Reflü Nedir? Kapsamlı Rehber

Reflü, günümüzde birçok insanın karşılaştığı yaygın bir sağlık sorunudur. Tıp dilinde Gastroözofageal Reflü Hastalığı (GÖRH) olarak da bilinen reflü, mide içeriğinin yemek borusuna geri kaçması durumudur. Bu durum, yemek borusunda tahrişe, yanmaya ve diğer rahatsız edici semptomlara yol açabilir. Bu yazıda, reflüyü tüm yönleriyle ele alacak, nedenlerini, belirtilerini, tanı yöntemlerini, tedavi seçeneklerini ve yaşam tarzı değişikliklerini detaylı bir şekilde inceleyeceğiz.

Reflünün Tanımı ve Mekanizması

Reflü, esasen mide içeriğinin yemek borusuna (özofagus) geri akmasıdır. Normalde, yemek borusu ile mide arasında bir kapakçık görevi gören alt özofagus sfinkteri (AÖS) bulunur. Bu sfinkter, yiyeceklerin mideden yemek borusuna geri kaçmasını engeller. Ancak, AÖS düzgün çalışmadığında veya gevşediğinde, mide asidi ve diğer mide içeriği yemek borusuna geri kaçabilir. Bu durum, yemek borusunun hassas iç yüzeyini tahriş ederek reflü semptomlarına neden olur.

Alt Özofagus Sfinkteri (AÖS) ve Önemi

AÖS, yemek borusunun alt ucunda bulunan ve mide ile birleştiği noktada yer alan dairesel bir kas yapısıdır. Bu sfinkterin temel görevi, mide içeriğinin yemek borusuna geri kaçmasını önlemektir. Normalde, yutkunma sırasında AÖS gevşer ve yiyeceklerin mideye geçmesine izin verir. Daha sonra sıkılaşarak mide içeriğinin yukarı doğru hareketini engeller. AÖS'nin düzgün çalışmaması, reflünün temel nedenlerinden biridir.

Mide Asidi ve Rolü

Mide asidi, mide tarafından üretilen hidroklorik asit (HCl) ve diğer enzimlerin karışımından oluşur. Bu asit, yiyeceklerin sindirilmesine yardımcı olur ve zararlı bakterileri öldürür. Ancak, mide asidi aynı zamanda yemek borusunun hassas iç yüzeyi için oldukça tahriş edicidir. Reflü durumunda, mide asidinin yemek borusuna geri kaçması, yanma, ağrı ve diğer semptomlara yol açar.

Reflünün Nedenleri ve Risk Faktörleri

Reflüye yol açan birçok faktör ve risk faktörü bulunmaktadır. Bunlar arasında anatomik sorunlar, yaşam tarzı alışkanlıkları, beslenme düzeni ve bazı tıbbi durumlar yer alır. İşte reflünün en yaygın nedenleri ve risk faktörleri:

• AÖS Disfonksiyonu: AÖS'nin düzgün çalışmaması, reflünün en temel nedenidir. AÖS'nin zayıflaması veya sık sık gevşemesi, mide içeriğinin yemek borusuna geri kaçmasına izin verir.
• Hiatal Herni: Hiatal herni, midenin bir kısmının diyaframdaki bir açıklıktan göğüs boşluğuna doğru kayması durumudur. Bu durum, AÖS'nin işlevini bozarak reflü riskini artırabilir.
• Obezite: Aşırı kilolu veya obez olmak, karın içi basıncını artırarak mideye baskı yapar ve reflü riskini yükseltir.
• Hamilelik: Hamilelik sırasında hormon seviyelerindeki değişiklikler ve büyüyen uterusun mideye baskı yapması, AÖS'nin gevşemesine ve reflüye neden olabilir.
• Sigara İçmek: Sigara, AÖS'nin gevşemesine ve mide asidi üretiminin artmasına neden olarak reflü riskini artırır.
• Bazı İlaçlar: Bazı ilaçlar, özellikle ağrı kesiciler, kas gevşeticiler ve bazı kalp ilaçları, AÖS'nin gevşemesine ve reflüye yol açabilir.
• Beslenme Alışkanlıkları: Yağlı, baharatlı ve asitli yiyecekler, alkol ve kafein tüketimi, reflü semptomlarını tetikleyebilir.
• Yeme Alışkanlıkları: Büyük öğünler yemek, hızlı yemek yemek ve yemekten hemen sonra yatmak, reflü riskini artırabilir.
• Mide Boşalma Sorunları: Midenin yavaş boşalması, mide içeriğinin uzun süre midede kalmasına ve reflü riskinin artmasına neden olabilir.
• Skleroderma ve Diğer Bağ Dokusu Hastalıkları: Bu tür hastalıklar, AÖS'nin işlevini bozarak reflüye yol açabilir.

