Kadın Hastalıkları ve Doğum

Rahim Alınma Ameliyatı (Histerektomi) İyileşme Süresi: Kapsamlı Rehber

Histerektomi, rahmin cerrahi olarak alınması işlemidir. Kadınların üreme sağlığı sorunları nedeniyle sıkça başvurulan bir operasyondur. Bu yazıda, histerektomi ameliyatı sonrası iyileşme sürecini tüm detaylarıyla ele alacağız. Ameliyat türleri, iyileşme evreleri, dikkat edilmesi gerekenler ve olası komplikasyonlar hakkında kapsamlı bilgiler sunarak, bu süreci daha iyi anlamanıza ve yönetmenize yardımcı olmayı amaçlıyoruz.

Histerektomi Nedir?

Histerektomi, rahmin cerrahi olarak çıkarılması işlemidir. Bu operasyon, çeşitli nedenlerle yapılabilir ve kadınların yaşam kalitesini önemli ölçüde etkileyebilir. Rahim, bir kadının hamile kalmasını ve bebek taşımasını sağlayan organdır. Histerektomi sonrası kadınlar hamile kalamazlar.

Histerektomi Neden Yapılır?

Histerektomi, aşağıdaki durumlar dahil olmak üzere çeşitli tıbbi nedenlerle yapılabilir:

• Uterus Miyomları: Rahimde oluşan iyi huylu tümörlerdir. Şiddetli kanama, ağrı ve bası hissine neden olabilirler.
• Endometriozis: Rahim iç tabakasının (endometrium) rahim dışında büyümesi durumudur. Ağrı, kanama ve infertiliteye yol açabilir.
• Adenomyozis: Rahim iç tabakasının rahim kas duvarına doğru büyümesi durumudur. Ağrı ve kanamaya neden olabilir.
• Uterus Prolapsusu: Rahmin vajinaya doğru sarkmasıdır. İdrar ve bağırsak sorunlarına yol açabilir.
• Rahim Kanseri, Serviks Kanseri, Over Kanseri: Bu kanser türlerinin tedavisinde histerektomi gerekli olabilir.
• Kronik Pelvik Ağrı: Diğer tedavilere yanıt vermeyen şiddetli pelvik ağrı durumlarında histerektomi düşünülebilir.
• Doğum Sonrası Kanama: Kontrol altına alınamayan doğum sonrası kanamalarda histerektomi hayat kurtarıcı olabilir.

Histerektomi Çeşitleri

Histerektomi, rahimle birlikte alınan organlara göre farklı şekillerde sınıflandırılır. Bu sınıflandırma, iyileşme sürecini ve olası yan etkileri de etkileyebilir.

Total Histerektomi

Total histerektomi, rahmin tamamının ve serviksin (rahim ağzı) alınması işlemidir. En sık uygulanan histerektomi türüdür.

Subtotal Histerektomi (Supra Servikal Histerektomi)

Subtotal histerektomi, rahmin gövdesinin alınması, ancak serviksin yerinde bırakılması işlemidir. Bu yöntemin avantajı, ameliyat süresinin daha kısa olması ve bazı kadınlarda cinsel fonksiyonların daha iyi korunmasıdır. Ancak, serviks yerinde kaldığı için serviks kanseri riski devam eder ve düzenli smear testleri yaptırmak gerekir.

Radikal Histerektomi

Radikal histerektomi, rahmin tamamı, serviks, vajinanın bir kısmı ve pelvik lenf düğümlerinin alınması işlemidir. Genellikle rahim veya serviks kanseri tedavisinde kullanılır.

Salpingo-Ooferektomi ile Birlikte Histerektomi

Bu işlemde rahmin alınmasının yanı sıra, bir veya iki yumurtalık (ooferektomi) ve/veya fallop tüpleri (salpenjektomi) de alınır. Menopoz sonrası kadınlarda veya yumurtalık kanseri riski taşıyan kadınlarda sıklıkla tercih edilir. Yumurtalıkların alınması, hormon seviyelerinde ani düşüşe neden olarak menopoz semptomlarını tetikleyebilir.

Histerektomi Ameliyatı Yöntemleri

Histerektomi, farklı cerrahi yöntemlerle yapılabilir. Her yöntemin kendine özgü avantajları ve dezavantajları vardır. Cerrah, hastanın genel sağlık durumu, rahim büyüklüğü ve diğer faktörleri göz önünde bulundurarak en uygun yöntemi belirler.

