KardiyolojiKalp ve Damar CerrahisiGirişimsel Radyoloji

Periferik Arter Hastalığı: Bacak Ağrısından Kurtulmanın Yolları ve Cerrahi Seçenekler

Periferik Arter Hastalığı (PAH), atardamarların daralması veya tıkanması sonucu ekstremitelere (genellikle bacaklara) yeterli kan akışının sağlanamaması durumudur. Bu durum, bacaklarda ağrı, uyuşma, yorgunluk ve hatta ciddi vakalarda doku hasarı ve amputasyona kadar ilerleyebilir. Bu blog yazısında, PAH'ın nedenlerini, belirtilerini, teşhis yöntemlerini, tedavi seçeneklerini ve cerrahi müdahale gerektiren durumları detaylı bir şekilde inceleyeceğiz.

PAH Nedir?

Periferik Arter Hastalığı (PAH), genellikle ateroskleroz adı verilen bir süreç sonucu ortaya çıkar. Ateroskleroz, atardamarların iç yüzeyinde plak adı verilen yağ, kolesterol ve diğer maddelerin birikmesiyle karakterizedir. Bu plaklar zamanla sertleşir ve damarları daraltarak kan akışını engeller. PAH genellikle bacakları etkilese de, kolları, mideyi ve böbrekleri de etkileyebilir.

Aterosklerozun Oluşumu

Ateroskleroz, karmaşık bir süreçtir ve yıllar içinde gelişir. Başlangıçta, atardamarların iç yüzeyinde hasar oluşur. Bu hasar, yüksek tansiyon, yüksek kolesterol, sigara kullanımı, diyabet ve inflamasyon gibi faktörlerden kaynaklanabilir. Hasarlı bölgeye, bağışıklık hücreleri ve kolesterol gibi maddeler yapışır. Zamanla, bu maddeler bir araya gelerek plakları oluşturur. Plaklar büyüdükçe damarları daraltır ve kan akışını kısıtlar. Ayrıca, plaklar yırtılabilir ve kan pıhtısı oluşumuna neden olabilir. Bu pıhtılar, damarı tamamen tıkayarak ani ve ciddi sorunlara yol açabilir.

PAH'ın Yaygınlığı

PAH, özellikle yaşlı yetişkinlerde yaygın bir hastalıktır. 65 yaşın üzerindeki kişilerin yaklaşık %10-20'sinde PAH olduğu tahmin edilmektedir. Ancak, diyabet, sigara kullanımı ve yüksek tansiyon gibi risk faktörlerine sahip olan kişilerde PAH riski daha yüksektir. PAH, sadece bacaklarda ağrıya neden olmakla kalmaz, aynı zamanda kalp krizi ve inme riskini de artırır. Bu nedenle, PAH'ın erken teşhisi ve tedavisi büyük önem taşır.

PAH'ın Nedenleri ve Risk Faktörleri

PAH'ın temel nedeni ateroskleroz olsa da, bu duruma katkıda bulunan çeşitli risk faktörleri bulunmaktadır. Bu risk faktörlerini bilmek ve kontrol altına almak, PAH gelişimini önlemek veya ilerlemesini yavaşlatmak için önemlidir.

• Sigara Kullanımı: Sigara, PAH için en önemli risk faktörlerinden biridir. Sigara, atardamarların iç yüzeyine zarar verir, kanın pıhtılaşma eğilimini artırır ve kolesterol seviyelerini olumsuz etkiler. Sigara içenlerin PAH geliştirme riski, içmeyenlere göre 2-6 kat daha yüksektir.
• Diyabet: Diyabet, kan şekeri seviyelerinin yüksek olduğu bir durumdur. Yüksek kan şekeri, atardamarların iç yüzeyine zarar verir ve aterosklerozun gelişimini hızlandırır. Diyabetli kişilerin PAH geliştirme riski, diyabeti olmayanlara göre 2-4 kat daha yüksektir.
• Yüksek Tansiyon: Yüksek tansiyon, atardamarların iç yüzeyine sürekli olarak baskı uygular ve hasara neden olur. Bu durum, aterosklerozun gelişimini hızlandırır.
• Yüksek Kolesterol: Yüksek kolesterol, özellikle LDL (kötü) kolesterol, atardamarların iç yüzeyinde birikerek plak oluşumuna katkıda bulunur. HDL (iyi) kolesterol ise, plakların temizlenmesine yardımcı olur. Bu nedenle, yüksek LDL kolesterol ve düşük HDL kolesterol seviyeleri, PAH riskini artırır.
• İleri Yaş: Yaş ilerledikçe, atardamarlar daha sert ve daha az elastik hale gelir. Bu durum, aterosklerozun gelişimini kolaylaştırır. 65 yaşın üzerindeki kişilerde PAH riski daha yüksektir.
• Aile Öyküsü: Ailede PAH, kalp hastalığı veya inme öyküsü olan kişilerde, PAH geliştirme riski daha yüksektir. Genetik faktörler, aterosklerozun gelişiminde rol oynayabilir.
• Obezite: Obezite, yüksek tansiyon, yüksek kolesterol ve diyabet gibi risk faktörlerini artırarak PAH riskini yükseltir.
• Hareketsiz Yaşam Tarzı: Düzenli egzersiz yapmamak, kan dolaşımını yavaşlatır ve aterosklerozun gelişimini kolaylaştırır.
• Yüksek Homosistein Seviyeleri: Homosistein, bir amino asittir. Yüksek homosistein seviyeleri, atardamarların iç yüzeyine zarar verebilir ve kanın pıhtılaşma eğilimini artırabilir.
• Kronik Böbrek Hastalığı: Kronik böbrek hastalığı olan kişilerde, PAH riski daha yüksektir. Böbrek hastalığı, yüksek tansiyon, yüksek kolesterol ve inflamasyon gibi risk faktörlerini artırabilir.

