Fizik Tedavi ve Rehabilitasyonİş Sağlığı ve GüvenliğiOrtopedi ve Travmatoloji

Ergonomik Risk Faktörleri ve İş Kazaları Arasındaki İlişki: Ofis Çalışanları İçin Önlemler

Günümüzde ofis ortamları, bilgi işlem teknolojilerinin yaygınlaşmasıyla birlikte çalışanların fiziksel ve zihinsel sağlığını etkileyen çeşitli risk faktörlerini barındırmaktadır. Ergonomi, iş ortamının ve çalışma koşullarının insan vücuduna ve zihnine uyumunu sağlamayı amaçlayan bilim dalıdır. Ergonomik risk faktörleri ise, bu uyumu bozan ve iş kazalarına, kas-iskelet sistemi rahatsızlıklarına (KİSR) ve diğer sağlık sorunlarına yol açabilen unsurlardır. Bu blog yazısında, ergonomik risk faktörleri ile iş kazaları arasındaki ilişkiyi detaylı bir şekilde inceleyecek ve ofis çalışanları için alınabilecek önlemleri kapsamlı bir şekilde ele alacağız.

Ergonomi Nedir?

Ergonomi, kelime anlamı olarak "iş bilimi" anlamına gelir. Ancak ergonomi sadece iş ile ilgili değil, insan-sistem etkileşiminin olduğu her alanda uygulanabilir. Ergonominin temel amacı, insan yetenekleri ve sınırlılıkları ile sistem gereksinimleri arasındaki uyumu optimize etmektir. Bu uyum, performansı artırırken, hataları azaltır, güvenliği iyileştirir ve kullanıcı memnuniyetini yükseltir.

İş ergonomisi, özellikle iş ortamında insan sağlığını ve verimliliğini korumak için çalışma koşullarını, ekipmanları ve iş süreçlerini tasarlama ve düzenleme bilimidir. Ofis ortamında ergonomi, masa ve sandalye yüksekliğinden, klavye ve fare konumuna, aydınlatmadan, çalışma alanının düzenine kadar birçok faktörü kapsar.

Ergonomik Risk Faktörleri Nelerdir?

Ergonomik risk faktörleri, kas-iskelet sistemi rahatsızlıklarına ve diğer sağlık sorunlarına yol açabilen, iş ortamında bulunan unsurlardır. Bu faktörler, fiziksel, bilişsel ve organizasyonel olmak üzere farklı kategorilere ayrılabilir.

Fiziksel Risk Faktörleri

Fiziksel risk faktörleri, vücuda doğrudan etki eden ve kas-iskelet sistemi üzerinde baskı oluşturan unsurlardır. En yaygın fiziksel risk faktörleri şunlardır:

• Tekrarlayan Hareketler: Aynı hareketin sürekli olarak tekrarlanması, belirli kas gruplarının aşırı yüklenmesine ve yorulmasına neden olabilir. Örneğin, uzun süre klavye kullanmak, fareyi sürekli tıklamak veya aynı belgeyi defalarca taramak gibi.
• Zorlayıcı Duruşlar: Vücudun doğal pozisyonundan uzak, anormal duruşlarda uzun süre kalmak, kas ve eklemlere aşırı yük bindirir. Örneğin, eğik bir şekilde oturmak, boynu sürekli yukarı veya aşağı doğru eğmek, kolları çok yukarıda veya aşağıda tutmak gibi.
• Aşırı Kuvvet Uygulama: İş yaparken gereğinden fazla kuvvet uygulamak, kas ve tendonların zorlanmasına neden olabilir. Örneğin, ağır bir nesneyi kaldırmak, sıkı bir şekilde tutmak veya klavyeye çok sert basmak gibi.
• Titreşim: Vücudun titreşime maruz kalması, özellikle el-kol titreşimi, sinirlerde ve kan damarlarında hasara yol açabilir. Örneğin, titreşimli bir alet kullanmak veya sürekli olarak araç kullanmak gibi.
• Temas Stresi: Vücudun sert veya keskin yüzeylere sürekli olarak temas etmesi, sinirlerde ve kan damarlarında baskıya neden olabilir. Örneğin, bileklerin masa kenarına dayanması, dirseklerin sandalye kolçaklarına sürtünmesi veya parmakların klavye tuşlarına sürekli temas etmesi gibi.
• Aydınlatma: Yetersiz veya aşırı aydınlatma, göz yorgunluğuna, baş ağrısına ve duruş bozukluklarına yol açabilir. Örneğin, çok parlak bir ekrana bakmak, loş bir ortamda çalışmak veya doğrudan güneş ışığına maruz kalmak gibi.
• Sıcaklık: Aşırı sıcak veya soğuk ortamlar, kasların gerginleşmesine ve yorgunluğa neden olabilir. Örneğin, klima veya ısıtıcının yetersiz olduğu bir ofiste çalışmak gibi.