Abdominal Histerektomi

Abdominal histerektomi, karın bölgesinde yapılan bir kesi ile rahmin alınması işlemidir. Genellikle büyük miyomları olan, kanser şüphesi taşıyan veya diğer cerrahi yöntemler için uygun olmayan kadınlarda tercih edilir. Karın kesisi, bikini hattı boyunca yatay (Pfannenstiel insizyonu) veya göbek deliğinden aşağıya doğru dikey (orta hat insizyonu) olabilir. Abdominal histerektomi, diğer yöntemlere göre daha uzun bir iyileşme süreci gerektirebilir.

Vajinal Histerektomi

Vajinal histerektomi, vajina yoluyla rahmin alınması işlemidir. Karın bölgesinde herhangi bir kesi yapılmaz. Genellikle rahim sarkması olan veya küçük miyomları olan kadınlarda tercih edilir. İyileşme süreci abdominal histerektomiye göre daha kısadır.

Laparoskopik Histerektomi

Laparoskopik histerektomi, karın bölgesinde küçük kesiler açılarak (genellikle 0.5-1 cm) bu kesilerden yerleştirilen özel cerrahi aletler ve kamera yardımıyla rahmin alınması işlemidir. Minimal invaziv bir yöntemdir. Daha az ağrı, daha kısa hastanede kalış süresi ve daha hızlı iyileşme gibi avantajları vardır. Laparoskopik histerektomi, kendi içinde farklı tekniklerle uygulanabilir:

• Total Laparoskopik Histerektomi (TLH): Rahmin tamamı laparoskopik olarak alınır.
• Laparoskopik Asiste Vajinal Histerektomi (LAVH): Rahmin bir kısmı laparoskopik olarak serbestleştirilir, geri kalanı vajinal yolla alınır.
• Robotik Histerektomi: Laparoskopik cerrahi, robotik sistemler kullanılarak yapılır. Cerrah, konsol başında oturarak robot kollarını kontrol eder. Daha hassas ve kontrollü bir cerrahi imkanı sunar.

Histerektomi Öncesi Hazırlık

Histerektomi ameliyatı öncesinde, doktorunuz size ameliyat hakkında detaylı bilgi verecek ve bazı hazırlıklar yapmanızı isteyecektir. Bu hazırlıklar, ameliyatın daha güvenli ve başarılı geçmesine yardımcı olur.

• Tıbbi Değerlendirme: Doktorunuz, genel sağlık durumunuzu değerlendirmek için fiziksel muayene yapacak ve bazı testler isteyecektir. Bu testler arasında kan testleri, idrar tahlili, EKG (elektrokardiyogram) ve akciğer röntgeni bulunabilir.
• İlaç Kullanımı: Kullandığınız tüm ilaçları doktorunuza bildirin. Bazı ilaçların (örneğin, kan sulandırıcılar) ameliyat öncesinde kesilmesi gerekebilir.
• Sigara ve Alkol: Ameliyattan birkaç hafta önce sigara ve alkol kullanımını bırakmanız önerilir. Sigara, yara iyileşmesini olumsuz etkileyebilir ve enfeksiyon riskini artırabilir. Alkol ise anestezi ile etkileşime girebilir.
• Beslenme: Ameliyattan önce sağlıklı ve dengeli beslenmeye özen gösterin. Bağışıklık sisteminizi güçlendirmek için yeterli protein, vitamin ve mineral alın.
• Bağırsak Hazırlığı: Bazı durumlarda, doktorunuz ameliyat öncesinde bağırsaklarınızı temizlemenizi isteyebilir. Bunun için özel bir diyet uygulamanız veya müshil kullanmanız gerekebilir.
• Duş ve Cilt Hazırlığı: Ameliyat sabahı antiseptik bir sabunla duş alın. Ameliyat bölgesindeki tüyleri tıraş etmeyin. Bu, enfeksiyon riskini artırabilir.
• Aç Kalma: Ameliyattan önceki gece yarısından sonra yemek yemeyi ve sıvı almayı bırakın. Doktorunuzun talimatlarına uyun.
• Psikolojik Hazırlık: Ameliyat hakkında endişeleriniz varsa, doktorunuzla konuşun. Gerekirse, bir psikologdan destek alabilirsiniz.

