NörolojiFizik Tedavi ve RehabilitasyonÇocuk Sağlığı ve Hastalıkları

Tortikolis Nasıl Teşhis Edilir?

Tortikolis, boyun kaslarının kasılması veya kısalması sonucu başın bir tarafa eğilmesi ve çenenin karşı tarafa dönmesiyle karakterize edilen bir durumdur. Halk arasında "eğri boyun" olarak da bilinir. Tortikolis, bebeklerde (konjenital tortikolis) doğuştan görülebildiği gibi, yetişkinlerde de çeşitli nedenlerle ortaya çıkabilir. Bu yazıda, tortikolisin nasıl teşhis edildiği, teşhis sürecinde hangi adımların izlendiği ve farklı tortikolis türlerinin teşhis yöntemleri detaylı bir şekilde ele alınacaktır.

Tortikolisin Tanımı ve Türleri

Tortikolis, basitçe boyun kaslarının anormal kasılması veya kısalması sonucu başın normal pozisyonunun bozulmasıdır. Bu durum, boyun ağrısına, hareket kısıtlılığına ve duruş bozukluğuna neden olabilir. Tortikolisin farklı türleri bulunmaktadır:

• Konjenital Musküler Tortikolis (KMT): Bebeklerde doğuştan görülen en yaygın tortikolis türüdür. Genellikle sternokleidomastoid kasının (SKM) kısalması veya kasılması sonucu oluşur.
• Edinilmiş Tortikolis: Herhangi bir yaşta ortaya çıkabilen ve çeşitli nedenlere bağlı olarak gelişen tortikolis türüdür. Travma, enfeksiyon, tümör, ilaç yan etkileri veya nörolojik bozukluklar edinilmiş tortikolise neden olabilir.
• Spazmodik Tortikolis (Servikal Distoni): Nörolojik bir hareket bozukluğu olup, boyun kaslarının istemsiz kasılmasıyla karakterizedir. Bu kasılmalar, başın anormal pozisyonlara gelmesine ve ağrıya neden olur.
• Oküler Tortikolis: Göz kaslarındaki dengesizlik veya görme sorunları nedeniyle başın anormal pozisyonda tutulmasıdır. Kişi, daha iyi görebilmek için başını eğik tutar.

Tortikolis Teşhisinde İzlenen Adımlar

Tortikolisin teşhisi, dikkatli bir fiziksel muayene, tıbbi öykü ve gerektiğinde görüntüleme yöntemleri ile konulur. Teşhis sürecinde aşağıdaki adımlar izlenir:

1. Tıbbi Öykü (Anamnez)

Doktor, öncelikle hastanın veya ebeveynlerin (bebeklerde) şikayetlerini dinler ve detaylı bir tıbbi öykü alır. Bu öyküde aşağıdaki sorulara yanıt aranır:

• Şikayetler ne zaman başladı? (Doğuştan mı, sonradan mı ortaya çıktı?)
• Başın hangi yöne eğildiği ve çenenin hangi yöne döndüğü?
• Ağrı var mı? Varsa, ağrının şiddeti ve yeri?
• Hareket kısıtlılığı var mı?
• Bebeklerde doğum süreci nasıl geçti? (Zor doğum, vakum veya forseps kullanımı gibi durumlar)
• Travma, enfeksiyon veya diğer tıbbi durumlar var mı?
• Ailede tortikolis veya benzeri durumlar var mı?
• Kullanılan ilaçlar var mı?

Bu sorular, tortikolisin nedenini ve türünü belirlemede önemli ipuçları sağlar.

2. Fiziksel Muayene

Fiziksel muayene, tortikolis teşhisinin en önemli adımlarından biridir. Doktor, hastanın boynunu, başını ve omuzlarını dikkatlice inceler. Fiziksel muayenede aşağıdaki hususlara dikkat edilir:

a. Gözlem

Doktor, hastanın başının pozisyonunu, boyun eğriliğini ve omuzlardaki asimetriyi gözlemler. Başın hangi yöne eğildiği, çenenin hangi yöne döndüğü ve boyun kaslarında herhangi bir şişlik veya kitle olup olmadığı değerlendirilir.

b. Palpasyon (Elle Muayene)

Doktor, boyun kaslarını (özellikle sternokleidomastoid kasını) elle muayene ederek kaslardaki gerginliği, kısalığı veya sertliği değerlendirir. Konjenital musküler tortikolisli bebeklerde, SKM kasında bir kitle veya kalınlaşma hissedilebilir.

c. Hareket Açıklığı Değerlendirmesi

Doktor, hastanın başını farklı yönlere hareket ettirerek boynun hareket açıklığını değerlendirir. Başın ne kadar dönebildiği, eğilebildiği ve öne-arkaya hareket ettirilebildiği ölçülür. Tortikolisli kişilerde, etkilenen tarafa doğru hareket kısıtlılığı görülür.