Bilişsel Risk Faktörleri

Bilişsel risk faktörleri, zihinsel yükü artıran ve stres seviyesini yükselten unsurlardır. Bu faktörler, dikkat dağınıklığına, hatalara ve iş kazalarına yol açabilir.

• Aşırı İş Yükü: Çok fazla işi aynı anda yapmaya çalışmak, stresi artırır ve performansı düşürür. Örneğin, kısa sürede tamamlanması gereken çok sayıda görev verilmesi, sürekli olarak telefon ve e-posta ile ilgilenmek gibi.
• Yetersiz İş Kontrolü: Çalışanların işlerini nasıl yapacakları konusunda karar verme yetkisi olmaması, motivasyonu düşürür ve stresi artırır. Örneğin, her şeyin yöneticiler tarafından belirlenmesi, çalışanların fikirlerinin dikkate alınmaması gibi.
• Belirsizlik: İşin içeriği, hedefleri veya geleceği hakkında belirsizlik olması, kaygıya ve strese neden olabilir. Örneğin, şirket politikalarının sık sık değişmesi, terfi veya işten çıkarma olasılığının belirsiz olması gibi.
• Sosyal Destek Eksikliği: İş arkadaşlarından veya yöneticilerden yeterli destek alamamak, yalnızlık hissine ve strese yol açabilir. Örneğin, zor zamanlarda yardım isteyememek, fikirlerini paylaşamamamak gibi.
• Monotonluk: Sürekli olarak aynı işi yapmak, sıkılmaya, dikkat dağınıklığına ve hatalara neden olabilir. Örneğin, veri girişi gibi tekrarlayan işlerde çalışmak gibi.

Organizasyonel Risk Faktörleri

Organizasyonel risk faktörleri, işin nasıl organize edildiği ve yönetildiği ile ilgili unsurlardır. Bu faktörler, iş stresi, tükenmişlik ve diğer sağlık sorunlarına yol açabilir.

• Uzun Çalışma Saatleri: Sürekli olarak uzun saatler çalışmak, yorgunluğa, strese ve sağlık sorunlarına neden olabilir. Örneğin, düzenli olarak fazla mesai yapmak, hafta sonları çalışmak gibi.
• Yetersiz Mola Süreleri: Çalışma sırasında yeterli mola vermemek, fiziksel ve zihinsel yorgunluğa yol açabilir. Örneğin, öğle yemeği molası vermemek, ara sıra ayağa kalkıp hareket etmemek gibi.
• İletişim Eksikliği: İş ile ilgili bilgilerin çalışanlara zamanında ve doğru bir şekilde iletilmemesi, karışıklığa, hatalara ve strese neden olabilir. Örneğin, proje hedeflerinin net olmaması, değişikliklerin duyurulmaması gibi.
• Zorbalık ve Taciz: İş yerinde zorbalık veya tacize maruz kalmak, psikolojik sağlığı olumsuz etkiler ve performansı düşürür. Örneğin, aşağılayıcı davranışlara maruz kalmak, ayrımcılığa uğramak gibi.
• Kariyer Gelişim İmkanlarının Sınırlı Olması: Çalışanların kariyerlerinde ilerleme fırsatlarının olmaması, motivasyonu düşürür ve memnuniyetsizliğe neden olabilir. Örneğin, terfi imkanlarının olmaması, eğitim ve gelişim fırsatlarının sunulmaması gibi.