Histerektomi Sonrası İyileşme Süreci

Histerektomi sonrası iyileşme süreci, ameliyatın türüne, kullanılan cerrahi yönteme, hastanın genel sağlık durumuna ve yaşına bağlı olarak değişiklik gösterebilir. Ancak genel olarak, iyileşme süreci aşağıdaki evrelerden oluşur:

Hastanede Kalış Süresi

Hastanede kalış süresi, ameliyatın türüne göre değişir:

• Vajinal Histerektomi ve Laparoskopik Histerektomi: Genellikle 1-2 gün
• Abdominal Histerektomi: Genellikle 2-5 gün

Hastanede kaldığınız süre boyunca, ağrı kesicilerle ağrınız kontrol altında tutulacak, yara bakımı yapılacak ve hareket etmeniz teşvik edilecektir. Ayrıca, enfeksiyon belirtileri açısından da yakından takip edileceksiniz.

İlk Hafta: Erken İyileşme Dönemi

Ameliyattan sonraki ilk hafta, en kritik iyileşme dönemidir. Bu dönemde, vücudunuzun iyileşmesi için dinlenmeye ve kendinize dikkat etmeye ihtiyacınız vardır.

• Ağrı Yönetimi: Ameliyat sonrası ağrı normaldir. Doktorunuzun reçete ettiği ağrı kesicileri düzenli olarak kullanın. Ağrı kesicilerin yan etkileri (kabızlık gibi) olabilir. Bu yan etkileri azaltmak için bol sıvı tüketin ve lifli gıdalar yiyin.
• Yara Bakımı: Ameliyat yaranızı temiz ve kuru tutun. Doktorunuzun önerdiği şekilde yara bakımını yapın. Yara bölgesinde kızarıklık, şişlik, ağrı veya akıntı varsa, doktorunuza başvurun.
• Hareket: Ameliyattan sonra mümkün olan en kısa sürede hareket etmeye başlayın. Kısa yürüyüşler yapın. Bu, kan dolaşımını hızlandırır, kabızlığı önler ve iyileşmeyi destekler. Ancak, aşırıya kaçmayın ve kendinizi yormayın.
• Beslenme: Sağlıklı ve dengeli beslenmeye özen gösterin. Bol sıvı tüketin. Kabızlığı önlemek için lifli gıdalar (meyve, sebze, tam tahıllı ürünler) yiyin.
• Dinlenme: Yeterince dinlenin. Günde en az 8 saat uyuyun. Öğleden sonra kısa şekerlemeler yapabilirsiniz.
• Ağır Kaldırmaktan Kaçının: Ameliyattan sonraki ilk birkaç hafta ağır kaldırmaktan (5 kg'dan fazla) kaçının.
• Cinsel İlişkiden Kaçının: Doktorunuz izin verene kadar cinsel ilişkiden kaçının. Genellikle, 6-8 hafta sonra cinsel ilişkiye başlanabilir.

2-6. Haftalar: Orta İyileşme Dönemi

Ameliyattan sonraki 2-6. haftalar arasında, ağrılarınız azalmaya başlayacak ve enerji seviyeniz artacaktır. Bu dönemde, günlük aktivitelerinize yavaş yavaş geri dönebilirsiniz.

• Aktivite Seviyesini Artırın: Yavaş yavaş aktivite seviyenizi artırın. Daha uzun yürüyüşler yapın. Hafif ev işleri yapabilirsiniz. Ancak, kendinizi yormamaya dikkat edin.
• Egzersiz: Doktorunuzun onayı ile hafif egzersizlere başlayabilirsiniz. Yürüyüş, yüzme veya yoga gibi aktiviteler yapabilirsiniz. Karın kaslarınızı güçlendiren egzersizlerden kaçının.
• İşe Dönüş: Çalışıyorsanız, ameliyattan sonraki 4-6 hafta sonra işe dönebilirsiniz. İşinizin türüne ve iyileşme hızınıza bağlı olarak, işe dönüş süreniz daha uzun veya daha kısa olabilir.
• Hormon Tedavisi: Yumurtalıklarınız da alındıysa, doktorunuz hormon tedavisi önerebilir. Hormon tedavisi, menopoz semptomlarını (sıcak basmaları, terleme, uyku sorunları) azaltmaya yardımcı olabilir.
• Psikolojik Destek: Histerektomi, bazı kadınlarda duygusal zorluklara neden olabilir. Kendinizi üzgün, depresif veya kaygılı hissediyorsanız, bir psikologdan destek alabilirsiniz.