PAH'ın Belirtileri

PAH'ın belirtileri, bacaklardaki kan akışının ne kadar kısıtlandığına bağlı olarak değişir. Bazı kişilerde hiçbir belirti görülmezken, bazılarında ise şiddetli ağrı ve fonksiyon kaybı yaşanabilir.

• Klaudikasyo (Aralıklı Topallama): Klaudikasyo, PAH'ın en yaygın belirtisidir. Yürürken veya egzersiz yaparken bacaklarda ağrı, kramp veya yorgunluk hissi ile karakterizedir. Ağrı genellikle baldırda hissedilir, ancak kalça, uyluk veya ayaklarda da görülebilir. Dinlenmekle ağrı genellikle birkaç dakika içinde geçer.
• İstirahat Ağrısı: Şiddetli PAH vakalarında, bacaklarda istirahat halindeyken bile ağrı hissedilebilir. Bu ağrı genellikle geceleri daha şiddetlidir ve ayakları aşağı sarkıtmakla veya yataktan kalkıp yürümekle hafifleyebilir.
• Bacaklarda Uyuşma veya Karıncalanma: Bacaklara yeterli kan akışı sağlanamadığında, uyuşma veya karıncalanma hissi oluşabilir. Bu his genellikle ayak parmaklarında veya ayak tabanında hissedilir.
• Bacaklarda Soğukluk: Etkilenen bacak, diğerine göre daha soğuk olabilir. Bu, kan akışının azalması nedeniyle oluşur.
• Bacaklarda Renk Değişikliği: Bacak derisi soluk, mavi veya kırmızımsı bir renk alabilir. Bu renk değişiklikleri, kan akışının azalması veya doku hasarı nedeniyle oluşur.
• Ayaklarda veya Bacaklarda İyileşmeyen Yaralar: PAH, ayaklarda veya bacaklarda iyileşmeyen yaralara veya ülserlere neden olabilir. Bu yaralar, kan akışının yetersiz olması nedeniyle iyileşmekte zorlanır.
• Tırnaklarda Kalınlaşma veya Yavaş Büyüme: Bacaklara yeterli kan akışı sağlanamadığında, tırnaklar kalınlaşabilir veya yavaş büyüyebilir.
• Bacaklarda Tüylerin Dökülmesi: Bacaklara yeterli kan akışı sağlanamadığında, bacaklardaki tüyler dökülebilir.
• Empotans (Erkeklerde): PAH, erkeklerde ereksiyon sorunlarına (empotans) neden olabilir. Bu, pelvik bölgeye kan akışının azalması nedeniyle oluşur.

Bu belirtilerden herhangi birini yaşıyorsanız, bir doktora başvurmanız önemlidir. Erken teşhis ve tedavi, PAH'ın ilerlemesini yavaşlatabilir ve ciddi komplikasyonları önleyebilir.

PAH'ın Teşhisi

PAH'ın teşhisi, fiziksel muayene, tıbbi öykü ve çeşitli tanı testleri ile konulur.