d. Nörolojik Muayene

Doktor, sinir sistemini değerlendirmek için nörolojik bir muayene yapar. Refleksler, kas gücü, duyusal fonksiyonlar ve koordinasyon test edilir. Bu muayene, tortikolise neden olabilecek nörolojik bir bozukluğun olup olmadığını belirlemeye yardımcı olur.

e. Diğer Sistemlerin Muayenesi

Doktor, tortikolise eşlik edebilecek diğer tıbbi durumları değerlendirmek için diğer sistemleri de muayene edebilir. Örneğin, skolyoz (omurga eğriliği), kalça çıkığı veya diğer kas-iskelet sistemi sorunları olup olmadığı kontrol edilir.

3. Görüntüleme Yöntemleri

Fiziksel muayene ve tıbbi öykü, tortikolis teşhisi için genellikle yeterlidir. Ancak, bazı durumlarda altta yatan nedeni belirlemek veya diğer olası durumları dışlamak için görüntüleme yöntemlerine başvurulabilir. Kullanılan görüntüleme yöntemleri şunlardır:

a. Ultrasonografi

Ultrason, özellikle bebeklerde konjenital musküler tortikolisin teşhisinde kullanılan non-invaziv bir yöntemdir. Ultrason ile sternokleidomastoid kasının yapısı, kalınlığı ve içindeki herhangi bir kitle veya fibrozis değerlendirilir. Ultrason, radyasyon içermediği için bebeklerde güvenle kullanılabilir.

b. Röntgen (X-Ray)

Röntgen, boyun omurlarının ve diğer kemik yapıların incelenmesinde kullanılır. Kırık, çıkık, tümör veya diğer kemik anormallikleri tespit edilebilir. Konjenital tortikolisli bebeklerde, Klippel-Feil sendromu gibi doğumsal kemik anomalilerinin olup olmadığını belirlemek için röntgen çekilebilir.

c. Bilgisayarlı Tomografi (BT)

BT, röntgene göre daha detaylı görüntüler sağlar. Boyun bölgesindeki kemiklerin, kasların ve diğer yapıların daha ayrıntılı incelenmesi için kullanılabilir. Travma sonrası veya tümör şüphesi olan durumlarda BT taraması yapılabilir.

d. Manyetik Rezonans Görüntüleme (MRG)

MRG, yumuşak dokuların (kaslar, sinirler, bağlar, diskler) görüntülenmesinde en etkili yöntemdir. Tortikolise neden olabilecek kas yırtıkları, sinir sıkışmaları, disk hernileri, tümörler veya enfeksiyonlar MRG ile tespit edilebilir. Spazmodik tortikolisli hastalarda, beyin ve omurilikteki yapısal anormallikleri değerlendirmek için MRG kullanılabilir.

4. Elektromiyografi (EMG)

EMG, kasların elektriksel aktivitesini ölçen bir testtir. Özellikle spazmodik tortikolisli hastalarda, hangi boyun kaslarının istemsiz kasılmalar yaptığını belirlemek için EMG kullanılabilir. EMG, tedavi planlaması ve botulinum toksini (Botox) enjeksiyonlarının doğru kaslara yapılmasında önemli bir rol oynar.

5. Genetik Testler

Nadir durumlarda, tortikolise neden olabilecek genetik bir bozukluktan şüpheleniliyorsa genetik testler yapılabilir. Örneğin, Klippel-Feil sendromu gibi doğumsal anomalilerde genetik testler tanıya yardımcı olabilir.

Konjenital Musküler Tortikolisin (KMT) Teşhisi

Konjenital musküler tortikolis, bebeklerde doğuştan görülen en yaygın tortikolis türüdür. KMT'nin teşhisi genellikle fiziksel muayene ile konulur. Teşhis sürecinde aşağıdaki adımlar izlenir:

1. Anamnez

Doktor, ebeveynlerden bebeğin doğum süreci, şikayetlerin başlangıcı ve diğer tıbbi durumlar hakkında bilgi alır. Özellikle zor doğum, vakum veya forseps kullanımı gibi durumlar KMT riskini artırabilir.