6 Haftadan Sonra: Tam İyileşme Dönemi

Ameliyattan 6 hafta sonra, çoğu kadın kendini büyük ölçüde iyileşmiş hisseder. Ancak, tam iyileşme süreci birkaç ay sürebilir. Bu dönemde, vücudunuzun tamamen iyileşmesi için sabırlı olun ve kendinize iyi bakın.

• Normal Aktivitelere Geri Dönüş: Tamamen iyileştikten sonra, normal aktivitelerinize geri dönebilirsiniz. Spor yapabilir, seyahat edebilir ve cinsel ilişkiye girebilirsiniz.
• Düzenli Kontroller: Doktorunuzun önerdiği düzenli kontrollere gidin. Bu kontrollerde, yara iyileşmesi değerlendirilecek ve olası komplikasyonlar kontrol edilecektir.
• Pelvik Taban Egzersizleri: Pelvik taban kaslarınızı güçlendirmek için Kegel egzersizleri yapın. Bu egzersizler, idrar kaçırma sorununu önlemeye ve cinsel fonksiyonları iyileştirmeye yardımcı olabilir.
• Sağlıklı Yaşam Tarzı: Sağlıklı bir yaşam tarzı sürdürün. Dengeli beslenin, düzenli egzersiz yapın ve yeterince uyuyun.

Histerektomi Sonrası Dikkat Edilmesi Gerekenler

Histerektomi sonrası iyileşme sürecini hızlandırmak ve komplikasyon riskini azaltmak için aşağıdaki noktalara dikkat etmek önemlidir:

• Yara Bakımı: Ameliyat yaranızı temiz ve kuru tutun. Doktorunuzun önerdiği şekilde yara bakımını yapın. Yara bölgesinde kızarıklık, şişlik, ağrı veya akıntı varsa, doktorunuza başvurun.
• Ağrı Yönetimi: Ameliyat sonrası ağrı normaldir. Doktorunuzun reçete ettiği ağrı kesicileri düzenli olarak kullanın. Ağrı kesicilerin yan etkileri (kabızlık gibi) olabilir. Bu yan etkileri azaltmak için bol sıvı tüketin ve lifli gıdalar yiyin.
• Enfeksiyon Belirtileri: Enfeksiyon belirtileri (ateş, titreme, yara bölgesinde kızarıklık, şişlik, ağrı veya akıntı) varsa, derhal doktorunuza başvurun.
• Kanama: Ameliyattan sonra hafif kanama veya lekelenme normaldir. Ancak, aşırı kanama (pedinizi saatte bir veya daha sık değiştirmenizi gerektiren) varsa, doktorunuza başvurun.
• Kabızlık: Ameliyat sonrası kabızlık sık görülen bir sorundur. Bol sıvı tüketin, lifli gıdalar yiyin ve doktorunuzun önerdiği müshilleri kullanın.
• İdrar Sorunları: Ameliyattan sonra idrar yapmada zorluk veya idrar kaçırma sorunları yaşayabilirsiniz. Bu sorunlar genellikle geçicidir. Ancak, devam ederse doktorunuza başvurun.
• Ağır Kaldırmaktan Kaçının: Ameliyattan sonraki ilk birkaç hafta ağır kaldırmaktan (5 kg'dan fazla) kaçının.
• Cinsel İlişkiden Kaçının: Doktorunuz izin verene kadar cinsel ilişkiden kaçının. Genellikle, 6-8 hafta sonra cinsel ilişkiye başlanabilir.
• Seyahat: Ameliyattan sonra seyahat etmeden önce doktorunuza danışın. Uzun yolculuklardan kaçının.
• Duygusal Destek: Histerektomi, bazı kadınlarda duygusal zorluklara neden olabilir. Kendinizi üzgün, depresif veya kaygılı hissediyorsanız, bir psikologdan destek alabilirsiniz.

Histerektomi Sonrası Olası Komplikasyonlar

Histerektomi genellikle güvenli bir operasyondur. Ancak, her cerrahi işlemde olduğu gibi, histerektomi de bazı komplikasyon riskleri taşır. Bu komplikasyonlar nadir görülür, ancak farkında olmak önemlidir.