Reflü Belirtileri ve Komplikasyonları

Reflü, çeşitli semptomlara neden olabilir ve bazı durumlarda ciddi komplikasyonlara yol açabilir. Reflünün en yaygın belirtileri şunlardır:

• Mide Yanması: Göğüs kemiğinin arkasında hissedilen yanma hissi, reflünün en tipik belirtisidir. Genellikle yemeklerden sonra veya yatarken daha da kötüleşir.
• Regürjitasyon: Mide içeriğinin ağza veya boğaza geri gelmesi, ekşi veya acı bir tat bırakabilir.
• Yutma Güçlüğü (Disfaji): Yemek borusunda daralma veya tıkanma hissi, yutma güçlüğüne neden olabilir.
• Öksürük: Mide asidinin yemek borusuna kaçması, kronik öksürüğe neden olabilir. Özellikle geceleri artan öksürük, reflünün bir belirtisi olabilir.
• Boğaz Ağrısı ve Ses Kısıklığı: Mide asidinin boğazı tahriş etmesi, boğaz ağrısına ve ses kısıklığına yol açabilir.
• Hırıltılı Solunum ve Astım: Reflü, astım semptomlarını tetikleyebilir veya hırıltılı solunuma neden olabilir.
• Ağız Kokusu: Mide içeriğinin ağza geri gelmesi, ağız kokusuna neden olabilir.
• Diş Problemleri: Mide asidinin diş minesini aşındırması, diş çürüklerine ve hassasiyete yol açabilir.
• Bulantı ve Kusma: Şiddetli reflü vakalarında, bulantı ve kusma görülebilir.

Reflünün Komplikasyonları

Tedavi edilmeyen veya kontrol altına alınmayan reflü, zamanla ciddi komplikasyonlara yol açabilir. Bu komplikasyonlar şunlardır:

• Özofajit: Yemek borusunun iltihaplanması, özofajite neden olabilir. Özofajit, ağrılı yutmaya ve yemek borusunda ülserlere yol açabilir.
• Yemek Borusu Striktürü: Kronik özofajit, yemek borusunda yara dokusu oluşmasına ve daralmaya (striktür) neden olabilir. Bu durum, yutma güçlüğüne yol açar.
• Barrett Özofagusu: Uzun süreli reflü, yemek borusunun iç yüzeyindeki hücrelerin anormal hücrelerle (Barrett hücreleri) yer değiştirmesine neden olabilir. Barrett özofagusu, yemek borusu kanseri riskini artırır.
• Yemek Borusu Kanseri (Adenokarsinom): Barrett özofagusu olan kişilerde yemek borusu kanseri riski artar.
• Akciğer Sorunları: Mide asidinin akciğerlere kaçması, pnömoni, bronşit ve astım gibi akciğer sorunlarına yol açabilir.

Reflü Tanısı

Reflü tanısı, genellikle hastanın semptomları, tıbbi öyküsü ve fiziksel muayenesi temelinde konulur. Ancak, bazı durumlarda daha ileri tetkikler gerekebilir. Reflü tanısında kullanılan başlıca yöntemler şunlardır:

• Tıbbi Öykü ve Fiziksel Muayene: Doktor, hastanın semptomlarını, ne zaman başladığını, neyin tetiklediğini ve hangi faktörlerin hafiflettiğini sorar. Fiziksel muayene, diğer olası nedenleri dışlamak için yapılır.
• Endoskopi: Endoskopi, yemek borusunu, mideyi ve duodenumu (oniki parmak bağırsağı) incelemek için kullanılan bir yöntemdir. İnce, esnek bir tüp (endoskop) ucunda bir kamera bulunur. Endoskop, ağızdan veya burundan sokularak yemek borusuna ve mideye ilerletilir. Bu sayede doktor, yemek borusunda iltihaplanma, ülser veya diğer anormallikleri görebilir. Biyopsi de alınabilir.
• Biyopsi: Endoskopi sırasında, şüpheli görünen dokulardan biyopsi alınabilir. Biyopsi, dokunun mikroskop altında incelenmesi için laboratuvara gönderilir. Bu, Barrett özofagusu veya kanser gibi durumları teşhis etmek için önemlidir.
• pH Monitorizasyonu: pH monitorizasyonu, yemek borusundaki asit seviyesini ölçmek için kullanılan bir testtir. İki tür pH monitorizasyonu vardır:
  • 24 Saat pH Monitorizasyonu: İnce bir tüp (kateter) burundan veya ağızdan yemek borusuna yerleştirilir ve 24 saat boyunca asit seviyesi ölçülür. Hastaya, semptomlarını ve ne zaman yemek yediğini kaydetmesi istenir.
  • Kablosuz pH Kapsülü (Bravo): Küçük bir kablosuz kapsül, endoskopi sırasında yemek borusuna yapıştırılır. Kapsül, birkaç gün boyunca asit seviyesini ölçer ve verileri bir alıcıya gönderir.
• Manometri: Manometri, yemek borusunun kas kasılmalarını ve AÖS'nin basıncını ölçmek için kullanılan bir testtir. İnce bir tüp burundan veya ağızdan yemek borusuna yerleştirilir ve kas kasılmaları ölçülür. Bu test, yutma güçlüğü olan veya AÖS'nin işlevini değerlendirmek için kullanılır.
• Baryumlu Grafi: Baryumlu grafi, yemek borusunun ve midenin röntgenini çekmek için kullanılan bir yöntemdir. Hasta, baryum adı verilen bir kontrast madde içer. Baryum, röntgenlerde görünür hale gelerek yemek borusunun ve midenin şeklini ve işlevini değerlendirmeye yardımcı olur.
• Mide Boşalma Çalışması: Mide boşalma çalışması, midenin yiyecekleri ne kadar hızlı boşalttığını ölçmek için kullanılan bir testtir. Hasta, radyoaktif bir madde içeren bir yiyecek yer. Daha sonra, midenin boşalma hızı bir tarayıcı ile ölçülür. Bu test, mide boşalma sorunlarından şüphelenildiğinde yapılır.

Reflü Tedavisi

Reflü tedavisi, semptomları hafifletmeyi, yemek borusunu iyileştirmeyi ve komplikasyonları önlemeyi amaçlar. Tedavi seçenekleri, yaşam tarzı değişiklikleri, ilaçlar ve cerrahi müdahaleleri içerir. İşte reflü tedavisinde kullanılan başlıca yöntemler:

Yaşam Tarzı Değişiklikleri

Yaşam tarzı değişiklikleri, reflü semptomlarını hafifletmek ve kontrol altına almak için önemli bir adımdır. İşte yapabileceğiniz bazı yaşam tarzı değişiklikleri:

• Kilo Vermek: Aşırı kilolu veya obezseniz, kilo vermek karın içi basıncını azaltarak reflü semptomlarını hafifletebilir.
• Sigarayı Bırakmak: Sigara, AÖS'nin gevşemesine ve mide asidi üretiminin artmasına neden olarak reflü riskini artırır. Sigarayı bırakmak, reflü semptomlarını azaltabilir.
• Yatmadan Önce Yemek Yememek: Yatmadan en az 2-3 saat önce yemek yemeyi bırakın. Bu, mide içeriğinin yemek borusuna geri kaçma riskini azaltır.
• Küçük ve Sık Öğünler Yemek: Büyük öğünler yemek yerine, gün boyunca daha küçük ve sık öğünler yiyin. Bu, mide basıncını azaltır ve reflü riskini düşürür.
• Yüksek Yastıkla Yatmak: Yatarken başınızı ve göğsünüzü yüksek bir yastıkla destekleyin. Bu, yerçekiminin yardımıyla mide asidinin yemek borusuna kaçmasını engeller.
• Bol ve Rahat Kıyafetler Giymek: Sıkı kıyafetler, karın içi basıncını artırarak reflü semptomlarını kötüleştirebilir. Bol ve rahat kıyafetler giymeye özen gösterin.
• Stresi Yönetmek: Stres, reflü semptomlarını tetikleyebilir. Stresi yönetmek için yoga, meditasyon veya diğer rahatlama tekniklerini deneyin.