Ergonomik Risk Faktörleri ve İş Kazaları Arasındaki İlişki

Ergonomik risk faktörleri, iş kazalarının önemli bir nedenidir. Bu faktörler, çalışanların dikkatini dağıtabilir, yorgunluğa neden olabilir, hareket kabiliyetini kısıtlayabilir ve kas-iskelet sistemi rahatsızlıklarına yol açarak kazalara zemin hazırlayabilir.

Örneğin, yetersiz aydınlatma, çalışanların nesneleri görmesini zorlaştırabilir ve takılıp düşmelerine neden olabilir. Tekrarlayan hareketler, kas yorgunluğuna yol açarak çalışanların elinden aletlerin düşmesine veya kontrolü kaybetmesine neden olabilir. Aşırı iş yükü, dikkati dağıtabilir ve çalışanların hatalar yapmasına yol açabilir. Zorlayıcı duruşlar, kas ve eklem ağrılarına neden olarak çalışanların hareket kabiliyetini kısıtlayabilir ve kazalara tepki verme hızını düşürebilir.

İş kazaları sadece fiziksel yaralanmalara değil, aynı zamanda maddi kayıplara, üretim kayıplarına ve itibar kaybına da yol açabilir. Bu nedenle, ergonomik risk faktörlerini ortadan kaldırmak veya en aza indirmek, iş kazalarını önlemenin ve iş sağlığını ve güvenliğini iyileştirmenin önemli bir parçasıdır.

Ofis Çalışanları İçin Ergonomik Önlemler

Ofis ortamında ergonomik risk faktörlerini azaltmak için alınabilecek birçok önlem bulunmaktadır. Bu önlemler, çalışma alanının düzenlenmesinden, ekipmanların doğru kullanımına, çalışma alışkanlıklarının iyileştirilmesinden, düzenli egzersiz yapmaya kadar geniş bir yelpazeyi kapsar.

Çalışma Alanının Düzenlenmesi

Çalışma alanının ergonomik prensiplere uygun olarak düzenlenmesi, duruş bozukluklarını önlemeye, kas ve eklem ağrılarını azaltmaya ve verimliliği artırmaya yardımcı olur.

• Masa ve Sandalye Yüksekliği: Masa yüksekliği, dirsekler 90 derece açıyla bükülmüş ve omuzlar rahat bir pozisyonda olacak şekilde ayarlanmalıdır. Sandalye yüksekliği ise, ayaklar yere düz basacak veya ayak desteği kullanılacak şekilde ayarlanmalıdır. Sandalyenin sırt desteği, bel boşluğunu desteklemeli ve sırtın doğal eğrisini korumalıdır.
• Ekran Konumu: Ekran, göz hizasında veya biraz altında olmalı ve yaklaşık bir kol boyu mesafede bulunmalıdır. Ekranın üst kenarı ile göz hizası aynı seviyede olmalıdır. Ekranın parlaklığı ve kontrastı, göz yorgunluğunu önleyecek şekilde ayarlanmalıdır.
• Klavye ve Fare Konumu: Klavye ve fare, omuzlar rahat bir pozisyonda olacak ve dirsekler vücuda yakın olacak şekilde konumlandırılmalıdır. Klavye, bileklerin düz durmasını sağlayacak şekilde ayarlanmalıdır. Fare, klavyeye yakın ve kolayca ulaşılabilir bir yerde olmalıdır. Bilek desteği kullanmak, bileklerdeki stresi azaltmaya yardımcı olabilir.
• Aydınlatma: Çalışma alanında yeterli ve dengeli bir aydınlatma sağlanmalıdır. Doğrudan güneş ışığı veya parlak ışık kaynakları, ekran üzerinde yansımalara neden olmamalıdır. Masa lambası kullanmak, belirli alanları aydınlatmaya ve göz yorgunluğunu azaltmaya yardımcı olabilir.
• Çalışma Alanının Düzeni: Sık kullanılan eşyalar, kolayca ulaşılabilir bir yerde bulundurulmalıdır. Kablolar ve diğer engeller, takılıp düşme riskini önlemek için düzenli bir şekilde saklanmalıdır. Çalışma alanı, düzenli olarak temizlenmeli ve havalandırılmalıdır.