• Enfeksiyon: Ameliyat yarasında veya pelvik bölgede enfeksiyon gelişebilir. Enfeksiyon belirtileri (ateş, titreme, yara bölgesinde kızarıklık, şişlik, ağrı veya akıntı) varsa, derhal doktorunuza başvurun.
• Kanama: Ameliyat sırasında veya sonrasında aşırı kanama olabilir. Nadir durumlarda, kan transfüzyonu gerekebilir.
• Kan Pıhtısı: Bacaklarda (derin ven trombozu) veya akciğerlerde (pulmoner emboli) kan pıhtısı oluşabilir. Kan pıhtısı belirtileri (bacakta şişlik, ağrı, kızarıklık, nefes darlığı, göğüs ağrısı) varsa, derhal tıbbi yardım alın.
• İdrar Yolu Yaralanması: Ameliyat sırasında idrar yolları (üreterler veya mesane) yaralanabilir. Bu durumda, ek cerrahi müdahale gerekebilir.
• Bağırsak Yaralanması: Ameliyat sırasında bağırsaklar yaralanabilir. Bu durumda, ek cerrahi müdahale gerekebilir.
• Vajinal Kısaltma: Vajinal histerektomi sırasında vajina kısalabilir. Bu, cinsel ilişki sırasında rahatsızlığa neden olabilir.
• Pelvik Organ Prolapsusu: Histerektomi sonrası vajina, mesane veya rektum sarkabilir. Bu durum, idrar ve bağırsak sorunlarına yol açabilir.
• Ağrı: Ameliyat sonrası kronik pelvik ağrı gelişebilir.
• Menopoz Semptomları: Yumurtalıklar da alındıysa, menopoz semptomları (sıcak basmaları, terleme, uyku sorunları) ortaya çıkabilir.
• Cinsel İşlev Bozukluğu: Histerektomi sonrası bazı kadınlarda cinsel istek azalması, vajinal kuruluk veya orgazm sorunları yaşanabilir.
• Psikolojik Sorunlar: Histerektomi, bazı kadınlarda depresyon, anksiyete veya vücut imajı sorunlarına neden olabilir.

Bu komplikasyonlar nadir görülür, ancak herhangi bir belirti fark ederseniz, derhal doktorunuza başvurun.

Histerektomi Sonrası Yaşam Tarzı Değişiklikleri

Histerektomi sonrası, yaşam tarzınızda bazı değişiklikler yapmanız gerekebilir. Bu değişiklikler, iyileşme sürecini desteklemeye ve genel sağlığınızı iyileştirmeye yardımcı olabilir.

• Beslenme: Sağlıklı ve dengeli beslenmeye özen gösterin. Bol sıvı tüketin. Kabızlığı önlemek için lifli gıdalar (meyve, sebze, tam tahıllı ürünler) yiyin. Kalsiyum ve D vitamini takviyesi alın.
• Egzersiz: Düzenli egzersiz yapın. Yürüyüş, yüzme veya yoga gibi aktiviteler yapabilirsiniz. Karın kaslarınızı güçlendiren egzersizlerden kaçının. Pelvik taban kaslarınızı güçlendirmek için Kegel egzersizleri yapın.
• Sigara ve Alkol: Sigara ve alkol kullanımını bırakın. Sigara, yara iyileşmesini olumsuz etkileyebilir ve enfeksiyon riskini artırabilir. Alkol ise ilaçlarla etkileşime girebilir.
• Kilo Kontrolü: Sağlıklı bir kiloda kalın. Aşırı kilo, pelvik organ prolapsusu riskini artırabilir.
• Stres Yönetimi: Stresi yönetmek için yoga, meditasyon veya diğer rahatlama tekniklerini kullanın.
• Uyku: Yeterince uyuyun. Günde en az 7-8 saat uyuyun.
• Cinsel Sağlık: Cinsel sağlığınıza dikkat edin. Vajinal kuruluk sorununu çözmek için kayganlaştırıcı kullanın. Cinsel ilişki sırasında ağrı yaşıyorsanız, doktorunuza danışın.
• Düzenli Kontroller: Doktorunuzun önerdiği düzenli kontrollere gidin. Bu kontrollerde, genel sağlık durumunuz değerlendirilecek ve olası sorunlar erken teşhis edilecektir.

