HematolojiİmmünolojiTransfüzyon Merkezi

Aferez Riskleri ve Komplikasyonları Nelerdir?

Aferez, kanın bir cihazdan geçirilerek belirli bileşenlerinin ayrılması ve geri kalanının vücuda iade edilmesi işlemidir. Bu işlem, terapötik amaçlarla (örneğin, belirli hastalıklarda zararlı antikorların uzaklaştırılması) veya donörlerden kan bileşenleri toplamak için (örneğin, trombosit veya kök hücre toplama) kullanılabilir. Aferez genellikle güvenli bir işlem olarak kabul edilse de, her tıbbi prosedürde olduğu gibi, bazı riskler ve komplikasyonlar taşır. Bu yazıda, aferez ile ilişkili potansiyel riskleri ve komplikasyonları ayrıntılı olarak inceleyeceğiz.

Aferez İşleminin Temel İlkeleri

Aferez işlemi, temel olarak kanın bir santrifüj veya filtreleme sisteminden geçirilmesi prensibine dayanır. Bu sistemler, kanı farklı yoğunluktaki bileşenlerine ayırır. Hedeflenen bileşen (örneğin, trombositler, plazma, kök hücreler) ayrıldıktan sonra, geri kalan kan bileşenleri (kırmızı kan hücreleri, beyaz kan hücreleri, plazmanın bir kısmı) donöre veya hastaya geri verilir.

Aferez işleminin farklı türleri vardır:

• Plazmaferez: Plazmanın ayrılması ve uzaklaştırılması.
• Trombositferez (Trombosit Aferezi): Trombositlerin ayrılması ve toplanması.
• Lökoferez: Beyaz kan hücrelerinin ayrılması ve toplanması.
• Eritroaferez: Kırmızı kan hücrelerinin ayrılması ve uzaklaştırılması.
• Kök Hücre Aferezi: Kök hücrelerin ayrılması ve toplanması.

Aferez Risk Faktörleri

Aferez işleminin riskleri, çeşitli faktörlere bağlı olarak değişebilir. Bu faktörler arasında hastanın genel sağlık durumu, aferez işleminin türü, kullanılan cihaz ve işlemin süresi yer alır.

• Hastanın Genel Sağlık Durumu: Önceden var olan sağlık sorunları (örneğin, kalp hastalığı, akciğer hastalığı, böbrek hastalığı) olan kişilerde aferez riskleri daha yüksek olabilir.
• Aferez İşleminin Türü: Farklı aferez türleri farklı riskler taşır. Örneğin, plazmaferez daha fazla sıvı kaybına neden olabileceğinden, trombositfereze göre farklı komplikasyonlara yol açabilir.
• Kullanılan Cihaz: Farklı aferez cihazları farklı güvenlik profillerine sahip olabilir.
• İşlemin Süresi: Daha uzun süren aferez işlemleri, komplikasyon riskini artırabilir.

Aferez Komplikasyonları

Aferez işleminin potansiyel komplikasyonları geniş bir yelpazede yer alır. Bu komplikasyonlar, hafif ve geçici olabileceği gibi, nadiren de olsa ciddi ve hayatı tehdit edici olabilir. Aşağıda, aferez ile ilişkili en yaygın ve önemli komplikasyonlar detaylı olarak açıklanmıştır:

1. Damar Giriş Yeri Komplikasyonları

Aferez işlemi, genellikle bir veya iki damar yolu kullanılarak gerçekleştirilir. Bu damar yolları, genellikle kol damarlarından açılır, ancak bazı durumlarda femoral (kasık) veya subklavian (köprücük kemiği altı) damarlar da kullanılabilir. Damar giriş yeri ile ilgili komplikasyonlar oldukça yaygındır ve şunları içerebilir:

• Hematom: Damar giriş yerinde kan birikmesi sonucu oluşan morarma ve şişlik. Hematomlar genellikle kendiliğinden iyileşir, ancak büyük hematomlar ağrıya ve rahatsızlığa neden olabilir.
• Enfeksiyon: Damar giriş yerinde bakteri veya diğer mikroorganizmaların üremesi sonucu oluşan enfeksiyon. Enfeksiyonlar, kızarıklık, şişlik, ağrı ve ateş gibi belirtilere neden olabilir. Ciddi enfeksiyonlar, kan dolaşımına yayılarak sepsis gibi hayatı tehdit edici durumlara yol açabilir.
• Tromboflebit: Damarın iltihaplanması ve pıhtı oluşumu. Tromboflebit, ağrı, şişlik ve kızarıklık gibi belirtilere neden olabilir. Derin ven trombozu (DVT) gibi daha ciddi komplikasyonlara yol açabilir.
• Damar Hasarı: Damar giriş yerinde damarın zedelenmesi veya yırtılması. Damar hasarı, kanamaya, hematoma ve nadiren de olsa damar tıkanıklığına neden olabilir.

2. Hipokalsemi (Kalsiyum Düşüklüğü)

Aferez işlemi sırasında, kanın pıhtılaşmasını önlemek için genellikle antikoagülan olarak sitrat kullanılır. Sitrat, kandaki kalsiyum ile bağlanarak kalsiyum seviyesini düşürebilir. Bu durum, hipokalsemi olarak adlandırılır. Hipokalsemi belirtileri şunları içerebilir:

• Uyuşma ve Karıncalanma: Özellikle parmaklarda, dudaklarda ve dilde uyuşma ve karıncalanma hissi.
• Kas Krampları: Özellikle ellerde, ayaklarda ve bacaklarda kas krampları.
• Tetani: Kasların istemsiz kasılması ve spazmları. Tetani, şiddetli vakalarda solunum kaslarını etkileyerek solunum yetmezliğine neden olabilir.
• Kalp Ritmi Bozuklukları: Nadiren de olsa, şiddetli hipokalsemi kalp ritmi bozukluklarına yol açabilir.

Hipokalsemiyi önlemek için, aferez işlemi sırasında kalsiyum takviyesi verilebilir. Belirtiler ortaya çıkarsa, intravenöz kalsiyum glukonat uygulanabilir.

3. Hipotansiyon (Düşük Tansiyon)

Aferez işlemi sırasında, vücuttan sıvı çekilmesi ve kan hacminin azalması hipotansiyona neden olabilir. Hipotansiyon belirtileri şunları içerebilir:

• Baş Dönmesi: Özellikle ayağa kalkarken baş dönmesi.
• Sersemlik: Sersemlik hissi ve denge kaybı.
• Bulanık Görme: Görme netliğinde azalma.
• Mide Bulantısı: Mide bulantısı ve kusma.
• Bayılma: Bilinç kaybı.

Hipotansiyonu önlemek için, aferez işlemi öncesinde ve sırasında yeterli sıvı alımı önemlidir. Belirtiler ortaya çıkarsa, hastaya sıvı verilebilir ve bacakları yukarı kaldırılabilir. Şiddetli hipotansiyon vakalarında, vazopressör ilaçlar kullanılabilir.

4. Alerjik Reaksiyonlar

Aferez işlemi sırasında kullanılan malzemelere (örneğin, antikoagülanlar, steril solüsyonlar) veya işlem sırasında verilen ilaçlara karşı alerjik reaksiyonlar gelişebilir. Alerjik reaksiyonlar hafif (örneğin, ciltte kızarıklık, kaşıntı) olabileceği gibi, şiddetli (örneğin, anafilaksi) de olabilir. Anafilaksi, hayatı tehdit edici bir alerjik reaksiyondur ve belirtileri şunları içerebilir:

• Kurdeşen: Ciltte kabarıklıklar ve kaşıntı.
• Anjiyoödem: Dudaklarda, dilde, boğazda şişlik.
• Solunum Zorluğu: Nefes darlığı, hırıltılı solunum.
• Hipotansiyon: Düşük tansiyon.
• Bilinç Kaybı: Bilinç kaybı.

Alerjik reaksiyonları tedavi etmek için, antihistaminikler, kortikosteroidler ve epinefrin kullanılabilir. Anafilaksi durumunda, acil tıbbi müdahale gereklidir.