Ekipmanların Doğru Kullanımı

Ofis ekipmanlarının doğru kullanılması, kas-iskelet sistemi rahatsızlıklarını önlemeye ve performansı artırmaya yardımcı olur.

• Klavye Kullanımı: Klavyeye çok sert basmaktan kaçınılmalıdır. Parmaklar, tuşlara hafifçe dokunacak şekilde kullanılmalıdır. Uzun süre klavye kullanırken, düzenli aralıklarla mola verilmelidir. Farklı klavye türleri (örneğin, ergonomik klavyeler) denemek, bileklerdeki stresi azaltmaya yardımcı olabilir.
• Fare Kullanımı: Fareyi kullanırken, bilek düz tutulmalı ve omuzlar rahat bir pozisyonda olmalıdır. Fareyi sürekli olarak aynı pozisyonda tutmaktan kaçınılmalıdır. Farklı fare türleri (örneğin, dikey fareler) denemek, bileklerdeki stresi azaltmaya yardımcı olabilir.
• Telefon Kullanımı: Uzun süre telefonla konuşurken, kulaklık veya hoparlör kullanılmalıdır. Telefonu omuz ile çene arasına sıkıştırmak, boyun kaslarına aşırı yük bindirir.
• Ekran Kullanımı: Ekrana uzun süre bakarken, düzenli aralıklarla gözleri dinlendirmek için uzaklara bakılmalıdır. Göz kuruluğunu önlemek için, düzenli olarak göz kırpılmalıdır. Ekran filtresi kullanmak, göz yorgunluğunu azaltmaya yardımcı olabilir.

Çalışma Alışkanlıklarının İyileştirilmesi

Çalışma alışkanlıklarının iyileştirilmesi, fiziksel ve zihinsel sağlığı korumaya ve verimliliği artırmaya yardımcı olur.

• Doğru Duruş: Otururken sırt dik tutulmalı ve bel boşluğu desteklenmelidir. Omuzlar rahat bir pozisyonda olmalı ve baş dik durmalıdır. Ayaklar yere düz basmalı veya ayak desteği kullanılmalıdır. Düzenli aralıklarla ayağa kalkıp hareket etmek, kan dolaşımını hızlandırır ve kasları gevşetir.
• Mola Verme: Çalışma sırasında düzenli aralıklarla mola verilmelidir. Molalarda ayağa kalkıp hareket etmek, kasları gevşetir ve zihni dinlendirir. Molalarda egzersiz yapmak, kan dolaşımını hızlandırır ve enerji seviyesini yükseltir.
• Egzersiz: Düzenli egzersiz yapmak, kasları güçlendirir, esnekliği artırır ve duruşu düzeltir. Ofis ortamında yapılabilecek basit egzersizler arasında, boyun egzersizleri, omuz egzersizleri, bilek egzersizleri ve bacak egzersizleri bulunur.
• Stres Yönetimi: Stresi yönetmek için çeşitli teknikler uygulanabilir. Meditasyon, yoga, nefes egzersizleri ve hobiler, stresi azaltmaya yardımcı olabilir. İş ile ilgili sorunları iş arkadaşlarıyla veya yöneticilerle paylaşmak, stresi azaltmaya yardımcı olabilir.
• Uyku Düzeni: Yeterli ve düzenli uyku, fiziksel ve zihinsel sağlığı korumak için önemlidir. Her gece aynı saatte yatıp aynı saatte kalkmak, uyku düzenini sağlamaya yardımcı olur. Uyumadan önce kafein veya alkol tüketmekten kaçınılmalıdır.