• Fiziksel Muayene: Doktor, bacaklarınızdaki nabızları kontrol edecek, cildinizin rengini ve sıcaklığını değerlendirecek ve yaraların veya ülserlerin varlığını araştıracaktır. Ayrıca, bacaklarınızdaki tüylerin dökülüp dökülmediğini ve tırnaklarınızın durumunu da inceleyecektir.
• Ayak Bileği-Kol İndeksi (ABK): ABK, PAH'ı teşhis etmek için kullanılan basit ve güvenilir bir testtir. Bu testte, ayak bileğinizdeki ve kolunuzdaki kan basıncı ölçülür. Ayak bileği basıncının kol basıncına oranı hesaplanır. Normal bir ABK değeri 0.9 ile 1.3 arasındadır. 0.9'un altındaki bir ABK değeri, PAH olduğunu gösterir.
• Doppler Ultrason: Doppler ultrason, kan damarlarındaki kan akışını değerlendirmek için kullanılan bir görüntüleme yöntemidir. Bu testte, ses dalgaları kullanılarak kan damarlarının görüntüleri oluşturulur. Doppler ultrason, damarlardaki daralmaları veya tıkanıklıkları tespit etmeye yardımcı olabilir.
• Anjiyografi: Anjiyografi, atardamarların görüntülenmesi için kullanılan bir tanı yöntemidir. Bu testte, bir kateter (ince, esnek bir tüp) kasıktaki veya koldaki bir atardamara yerleştirilir. Kateter yoluyla, atardamarlara kontrast madde adı verilen bir boya enjekte edilir. Kontrast madde, atardamarların röntgen veya bilgisayarlı tomografi (BT) taramalarında daha net görünmesini sağlar. Anjiyografi, damarlardaki daralmaları, tıkanıklıkları ve diğer anormallikleri tespit etmeye yardımcı olabilir.
• Manyetik Rezonans Anjiyografi (MRA): MRA, atardamarların görüntülenmesi için kullanılan bir başka görüntüleme yöntemidir. Bu testte, radyo dalgaları ve güçlü bir manyetik alan kullanılarak vücudun ayrıntılı görüntüleri oluşturulur. MRA, anjiyografiye benzer bilgiler sağlayabilir, ancak kontrast madde kullanımını gerektirmez.
• Bilgisayarlı Tomografi Anjiyografi (BTA): BTA, atardamarların görüntülenmesi için kullanılan bir görüntüleme yöntemidir. Bu testte, röntgen ışınları kullanılarak vücudun kesitsel görüntüleri oluşturulur. BTA, anjiyografiye benzer bilgiler sağlayabilir ve daha hızlı bir şekilde yapılabilir.

Doktorunuz, semptomlarınıza, tıbbi öykünüze ve fiziksel muayene bulgularınıza göre hangi tanı testlerinin gerekli olduğuna karar verecektir.

PAH'ın Tedavi Seçenekleri

PAH'ın tedavisi, hastalığın şiddetine, semptomlarınıza ve genel sağlık durumunuza bağlı olarak değişir. Tedavi seçenekleri arasında yaşam tarzı değişiklikleri, ilaç tedavisi ve cerrahi müdahaleler yer alır.

Yaşam Tarzı Değişiklikleri

Yaşam tarzı değişiklikleri, PAH tedavisinin temelini oluşturur. Bu değişiklikler, hastalığın ilerlemesini yavaşlatmaya, semptomları hafifletmeye ve kalp krizi ve inme riskini azaltmaya yardımcı olabilir.

• Sigarayı Bırakmak: Sigarayı bırakmak, PAH tedavisi için yapabileceğiniz en önemli şeydir. Sigara, atardamarlara zarar verir ve kan akışını azaltır. Sigarayı bırakmak, bacak ağrısını hafifletebilir, yara iyileşmesini hızlandırabilir ve kalp krizi ve inme riskini azaltabilir.
• Düzenli Egzersiz Yapmak: Düzenli egzersiz, kan dolaşımını iyileştirir, kasları güçlendirir ve bacak ağrısını hafifletir. Doktorunuzun önerdiği bir egzersiz programına uyun. Genellikle, yürüyüş, bisiklete binme veya yüzme gibi aktiviteler önerilir.
• Sağlıklı Beslenmek: Sağlıklı beslenmek, kolesterol seviyelerini düşürmeye, kan basıncını kontrol etmeye ve kilo vermeye yardımcı olabilir. Doymuş yağ, trans yağ ve kolesterolü düşük bir diyet tüketin. Bol miktarda meyve, sebze ve tam tahıllı ürünler yiyin.
• Kilo Vermek: Fazla kilolu veya obezseniz, kilo vermek kan basıncını düşürmeye, kolesterol seviyelerini iyileştirmeye ve diyabet riskini azaltmaya yardımcı olabilir.
• Ayak Bakımına Dikkat Etmek: PAH, ayaklarda iyileşmeyen yaralara veya ülserlere neden olabilir. Bu nedenle, ayak bakımına dikkat etmek önemlidir. Ayaklarınızı her gün yıkayın ve kurulayın. Nemlendirici krem kullanın. Ayaklarınızı sıcak ve soğuktan koruyun. Ayaklarınızda herhangi bir yara, kesik veya kızarıklık fark ederseniz, hemen doktorunuza başvurun.