2. Fiziksel Muayene

Doktor, bebeğin boynunu ve başını dikkatlice inceler. Fiziksel muayenede aşağıdaki hususlara dikkat edilir:

• Baş Pozisyonu: Bebeğin başının hangi yöne eğildiği ve çenenin hangi yöne döndüğü gözlemlenir. KMT'li bebeklerde baş genellikle etkilenen tarafa eğik ve çene karşı tarafa dönüktür.
• Sternokleidomastoid Kası: Doktor, SKM kasını elle muayene ederek kaslardaki gerginliği, kısalığı veya sertliği değerlendirir. KMT'li bebeklerde, SKM kasında bir kitle veya kalınlaşma hissedilebilir. Bu kitleye "tortikolis kitlesi" denir.
• Hareket Açıklığı: Doktor, bebeğin başını farklı yönlere hareket ettirerek boynun hareket açıklığını değerlendirir. KMT'li bebeklerde, etkilenen tarafa doğru hareket kısıtlılığı görülür.
• Yüz ve Kafa Şekli: KMT, zamanla yüzde ve kafada asimetriye neden olabilir. Doktor, yüzün ve kafanın şeklini değerlendirerek herhangi bir asimetri olup olmadığını kontrol eder. Plagiocephaly (yamuk kafa) veya yüz asimetrisi KMT'nin uzun süreli etkilerinden olabilir.
• Kalça Muayenesi: KMT'li bebeklerde kalça displazisi (kalça çıkığı) riski daha yüksektir. Bu nedenle, kalça muayenesi de yapılmalıdır.

3. Ultrasonografi

KMT teşhisini doğrulamak ve SKM kasının yapısını değerlendirmek için ultrasonografi yapılabilir. Ultrason, kasın kalınlığını, içindeki herhangi bir kitleyi veya fibrozisi gösterir.

4. Diğer Testler

Nadiren, KMT'ye eşlik edebilecek diğer tıbbi durumları dışlamak için röntgen veya diğer görüntüleme yöntemlerine başvurulabilir.

Edinilmiş Tortikolisin Teşhisi

Edinilmiş tortikolis, herhangi bir yaşta ortaya çıkabilen ve çeşitli nedenlere bağlı olarak gelişen tortikolis türüdür. Teşhis süreci, altta yatan nedeni belirlemeye yöneliktir.

1. Anamnez

Doktor, hastadan şikayetlerin başlangıcı, olası nedenler (travma, enfeksiyon, ilaç kullanımı vb.) ve diğer tıbbi durumlar hakkında detaylı bilgi alır.

2. Fiziksel Muayene

Doktor, hastanın boynunu, başını ve omuzlarını dikkatlice inceler. Fiziksel muayenede aşağıdaki hususlara dikkat edilir:

• Baş Pozisyonu: Başın hangi yöne eğildiği ve çenenin hangi yöne döndüğü gözlemlenir.
• Kas Muayenesi: Boyun kaslarındaki gerginlik, hassasiyet veya spazm değerlendirilir.
• Hareket Açıklığı: Boynun hareket açıklığı ölçülür.
• Nörolojik Muayene: Sinir sistemi değerlendirilir.

3. Görüntüleme Yöntemleri

Edinilmiş tortikolisin nedenini belirlemek için çeşitli görüntüleme yöntemlerine başvurulabilir:

• Röntgen: Boyun omurlarının incelenmesi için kullanılır. Kırık, çıkık, tümör veya diğer kemik anormallikleri tespit edilebilir.
• BT: Daha detaylı kemik ve yumuşak doku görüntüleri sağlar. Travma sonrası veya tümör şüphesi olan durumlarda BT taraması yapılabilir.
• MRG: Yumuşak dokuların (kaslar, sinirler, bağlar, diskler) görüntülenmesinde en etkili yöntemdir. Kas yırtıkları, sinir sıkışmaları, disk hernileri, tümörler veya enfeksiyonlar MRG ile tespit edilebilir.

4. Diğer Testler

Altta yatan nedene bağlı olarak, kan testleri, enfeksiyon testleri veya diğer özel testler yapılabilir.

Spazmodik Tortikolis (Servikal Distoni) Teşhisi

Spazmodik tortikolis, nörolojik bir hareket bozukluğu olup, boyun kaslarının istemsiz kasılmasıyla karakterizedir. Teşhis genellikle klinik bulgulara dayanır.

1. Anamnez

Doktor, hastadan şikayetlerin başlangıcı, kasılmaların şiddeti, etkilenen kaslar ve diğer tıbbi durumlar hakkında bilgi alır. Spazmodik tortikolis genellikle 30-50 yaşları arasında başlar.

