarda, hipoklorit bazlı dezenfektanlar kullanılması önerilir. Çünkü alkol bazlı dezenfektanlar sporlara karşı etkili değildir.

5. İnvaziv Girişimlerin Kontrolü

İnvaziv girişimler (santral venöz kateter, üriner kateter, mekanik ventilasyon vb.), enfeksiyon riskini artırır. Bu nedenle, invaziv girişimlerin gerekliliği dikkatlice değerlendirilmeli ve mümkün olduğunca kısa sürede sonlandırılmalıdır. İnvaziv girişimler sırasında aseptik tekniklere sıkı bir şekilde uyulmalı ve kateterlerin bakımı standart protokollere göre yapılmalıdır.

Santral Venöz Kateterler

Santral venöz kateter (SVK) ilişkili kan dolaşımı enfeksiyonlarını (KİKE) önlemek için aşağıdaki önlemler alınmalıdır:

• SVK takma gerekliliği dikkatlice değerlendirilmelidir.
• SVK takılırken aseptik tekniklere sıkı bir şekilde uyulmalıdır (el hijyeni, steril eldiven, steril örtü, klorheksidin bazlı cilt antiseptiği).
• SVK için femoral ven yerine subklavian veya internal juguler ven tercih edilmelidir.
• SVK'nin pansumanı steril teknikle yapılmalı ve düzenli olarak kontrol edilmelidir.
• SVK'nin lümenleri düzenli olarak antiseptik solüsyonlarla (örn., klorheksidin veya alkol) yıkanmalıdır.
• SVK'nin gerekliliği düzenli olarak değerlendirilmeli ve mümkün olduğunca kısa sürede çıkarılmalıdır.

Üriner Kateterler

Üriner kateter ilişkili üriner sistem enfeksiyonlarını (KİÜSE) önlemek için aşağıdaki önlemler alınmalıdır:

• Üriner kateter takma gerekliliği dikkatlice değerlendirilmelidir.
• Üriner kateter takılırken aseptik tekniklere sıkı bir şekilde uyulmalıdır (el hijyeni, steril eldiven, steril örtü, antiseptik solüsyon).
• Kapalı drenaj sistemi kullanılmalıdır.
• Kateter torbası, mesane seviyesinin altında tutulmalıdır.
• Kateterin düzenli olarak temizlenmesi ve bakımının yapılması gerekir.
• Üriner kateterin gerekliliği düzenli olarak değerlendirilmeli ve mümkün olduğunca kısa sürede çıkarılmalıdır.

Mekanik Ventilasyon

Ventilatör ilişkili pnömoniyi (VİP) önlemek için aşağıdaki önlemler alınmalıdır:

• Entübasyon gerekliliği dikkatlice değerlendirilmelidir.
• Entübasyon sırasında aseptik tekniklere sıkı bir şekilde uyulmalıdır.
• Hastanın başı yatak başından 30-45 derece yukarıda tutulmalıdır (semi-recumbent pozisyon).
• Subglottik sekresyonların düzenli olarak aspire edilmesi gerekir.
• Ağız bakımı düzenli olarak yapılmalıdır.
• Ventilatör devreleri düzenli olarak değiştirilmemelidir (rutin değişiklik önerilmemektedir).
• Ventilatörün nemlendirme sistemi düzenli olarak kontrol edilmeli ve temizlenmelidir.
• Hastanın ventilasyondan ayrılması (weaning) mümkün olduğunca erken başlatılmalıdır.

6. Antibiyotik Yönetimi

Antibiyotik direnci, küresel bir sağlık sorunudur. Antibiyotiklerin aşırı ve yanlış kullanımı, antibiyotik direncini artırır ve tedavi seçeneklerini sınırlar. Bu nedenle, göğüs cerrahisi YBÜ'sinde antibiyotik yönetimi programı uygulanmalıdır. Antibiyotik yönetimi programının amacı, uygun antibiyotik kullanımını teşvik etmek, gereksiz antibiyotik kullanımını azaltmak ve antibiyotik direncini kontrol altında tutmaktır.

Antibiyotik yönetimi programı aşağıdaki stratejileri içerir:

• Antibiyotik kullanımının izlenmesi ve analiz edilmesi.
• Antibiyotik reçeteleme kılavuzları ve protokollerinin geliştirilmesi ve uygulanması.
• Antibiyotik reçetelerinin gözden geçirilmesi ve onaylanması.
• Sağlık çalışanlarına antibiyotik kullanımı konusunda eğitim verilmesi.
• Mikrobiyoloji laboratuvarı ile işbirliği yapılması ve antibiyotik duyarlılık testlerinin sonuçlarının yorumlanması.
• Antibiyotik dirençli mikroorganizmaların yayılmasını önlemek için enfeksiyon kontrol önlemlerinin uygulanması.

7. Sürveyans

Sürveyans, HKE'lerin insidansını izlemek, risk faktörlerini belirlemek ve enfeksiyon kontrol önlemlerinin etkinliğini değerlendirmek için kullanılan sistematik bir süreçtir. Göğüs cerrahisi YBÜ'sinde sürveyans, enfeksiyon kontrol ekibi tarafından düzenli olarak yapılmalıdır. Sürveyans verileri, enfeksiyon kontrol programının geliştirilmesi ve iyileştirilmesi için kullanılır.