İlaç Tedavisi

İlaçlar, PAH semptomlarını hafifletmeye, kan akışını iyileştirmeye ve kalp krizi ve inme riskini azaltmaya yardımcı olabilir.

• Antiplatelet İlaçlar: Aspirin ve klopidogrel gibi antiplatelet ilaçlar, kanın pıhtılaşmasını önleyerek damarları açık tutmaya yardımcı olur. Bu ilaçlar, kalp krizi ve inme riskini azaltabilir.
• Statinler: Statinler, kolesterol seviyelerini düşürmeye yardımcı olan ilaçlardır. Statinler, atardamarlardaki plakların büyümesini yavaşlatabilir ve kalp krizi ve inme riskini azaltabilir.
• Antihipertansif İlaçlar: Antihipertansif ilaçlar, kan basıncını düşürmeye yardımcı olan ilaçlardır. Yüksek tansiyon, atardamarlara zarar verir ve aterosklerozun gelişimini hızlandırır. Antihipertansif ilaçlar, atardamarları koruyabilir ve kalp krizi ve inme riskini azaltabilir.
• Silostazol: Silostazol, bacaklardaki kan akışını iyileştirmeye yardımcı olan bir ilaçtır. Silostazol, kan damarlarını genişleterek ve kanın pıhtılaşmasını önleyerek çalışır. Bu ilaç, klaudikasyo semptomlarını hafifletebilir ve yürüme mesafesini artırabilir.
• Pentoksifilin: Pentoksifilin, kanın akışkanlığını artırmaya yardımcı olan bir ilaçtır. Pentoksifilin, kırmızı kan hücrelerinin esnekliğini artırarak ve kanın viskozitesini azaltarak çalışır. Bu ilaç, klaudikasyo semptomlarını hafifletebilir ve yürüme mesafesini artırabilir.

Doktorunuz, sizin için en uygun ilaçları belirleyecektir. İlaçlarınızı doktorunuzun talimatlarına göre alın ve herhangi bir yan etki yaşarsanız, doktorunuza bildirin.

Cerrahi Seçenekler

Yaşam tarzı değişiklikleri ve ilaç tedavisi yeterli olmadığında, cerrahi müdahaleler gerekebilir. Cerrahi seçenekler, damarlardaki tıkanıklıkları açmaya veya kan akışını yönlendirmeye yardımcı olabilir.

• Anjiyoplasti ve Stent Yerleştirme: Anjiyoplasti, daralmış veya tıkanmış atardamarları açmak için kullanılan minimal invaziv bir yöntemdir. Bu yöntemde, bir kateter (ince, esnek bir tüp) kasıktaki veya koldaki bir atardamara yerleştirilir. Kateterin ucunda, şişirilebilen bir balon bulunur. Balon, daralmış veya tıkanmış bölgeye yerleştirilir ve şişirilerek damarı genişletir. Genişletilmiş damarı açık tutmak için genellikle bir stent (küçük, metal bir kafes) yerleştirilir. Stent, damarın tekrar daralmasını önlemeye yardımcı olur.
• Bypass Cerrahisi: Bypass cerrahisi, tıkanmış bir atardamarın etrafından kanı yönlendirmek için kullanılan bir yöntemdir. Bu yöntemde, vücudun başka bir yerinden alınan bir damar (genellikle bacaklardan veya koldan), tıkanmış atardamarın üzerine yerleştirilir. Bu, kanın tıkanmış bölgeyi atlayarak bacaklara ulaşmasını sağlar.
• Trombektomi: Trombektomi, damarlardaki kan pıhtılarını çıkarmak için kullanılan bir yöntemdir. Bu yöntemde, bir kateter (ince, esnek bir tüp) kasıktaki veya koldaki bir atardamara yerleştirilir. Kateterin ucunda, pıhtıyı yakalayabilen veya parçalayabilen bir cihaz bulunur. Pıhtı çıkarıldıktan sonra, kan akışı yeniden sağlanır.
• Amputasyon: Şiddetli PAH vakalarında, kan akışının tamamen kesilmesi sonucu doku hasarı ve kangren gelişebilir. Bu durumlarda, enfeksiyonun yayılmasını önlemek ve hastanın yaşamını kurtarmak için amputasyon gerekebilir.