Eğitim ve Farkındalık

Çalışanların ergonomi konusunda eğitilmesi ve farkındalığının artırılması, ergonomik risk faktörlerini tanımalarına ve önleyici önlemler almalarına yardımcı olur.

• Ergonomi Eğitimleri: Çalışanlara düzenli olarak ergonomi eğitimleri verilmelidir. Bu eğitimlerde, ergonomik risk faktörleri, kas-iskelet sistemi rahatsızlıkları, doğru duruş teknikleri, ekipmanların doğru kullanımı ve egzersizler hakkında bilgi verilmelidir.
• Ergonomi Değerlendirmeleri: Çalışma alanları ve iş süreçleri düzenli olarak ergonomi uzmanları tarafından değerlendirilmelidir. Bu değerlendirmelerde, ergonomik risk faktörleri tespit edilmeli ve iyileştirme önerileri sunulmalıdır.
• Bilgilendirme Materyalleri: Ergonomi ile ilgili bilgilendirme materyalleri (örneğin, broşürler, posterler, videolar) hazırlanmalı ve çalışanların erişimine sunulmalıdır. Bu materyaller, ergonomik risk faktörleri ve önleyici önlemler hakkında bilgi vermelidir.
• Geri Bildirim Mekanizmaları: Çalışanların ergonomi ile ilgili sorunlarını ve önerilerini iletebilecekleri geri bildirim mekanizmaları oluşturulmalıdır. Bu mekanizmalar, sorunların erken tespit edilmesine ve çözülmesine yardımcı olur.

Yasal Düzenlemeler ve Standartlar

İş sağlığı ve güvenliği ile ilgili yasal düzenlemeler ve standartlar, işverenlerin ergonomik risk faktörlerini değerlendirmesini ve önleyici önlemler almasını zorunlu kılar.

• İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu: İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, işverenlerin çalışanların sağlığını ve güvenliğini korumakla yükümlü olduğunu belirtir. Bu kapsamda, işverenler ergonomik risk faktörlerini değerlendirmeli, riskleri ortadan kaldırmak veya en aza indirmek için gerekli önlemleri almalı ve çalışanları bilgilendirmelidir.
• İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği: İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği, iş ekipmanlarının ergonomik prensiplere uygun olarak tasarlanmasını ve kullanılmasını zorunlu kılar. Bu yönetmelik, masa, sandalye, ekran, klavye, fare gibi ofis ekipmanlarının ergonomik özelliklerini ve kullanım şartlarını belirler.
• TS EN ISO 9241: TS EN ISO 9241, insan-sistem etkileşimi ergonomisi ile ilgili uluslararası bir standarttır. Bu standart, yazılım, donanım ve iş ortamının insan ihtiyaçlarına uygun olarak tasarlanmasını sağlamayı amaçlar. TS EN ISO 9241, ekran tasarımı, klavye tasarımı, fare tasarımı, çalışma ortamı tasarımı gibi konularda rehberlik sağlar.

Sonuç

Ergonomik risk faktörleri, ofis çalışanlarının sağlığını ve güvenliğini tehdit eden önemli unsurlardır. Bu faktörlerin ortadan kaldırılması veya en aza indirilmesi, iş kazalarını önlemenin, kas-iskelet sistemi rahatsızlıklarını azaltmanın ve verimliliği artırmanın önemli bir parçasıdır. Bu blog yazısında ele aldığımız ergonomik önlemlerin uygulanması, ofis çalışanlarının daha sağlıklı, güvenli ve verimli bir çalışma ortamına sahip olmalarını sağlayacaktır. İşverenlerin ve çalışanların ergonomi konusunda bilinçli olması, iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması ve sürdürülebilir bir çalışma ortamı oluşturulması için kritik öneme sahiptir.