Beslenme Alışkanlıklarını Değiştirmek

Beslenme alışkanlıkları, reflü semptomlarını önemli ölçüde etkileyebilir. İşte reflüyü tetikleyebilecek yiyeceklerden kaçınmak ve reflüyü hafifletebilecek yiyecekleri tercih etmek için bazı ipuçları:

• Kafeinden Kaçınmak: Kahve, çay ve diğer kafeinli içecekler, AÖS'nin gevşemesine neden olabilir ve reflü semptomlarını tetikleyebilir. Kafeinli içecekleri sınırlayın veya kafeinsiz alternatifleri tercih edin.
• Alkolden Kaçınmak: Alkol, AÖS'nin gevşemesine ve mide asidi üretiminin artmasına neden olabilir. Alkol tüketimini sınırlayın veya tamamen bırakın.
• Yağlı Yiyeceklerden Kaçınmak: Yağlı yiyecekler, midenin boşalmasını yavaşlatır ve reflü riskini artırır. Kızartmalar, fast food ve diğer yağlı yiyeceklerden kaçının.
• Baharatlı Yiyeceklerden Kaçınmak: Baharatlı yiyecekler, yemek borusunu tahriş edebilir ve reflü semptomlarını kötüleştirebilir. Baharatlı yiyecekleri sınırlayın veya tamamen bırakın.
• Asitli Yiyeceklerden Kaçınmak: Domates, narenciye (portakal, greyfurt, limon) ve diğer asitli yiyecekler, yemek borusunu tahriş edebilir ve reflü semptomlarını tetikleyebilir. Asitli yiyecekleri sınırlayın veya tamamen bırakın.
• Nane ve Nane Aromalı Yiyeceklerden Kaçınmak: Nane, AÖS'nin gevşemesine neden olabilir ve reflü semptomlarını tetikleyebilir. Nane ve nane aromalı yiyeceklerden kaçının.
• Reflüyü Hafifletebilecek Yiyecekler: Bazı yiyecekler, reflü semptomlarını hafifletebilir. Bunlar arasında yulaf ezmesi, muz, kavun, yeşil sebzeler (brokoli, ıspanak, salatalık) ve yağsız protein kaynakları (tavuk, balık) bulunur.

İlaç Tedavisi

Reflü semptomlarını hafifletmek ve yemek borusunu iyileştirmek için çeşitli ilaçlar kullanılabilir. İşte reflü tedavisinde kullanılan başlıca ilaçlar:

• Antasitler: Antasitler, mide asidini nötralize ederek hızlı bir rahatlama sağlarlar. Ancak, uzun süreli kullanımda yan etkileri olabilir. Örneğin, kalsiyum karbonat içeren antasitler kabızlığa neden olabilir.
• H2 Reseptör Blokerleri (H2 Blokerleri): H2 blokerleri, mide asidi üretimini azaltarak reflü semptomlarını hafifletirler. Örnek olarak ranitidin (Zantac), famotidin (Pepcid) ve simetidin (Tagamet) verilebilir. Ancak, ranitidin bazı güvenlik endişeleri nedeniyle piyasadan çekilmiştir.
• Proton Pompa İnhibitörleri (PPI'lar): PPI'lar, mide asidi üretimini en güçlü şekilde baskılayan ilaçlardır. Örnek olarak omeprazol (Prilosec), lansoprazol (Prevacid), pantoprazol (Protonix), esomeprazol (Nexium) ve rabeprazol (Aciphex) verilebilir. PPI'lar, reflü semptomlarını önemli ölçüde hafifletebilir ve yemek borusunu iyileştirebilirler. Ancak, uzun süreli kullanımda bazı yan etkileri olabilir.
• Prokinetikler: Prokinetikler, midenin boşalmasını hızlandırarak ve AÖS'nin tonusunu artırarak reflü semptomlarını hafifletirler. Ancak, prokinetiklerin yan etkileri nedeniyle kullanımı sınırlıdır. Metoklopramid (Reglan) bir prokinetik örneğidir.
• Sukralfat: Sukralfat, yemek borusunun iç yüzeyini kaplayarak asidin tahriş edici etkilerinden korur. Özellikle özofajit ve ülserleri olan hastalarda faydalı olabilir.