5. Sitrat Toksisitesi

Aferez işlemi sırasında kullanılan sitrat, bazı kişilerde toksik etkilere neden olabilir. Sitrat toksisitesi belirtileri şunları içerebilir:

• Bulantı ve Kusma: Mide bulantısı ve kusma.
• Metalik Tat: Ağızda metalik bir tat hissi.
• Parestezi: Uyuşma ve karıncalanma.
• Kas Krampları: Kas krampları.
• Kalp Ritmi Bozuklukları: Kalp ritmi bozuklukları.

Sitrat toksisitesini önlemek için, sitrat infüzyon hızı dikkatli bir şekilde kontrol edilmeli ve kalsiyum takviyesi verilmelidir. Belirtiler ortaya çıkarsa, sitrat infüzyonu yavaşlatılmalı veya durdurulmalı ve intravenöz kalsiyum glukonat uygulanmalıdır.

6. Vasküler Erişim Komplikasyonları

Aferez işlemi için kullanılan damar yolları (kateterler), bazı komplikasyonlara neden olabilir. Bu komplikasyonlar şunları içerebilir:

• Kateterle İlişkili Enfeksiyonlar: Kateterin yerleştirildiği bölgede enfeksiyon gelişmesi.
• Kateter Trombozu: Kateterin içinde kan pıhtısı oluşması.
• Damar Stenozu: Damarın daralması.
• Damar Rüptürü: Damarın yırtılması.

Bu komplikasyonları önlemek için, kateterler steril koşullarda yerleştirilmeli ve düzenli olarak kontrol edilmelidir.

7. Kanama

Aferez işlemi, kanın dışarı alınmasını ve geri verilmesini içerdiğinden, kanama riski taşır. Kanama, damar giriş yerinde, cilt altında veya iç organlarda olabilir. Kanama riskini artıran faktörler şunları içerebilir:

• Antikoagülan Kullanımı: Aferez işlemi sırasında kullanılan antikoagülanlar, kanın pıhtılaşmasını engelleyerek kanama riskini artırır.
• Trombositopeni: Trombosit sayısı düşüklüğü, kanın pıhtılaşmasını zorlaştırarak kanama riskini artırır.
• Koagülasyon Bozuklukları: Kanın pıhtılaşmasını etkileyen doğuştan veya sonradan edinilmiş bozukluklar, kanama riskini artırır.

Kanama durumunda, kanama durdurulmalı ve gerekli görülen durumlarda kan transfüzyonu yapılmalıdır.

8. Hava Embolisi

Nadiren de olsa, aferez işlemi sırasında hava kabarcıklarının kan dolaşımına girmesi sonucu hava embolisi oluşabilir. Hava embolisi, akciğerlere, beyne veya kalbe giderek ciddi komplikasyonlara neden olabilir. Hava embolisi belirtileri şunları içerebilir:

• Ani Nefes Darlığı: Ani başlayan nefes darlığı.
• Göğüs Ağrısı: Göğüste sıkışma veya ağrı.
• Öksürük: Öksürük.
• Baş Dönmesi: Baş dönmesi.
• Bilinç Kaybı: Bilinç kaybı.

Hava embolisini önlemek için, aferez cihazı dikkatli bir şekilde kullanılmalı ve hava kabarcıklarının kan dolaşımına girmesini engelleyecek önlemler alınmalıdır. Hava embolisi durumunda, hastaya oksijen verilmeli ve acil tıbbi müdahale uygulanmalıdır.

9. Sitokin Salınım Sendromu (CRS)

Aferez işlemi sırasında, özellikle terapötik aferez uygulamalarında, bağışıklık sisteminin aktive olması sonucu sitokin salınım sendromu (CRS) gelişebilir. Sitokinler, bağışıklık hücreleri tarafından salgılanan ve inflamasyonu tetikleyen proteinlerdir. CRS belirtileri şunları içerebilir:

• Ateş: Yüksek ateş.
• Titreme: Titreme.
• Hipotansiyon: Düşük tansiyon.
• Taşikardi: Kalp hızında artış.
• Solunum Zorluğu: Nefes darlığı.
• Bilinç Bulanıklığı: Bilinç bulanıklığı.