2. Fiziksel Muayene

Doktor, hastanın boyun kaslarını ve baş pozisyonunu dikkatlice inceler. Fiziksel muayenede aşağıdaki hususlara dikkat edilir:

• Baş Pozisyonu: Başın hangi yöne eğildiği ve çenenin hangi yöne döndüğü gözlemlenir. Spazmodik tortikolisli hastalarda baş, öne (anterokollis), arkaya (retrocollis), yana (laterocollis) veya dönerek (torsiyokollis) anormal pozisyonlarda olabilir.
• Kas Muayenesi: Boyun kaslarındaki istemsiz kasılmalar (spazmlar) palpe edilebilir. Etkilenen kaslar genellikle sternokleidomastoid, trapezius, splenius capitis ve levator scapulae kaslarıdır.
• Nörolojik Muayene: Sinir sistemi değerlendirilir. Spazmodik tortikolis genellikle diğer nörolojik belirtilerle birlikte görülmez.

3. Elektromiyografi (EMG)

EMG, kasların elektriksel aktivitesini ölçerek hangi boyun kaslarının istemsiz kasılmalar yaptığını belirlemeye yardımcı olur. EMG, tedavi planlaması ve botulinum toksini (Botoks) enjeksiyonlarının doğru kaslara yapılmasında önemli bir rol oynar.

4. Görüntüleme Yöntemleri

Spazmodik tortikolis tanısı genellikle klinik bulgulara ve EMG'ye dayanır. Ancak, altta yatan başka bir nörolojik bozukluğu dışlamak için MRG yapılabilir.

Oküler Tortikolisin Teşhisi

Oküler tortikolis, göz kaslarındaki dengesizlik veya görme sorunları nedeniyle başın anormal pozisyonda tutulmasıdır. Teşhis, göz muayenesi ve görme testleri ile konulur.

1. Anamnez

Doktor, hastadan şikayetlerin başlangıcı, görme sorunları ve baş pozisyonundaki değişiklikler hakkında bilgi alır. Oküler tortikolis genellikle çocukluk çağında başlar.

2. Göz Muayenesi

Bir göz doktoru (oftalmolog), hastanın gözlerini detaylı bir şekilde muayene eder. Göz muayenesinde aşağıdaki hususlara dikkat edilir:

• Görme Keskinliği: Hastanın görme keskinliği ölçülür.
• Göz Hareketleri: Göz kaslarının hareketleri değerlendirilir. Şaşılık (strabismus) veya diğer göz hareket bozuklukları tespit edilebilir.
• Göz Dibi Muayenesi: Gözün arka kısmındaki retina ve optik sinir incelenir.

3. Görme Testleri

Çeşitli görme testleri yapılarak göz kaslarındaki dengesizlik veya görme sorunları belirlenir. Bu testler arasında örtme testi (cover test), prizma testi ve stereopsis testi yer alır.

4. Baş Pozisyonu Değerlendirmesi

Doktor, hastanın baş pozisyonunu dikkatlice gözlemler. Başın hangi yöne eğildiği ve çenenin hangi yöne döndüğü belirlenir. Genellikle, hastanın baş pozisyonu görme sorununu telafi etmeye yöneliktir.

5. Nörolojik Muayene

Nadir durumlarda, oküler tortikolise neden olabilecek nörolojik bir bozukluğu dışlamak için nörolojik muayene yapılabilir.

Ayırıcı Tanı

Tortikolis teşhisi konulurken, benzer belirtilere neden olabilecek diğer durumlar da göz önünde bulundurulmalıdır. Ayırıcı tanıda düşünülmesi gereken durumlar şunlardır:

• Boyun Ağrısı: Boyun kaslarının zorlanması, incinmesi veya spazmı, tortikolise benzer belirtilere neden olabilir.
• Servikal Disk Hernisi: Boyun fıtığı, sinir köklerine baskı yaparak boyun ağrısına ve hareket kısıtlılığına neden olabilir.
• Servikal Spondiloz: Boyun omurlarında kireçlenme veya dejenerasyon, boyun ağrısına ve hareket kısıtlılığına neden olabilir.
• Meningit: Beyin zarlarının iltihaplanması, boyun sertliğine ve baş ağrısına neden olabilir.
• Tümörler: Boyun bölgesindeki tümörler, sinirlere veya kaslara baskı yaparak tortikolise benzer belirtilere neden olabilir.
• İlaç Yan Etkileri: Bazı ilaçlar, distoniye neden olarak tortikolise yol açabilir.
• Psikojenik Tortikolis: Nadiren, psikolojik nedenlere bağlı olarak tortikolis benzeri belirtiler ortaya çıkabilir.

Sonuç

Tortikolisin teşhisi, dikkatli bir fiziksel muayene, tıbbi öykü ve gerektiğinde görüntüleme yöntemleri ile konulur. Teşhis sürecinde, tortikolisin türünü (konjenital, edinilmiş, spazmodik, oküler) ve altta yatan nedeni belirlemek önemlidir. Erken teşhis ve uygun tedavi, tortikolisin neden olduğu komplikasyonları önleyebilir ve hastanın yaşam kalitesini artırabilir.