Doktorunuz, sizin için en uygun cerrahi yöntemi belirleyecektir. Cerrahi müdahalenin riskleri ve faydaları hakkında doktorunuzla konuşun.

PAH'ın Komplikasyonları

PAH, tedavi edilmediği takdirde ciddi komplikasyonlara yol açabilir.

• İskemik Ağrı: Bacaklara yeterli kan akışı sağlanamadığında, şiddetli ağrı hissedilebilir. Bu ağrı, istirahat halindeyken bile devam edebilir ve yaşam kalitesini olumsuz etkileyebilir.
• Ayaklarda veya Bacaklarda İyileşmeyen Yaralar veya Ülserler: PAH, ayaklarda veya bacaklarda iyileşmeyen yaralara veya ülserlere neden olabilir. Bu yaralar, enfeksiyon riskini artırır ve ağrıya neden olabilir.
• Kangren: Kan akışının tamamen kesilmesi sonucu doku ölümü (kangren) gelişebilir. Kangren, enfeksiyonun yayılmasına neden olabilir ve amputasyon gerektirebilir.
• Amputasyon: Şiddetli PAH vakalarında, kangren gelişmesi durumunda amputasyon gerekebilir.
• Kalp Krizi ve İnme: PAH, kalp krizi ve inme riskini artırır. Ateroskleroz, sadece bacaklardaki damarları değil, aynı zamanda kalpteki ve beyindeki damarları da etkileyebilir.

Bu komplikasyonları önlemek için, PAH'ın erken teşhisi ve tedavisi büyük önem taşır.

PAH'tan Korunma

PAH'tan korunmak için, risk faktörlerini kontrol altına almak ve sağlıklı bir yaşam tarzı benimsemek önemlidir.

• Sigara İçmeyin: Sigara, PAH için en önemli risk faktörlerinden biridir. Sigarayı bırakmak, PAH riskinizi önemli ölçüde azaltabilir.
• Sağlıklı Beslenin: Doymuş yağ, trans yağ ve kolesterolü düşük bir diyet tüketin. Bol miktarda meyve, sebze ve tam tahıllı ürünler yiyin.
• Düzenli Egzersiz Yapın: Düzenli egzersiz, kan dolaşımını iyileştirir, kasları güçlendirir ve kilo vermeye yardımcı olabilir.
• Kilonuzu Kontrol Edin: Fazla kilolu veya obezseniz, kilo vermek kan basıncını düşürmeye, kolesterol seviyelerini iyileştirmeye ve diyabet riskini azaltmaya yardımcı olabilir.
• Kan Basıncınızı Kontrol Edin: Yüksek tansiyon, atardamarlara zarar verir ve aterosklerozun gelişimini hızlandırır. Kan basıncınızı düzenli olarak kontrol ettirin ve yüksekse, doktorunuzun önerdiği tedaviyi uygulayın.
• Kolesterol Seviyelerinizi Kontrol Edin: Yüksek kolesterol, atardamarlarda plak oluşumuna katkıda bulunur. Kolesterol seviyelerinizi düzenli olarak kontrol ettirin ve yüksekse, doktorunuzun önerdiği tedaviyi uygulayın.
• Diyabetinizi Kontrol Edin: Diyabet, atardamarlara zarar verir ve aterosklerozun gelişimini hızlandırır. Kan şekeri seviyelerinizi düzenli olarak kontrol ettirin ve yüksekse, doktorunuzun önerdiği tedaviyi uygulayın.
• Düzenli Doktor Kontrollerine Gidin: Düzenli doktor kontrolleri, PAH'ın erken teşhis edilmesine ve tedavi edilmesine yardımcı olabilir.

Sonuç

Periferik Arter Hastalığı (PAH), bacaklarda ağrı, uyuşma, yorgunluk ve hatta ciddi vakalarda doku hasarı ve amputasyona kadar ilerleyebilen ciddi bir hastalıktır. Ancak, erken teşhis ve tedavi ile PAH'ın ilerlemesi yavaşlatılabilir ve komplikasyonlar önlenebilir. Yaşam tarzı değişiklikleri, ilaç tedavisi ve cerrahi müdahaleler, PAH tedavisinde kullanılan etkili yöntemlerdir. Risk faktörlerini kontrol altına almak ve sağlıklı bir yaşam tarzı benimsemek, PAH'tan korunmak için önemlidir. Eğer bacaklarınızda ağrı, uyuşma, yorgunluk veya iyileşmeyen yaralar varsa, bir doktora başvurmanız önemlidir.