Cerrahi Tedavi

İlaç tedavisine yanıt vermeyen veya uzun süreli ilaç kullanımının yan etkilerinden kaçınmak isteyen hastalarda cerrahi tedavi düşünülebilir. Reflü cerrahisinde kullanılan başlıca yöntemler şunlardır:

• Fundoplikasyon: Fundoplikasyon, midenin üst kısmının yemek borusunun etrafına sarılması işlemidir. Bu, AÖS'nin güçlenmesine ve mide içeriğinin yemek borusuna geri kaçmasının engellenmesine yardımcı olur. Fundoplikasyon, laparoskopik (kapalı) yöntemle yapılabilir. Nissen fundoplikasyonu en yaygın kullanılan fundoplikasyon türüdür.
• LINX Sistemi: LINX sistemi, yemek borusunun etrafına yerleştirilen küçük manyetik boncuklardan oluşan bir halkadır. Bu halka, AÖS'nin kapanmasını güçlendirir ve mide içeriğinin yemek borusuna geri kaçmasını engeller. LINX sistemi de laparoskopik yöntemle yerleştirilebilir.

Reflü ve Beslenme

Beslenme, reflü semptomlarını yönetmede kritik bir rol oynar. Reflüyü tetikleyebilecek yiyeceklerden kaçınmak ve reflüyü hafifletebilecek yiyecekleri tercih etmek, semptomları kontrol altına almaya yardımcı olabilir. İşte reflü hastaları için beslenme önerileri:

Reflüyü Tetikleyebilecek Yiyecekler

• Yağlı Yiyecekler: Kızartmalar, fast food, yağlı etler ve diğer yağlı yiyecekler, midenin boşalmasını yavaşlatır ve reflü riskini artırır.
• Baharatlı Yiyecekler: Acı biber, pul biber, köri ve diğer baharatlı yiyecekler, yemek borusunu tahriş edebilir ve reflü semptomlarını kötüleştirebilir.
• Asitli Yiyecekler: Domates, narenciye (portakal, greyfurt, limon), sirke ve diğer asitli yiyecekler, yemek borusunu tahriş edebilir ve reflü semptomlarını tetikleyebilir.
• Kafeinli İçecekler: Kahve, çay, kola ve diğer kafeinli içecekler, AÖS'nin gevşemesine neden olabilir ve reflü semptomlarını tetikleyebilir.
• Alkollü İçecekler: Alkol, AÖS'nin gevşemesine ve mide asidi üretiminin artmasına neden olabilir.
• Nane ve Nane Aromalı Yiyecekler: Nane, AÖS'nin gevşemesine neden olabilir.
• Çikolata: Çikolata, AÖS'nin gevşemesine ve mide asidi üretiminin artmasına neden olabilir.
• Karbonatlı İçecekler: Karbonatlı içecekler, mide basıncını artırarak reflü riskini artırabilir.

Reflüyü Hafifletebilecek Yiyecekler

• Yulaf Ezmesi: Yulaf ezmesi, lif açısından zengin ve kolay sindirilebilen bir yiyecektir. Mide asidini emerek reflü semptomlarını hafifletebilir.
• Muz: Muz, düşük asitli ve kolay sindirilebilen bir meyvedir. Mideyi yatıştırabilir ve reflü semptomlarını hafifletebilir.
• Kavun: Kavun, düşük asitli ve su içeriği yüksek bir meyvedir. Mideyi yatıştırabilir ve reflü semptomlarını hafifletebilir.
• Yeşil Sebzeler: Brokoli, ıspanak, salatalık ve diğer yeşil sebzeler, düşük asitli ve lif açısından zengin yiyeceklerdir. Mideyi yatıştırabilir ve reflü semptomlarını hafifletebilir.
• Yağsız Protein Kaynakları: Tavuk, balık, hindi ve diğer yağsız protein kaynakları, kolay sindirilebilen ve mide asidi üretimini artırmayan yiyeceklerdir.
• Zencefil: Zencefil, anti-inflamatuar özelliklere sahip bir baharattır. Mide bulantısını hafifletebilir ve reflü semptomlarını azaltabilir.
• Yoğurt: Yoğurt, probiyotikler açısından zengin bir yiyecektir. Probiyotikler, sindirim sistemini düzenleyebilir ve reflü semptomlarını hafifletebilir.
• Elma Sirkesi (Seyreltilmiş): Elma sirkesi, bazı kişilerde mide asidini dengeleyerek reflü semptomlarını hafifletebilir. Ancak, elma sirkesini suyla seyreltmek ve dikkatli kullanmak önemlidir.