Sürveyans, aşağıdaki bilgileri içerir:

• HKE'lerin tanımı ve sınıflandırılması (CDC/NHSN kriterlerine göre).
• HKE'lerin insidans oranları (1000 hasta günü veya 100 hasta başına).
• HKE'lere neden olan mikroorganizmalar ve antibiyotik duyarlılıkları.
• HKE'lerin risk faktörleri (örn., yaş, cinsiyet, altta yatan hastalıklar, invaziv girişimler).
• Enfeksiyon kontrol önlemlerine uyum oranları.

8. Eğitim

Sağlık çalışanlarının enfeksiyon kontrolü konusundaki bilgi ve becerilerini artırmak için düzenli eğitimler verilmelidir. Eğitimler, el hijyeni, bariyer önlemleri, çevre temizliği ve dezenfeksiyonu, invaziv girişimlerin kontrolü, antibiyotik yönetimi ve sürveyans gibi konuları kapsamalıdır. Eğitimler, teorik ve uygulamalı olarak verilmelidir ve sağlık çalışanlarının katılımı teşvik edilmelidir.

Hasta ve yakınlarına da enfeksiyon kontrolü konusunda bilgi verilmelidir. Hastalara, el hijyeninin önemi, öksürme ve hapşırma etiketi, kateter bakımı ve enfeksiyon belirtileri hakkında bilgi verilmelidir.

9. Salgın Yönetimi

Enfeksiyon salgınları, YBÜ'de ciddi sorunlara yol açabilir. Bu nedenle, enfeksiyon salgınlarını erken tespit etmek ve kontrol altına almak için etkili bir salgın yönetim planı olmalıdır. Salgın yönetim planı, aşağıdaki adımları içerir:

• Salgın şüphesi durumunda, enfeksiyon kontrol ekibine bildirim yapılması.
• Salgının kaynağının ve yayılma yolunun belirlenmesi için epidemiyolojik araştırmaların yapılması.
• Salgının kontrol altına alınması için enfeksiyon kontrol önlemlerinin güçlendirilmesi.
• Salgınla ilgili iletişim ve bilgilendirme faaliyetlerinin yürütülmesi.

10. Hasta ve Aile Katılımı

Hasta ve ailelerin enfeksiyon kontrol süreçlerine dahil edilmesi, hem enfeksiyon riskini azaltır hem de hasta memnuniyetini artırır. Hastalara ve ailelerine, el hijyeni, ziyaretçi kısıtlamaları, öksürme adabı gibi konularda bilgi verilmesi ve uyumlarının sağlanması önemlidir. Ayrıca, hastaların ve ailelerin sağlık çalışanlarının enfeksiyon kontrol uygulamalarına uyumunu gözlemlemeleri ve geri bildirimde bulunmaları teşvik edilmelidir.

Göğüs Cerrahisi YBÜ'sinde Enfeksiyon Kontrolünde Karşılaşılan Zorluklar

Göğüs cerrahisi YBÜ'sinde enfeksiyon kontrolü, çeşitli zorluklarla karşılaşabilir. Bu zorluklar şunlardır:

• Kaynak Kısıtlamaları: Yetersiz personel, ekipman ve malzeme, enfeksiyon kontrol önlemlerinin uygulanmasını zorlaştırabilir.
• Sağlık Çalışanlarının Uyumsuzluğu: Enfeksiyon kontrol protokollerine uyum, sağlık çalışanlarının bilgi, tutum ve davranışlarına bağlıdır. Uyumsuzluk, enfeksiyon riskini artırabilir.
• Antibiyotik Direnci: Antibiyotik dirençli mikroorganizmaların yayılması, tedavi seçeneklerini sınırlar ve enfeksiyon kontrolünü zorlaştırır.
• Karmaşık Hastalar: Göğüs cerrahisi YBÜ'sindeki hastaların genellikle birden fazla komorbiditesi ve invaziv girişimi vardır, bu da enfeksiyon riskini artırır.
• Yeni ve Gelişen Tehditler: Yeni enfeksiyon hastalıklarının ortaya çıkması veya mevcut enfeksiyonların direnç kazanması, enfeksiyon kontrolünde sürekli güncel kalmayı gerektirir.

Sonuç

Göğüs cerrahisi YBÜ'sinde enfeksiyon kontrolü, hasta güvenliğini sağlamak ve tedavi başarısını artırmak için kritik öneme sahiptir. Etkili bir enfeksiyon kontrol programı, multidisipliner bir yaklaşım, kanıta dayalı uygulamalar ve sürekli izleme ve değerlendirme gerektirir. Enfeksiyon kontrol ekibi, sağlık çalışanları, hastalar ve ailelerin işbirliği, enfeksiyon riskini azaltmak ve hasta sonuçlarını iyileştirmek için önemlidir. Karşılaşılan zorlukların üstesinden gelmek ve yeni tehditlere uyum sağlamak için sürekli çaba gösterilmelidir.