Histerektomi Sonrası Hormon Tedavisi

Yumurtalıklarınız da alındıysa (ooferektomi), vücudunuz östrojen ve progesteron hormonlarını üretmeyi bırakacaktır. Bu durum, menopoz semptomlarına (sıcak basmaları, terleme, uyku sorunları, vajinal kuruluk, kemik yoğunluğu kaybı) neden olabilir.

Hormon tedavisi (HT), bu semptomları azaltmaya ve kemik yoğunluğunu korumaya yardımcı olabilir. HT'nin riskleri ve faydaları hakkında doktorunuzla konuşun. HT'nin sizin için uygun olup olmadığını belirlemek için doktorunuz size bazı testler yapabilir.

HT, östrojen veya östrojen ve progesteron kombinasyonu şeklinde olabilir. HT'nin farklı uygulama yöntemleri vardır (hap, cilt bandı, krem, jel). Doktorunuz, sizin için en uygun HT türünü ve uygulama yöntemini belirleyecektir.

HT'nin yan etkileri olabilir (göğüslerde hassasiyet, baş ağrısı, mide bulantısı, bacaklarda şişlik). Bu yan etkiler genellikle hafiftir ve zamanla geçer. HT kullanırken herhangi bir sorun yaşarsanız, doktorunuza başvurun.

HT, herkes için uygun değildir. Meme kanseri, rahim kanseri, kalp hastalığı veya kan pıhtısı öyküsü olan kadınlar için HT önerilmez.

Histerektomi Alternatifleri

Histerektomi, bazı durumlarda gerekli olsa da, her zaman ilk seçenek değildir. Özellikle uterus miyomları, endometriozis veya adenomyozis gibi durumlarda, histerektomiye alternatif tedaviler denenebilir.

• İlaç Tedavisi: Ağrı kesiciler, doğum kontrol hapları, GnRH analogları veya diğer ilaçlar, semptomları azaltmaya yardımcı olabilir.
• Hormonal RİA (Spiral): Rahim içine yerleştirilen hormonal bir cihazdır. Progesteron hormonu salgılayarak kanamayı azaltmaya ve ağrıyı hafifletmeye yardımcı olabilir.
• Miyomektomi: Rahimdeki miyomların cerrahi olarak alınması işlemidir. Rahim korunur ve hamile kalma olasılığı devam eder.
• Endometriyal Ablasyon: Rahim iç tabakasının (endometrium) yakılması veya dondurulması işlemidir. Kanamayı azaltmaya yardımcı olabilir.
• Uterin Arter Embolizasyonu (UAE): Rahimdeki miyomlara kan taşıyan damarların tıkanması işlemidir. Miyomların küçülmesine ve semptomların azalmasına yardımcı olabilir.
• MRgFUS (Manyetik Rezonans Kılavuzluğunda Odaklanmış Ultrason): Miyomları ısıtarak yok eden bir yöntemdir. Cerrahi bir işlem değildir.

Histerektomiye alternatif tedaviler hakkında doktorunuzla konuşun. Sizin için en uygun tedavi seçeneğini belirlemek için doktorunuz size bazı testler yapabilir.

Sonuç

Histerektomi, kadınların yaşam kalitesini önemli ölçüde etkileyebilen bir operasyondur. İyileşme süreci, ameliyatın türüne, kullanılan cerrahi yönteme, hastanın genel sağlık durumuna ve yaşına bağlı olarak değişiklik gösterebilir. Ancak, genel olarak, iyileşme süreci birkaç hafta ile birkaç ay arasında sürebilir. İyileşme sürecini hızlandırmak ve komplikasyon riskini azaltmak için doktorunuzun talimatlarına uyun ve kendinize iyi bakın.

Bu yazıda, histerektomi ameliyatı sonrası iyileşme sürecini tüm detaylarıyla ele aldık. Umarım bu bilgiler, histerektomi geçirmeyi düşünen veya histerektomi geçirmiş olan kadınlara yardımcı olur.

Önemli Not: Bu yazıdaki bilgiler genel bilgilendirme amaçlıdır ve tıbbi tavsiye yerine geçmez. Sağlığınızla ilgili herhangi bir sorun yaşıyorsanız, mutlaka bir doktora danışın.