Reflü ve Hamilelik

Hamilelik sırasında reflü, oldukça yaygın bir durumdur. Hamilelik hormonları, AÖS'nin gevşemesine neden olabilir ve büyüyen uterusun mideye baskı yapması, mide içeriğinin yemek borusuna geri kaçmasını kolaylaştırabilir. Hamilelikte reflü semptomlarını hafifletmek için aşağıdaki önerilere dikkat edebilirsiniz:

• Küçük ve Sık Öğünler Yemek: Büyük öğünler yemek yerine, gün boyunca daha küçük ve sık öğünler yiyin.
• Yatmadan Önce Yemek Yememek: Yatmadan en az 2-3 saat önce yemek yemeyi bırakın.
• Yüksek Yastıkla Yatmak: Yatarken başınızı ve göğsünüzü yüksek bir yastıkla destekleyin.
• Bol ve Rahat Kıyafetler Giymek: Sıkı kıyafetler giymekten kaçının.
• Reflüyü Tetikleyebilecek Yiyeceklerden Kaçınmak: Yağlı, baharatlı ve asitli yiyeceklerden kaçının.
• Doktorunuza Danışarak Antasit Kullanmak: Hamilelik sırasında kullanılabilecek güvenli antasitler hakkında doktorunuza danışın.

Reflü ve Bebekler

Bebeklerde reflü, genellikle normal bir durumdur ve çoğu bebekte kendiliğinden düzelir. Bebeklerin AÖS'si tam olarak gelişmediği için, mide içeriği kolayca yemek borusuna geri kaçabilir. Bebeklerde reflü semptomlarını hafifletmek için aşağıdaki önerilere dikkat edebilirsiniz:

• Bebeği Besledikten Sonra Dik Tutmak: Bebeği besledikten sonra en az 30 dakika dik tutun.
• Sık ve Küçük Beslemeler Yapmak: Bebeği sık ve küçük miktarlarda besleyin.
• Bebeğin Yatağının Başını Yükseltmek: Bebeğin yatağının başını hafifçe yükseltin.
• Bebeği Sırt Üstü Yatırmak: Bebeği her zaman sırt üstü yatırın.
• Doktorunuza Danışarak Formül Mamasını Değiştirmek: Bebeğin formül mamasına alerjisi varsa, doktorunuza danışarak farklı bir formül mama deneyin.

Reflü Hakkında Sıkça Sorulan Sorular (SSS)

• Reflü tehlikeli midir? Tedavi edilmeyen veya kontrol altına alınmayan reflü, özofajit, yemek borusu striktürü, Barrett özofagusu ve yemek borusu kanseri gibi ciddi komplikasyonlara yol açabilir.
• Reflü nasıl geçer? Reflü, yaşam tarzı değişiklikleri, beslenme alışkanlıklarını değiştirmek, ilaç tedavisi ve cerrahi müdahale ile kontrol altına alınabilir.
• Reflü için hangi doktora gidilir? Reflü şikayetleriniz varsa, bir gastroenteroloji uzmanına başvurmanız önerilir.
• Reflüsü olanlar ne yememeli? Yağlı, baharatlı, asitli yiyecekler, kafeinli ve alkollü içecekler, nane ve nane aromalı yiyecekler reflü semptomlarını tetikleyebilir.
• Reflüsü olanlar ne yemeli? Yulaf ezmesi, muz, kavun, yeşil sebzeler, yağsız protein kaynakları reflü semptomlarını hafifletebilir.

Sonuç

Reflü, yaşam kalitesini olumsuz etkileyebilen yaygın bir sağlık sorunudur. Ancak, doğru tanı, tedavi ve yaşam tarzı değişiklikleri ile reflü semptomları kontrol altına alınabilir ve komplikasyonlar önlenebilir. Bu kapsamlı rehberde, reflüyü tüm yönleriyle ele aldık ve reflü hakkında bilinmesi gereken her şeyi detaylı bir şekilde açıkladık. Unutmayın, reflü semptomlarınız varsa, bir doktora danışarak uygun tedavi planını belirlemek önemlidir.