CRS, hafif veya şiddetli olabilir. Şiddetli CRS vakalarında, organ yetmezliği ve ölüm riski vardır. CRS'yi tedavi etmek için, destekleyici tedavi (örneğin, sıvı tedavisi, oksijen tedavisi) ve immünosupresan ilaçlar (örneğin, kortikosteroidler, tocilizumab) kullanılabilir.

10. Diğer Komplikasyonlar

Yukarıda bahsedilenlerin dışında, aferez işlemi ile ilişkili daha nadir görülen bazı komplikasyonlar da mevcuttur:

• Hemoliz: Kırmızı kan hücrelerinin parçalanması.
• Trombositopeni: Trombosit sayısında düşüş. Özellikle trombosit toplama işlemlerinde görülebilir.
• Nörolojik Komplikasyonlar: Baş ağrısı, nöbetler, felç (çok nadir).
• Kardiyovasküler Komplikasyonlar: Kalp krizi, kalp ritmi bozuklukları (çok nadir).

Aferez Komplikasyonlarını Önleme Stratejileri

Aferez işlemi sırasında komplikasyon riskini en aza indirmek için çeşitli önlemler alınabilir:

• Hasta Seçimi: Aferez işlemi için uygun hastaların seçilmesi önemlidir. Önceden var olan sağlık sorunları olan veya risk faktörleri taşıyan hastalar dikkatli bir şekilde değerlendirilmelidir.
• İşlem Öncesi Değerlendirme: Aferez işlemi öncesinde hastanın tıbbi öyküsü alınmalı, fizik muayenesi yapılmalı ve gerekli laboratuvar testleri (örneğin, kan sayımı, koagülasyon testleri, elektrolit düzeyleri) yapılmalıdır.
• Uygun Damar Yolu Seçimi: Aferez işlemi için uygun damar yolu seçimi önemlidir. Tercihen, kol damarları kullanılmalıdır. Femoral veya subklavian damarların kullanımı, komplikasyon riskini artırabilir.
• Steril Teknik: Damar yolu yerleştirilmesi ve aferez işlemi sırasında steril tekniklere uyulması, enfeksiyon riskini azaltır.
• Antikoagülan Yönetimi: Aferez işlemi sırasında kullanılan antikoagülanların dozu dikkatli bir şekilde ayarlanmalıdır. Sitrat kullanılıyorsa, kalsiyum düzeyleri düzenli olarak kontrol edilmeli ve gerektiğinde kalsiyum takviyesi verilmelidir.
• Sıvı Dengesi Yönetimi: Aferez işlemi sırasında sıvı dengesi dikkatli bir şekilde yönetilmelidir. Hastaya yeterli sıvı verilerek hipotansiyon riski azaltılmalıdır.
• Hasta İzlemi: Aferez işlemi sırasında hasta yakından izlenmelidir. Vital bulgular (kan basıncı, kalp hızı, solunum hızı, ateş) düzenli olarak kontrol edilmeli ve herhangi bir komplikasyon belirtisi ortaya çıkarsa derhal müdahale edilmelidir.
• Eğitimli Personel: Aferez işleminin eğitimli ve deneyimli sağlık personeli tarafından yapılması, komplikasyon riskini azaltır.

Sonuç

Aferez, birçok hastalığın tedavisinde ve kan bileşenlerinin toplanmasında önemli bir rol oynayan bir işlemdir. Ancak, her tıbbi prosedürde olduğu gibi, aferez de bazı riskler ve komplikasyonlar taşır. Bu riskler ve komplikasyonlar, hastanın genel sağlık durumuna, aferez işleminin türüne, kullanılan cihaza ve işlemin süresine bağlı olarak değişebilir. Aferez işlemi yaptırmayı düşünen kişilerin, bu riskler ve komplikasyonlar hakkında bilgi sahibi olması ve doktorlarıyla bu konuyu detaylı olarak görüşmesi önemlidir. Aferez işleminin potansiyel faydaları ve riskleri dengelenerek, hastaya en uygun tedavi yaklaşımı belirlenmelidir. Aferez işlemi sırasında komplikasyon riskini en aza indirmek için, uygun hasta seçimi, işlem öncesi değerlendirme, steril tekniklere uyulması, antikoagülan ve sıvı dengesi yönetimi gibi önlemler alınmalıdır.