Çocuk Yoğun BakımÇocuk Enfeksiyon HastalıklarıMikrobiyoloji

Çocuk Enfeksiyon Yoğun Bakım Ünitesinde Sık Karşılaşılan Enfeksiyonlar ve Önleme Yolları

Çocuk Enfeksiyon Yoğun Bakım Üniteleri (ÇEYBÜ), hayati tehlikesi olan enfeksiyon hastalıklarına sahip çocukların tedavi edildiği, yüksek düzeyde tıbbi bakımın sağlandığı özel bölümlerdir. Bu ünitelerde yatan çocuklar, altta yatan hastalıkları, bağışıklık sistemlerinin zayıflığı ve uygulanan invaziv işlemler nedeniyle enfeksiyonlara karşı daha savunmasızdırlar. ÇEYBÜ'lerde enfeksiyonlar, morbiditeyi (hastalık oranını), mortaliteyi (ölüm oranını), hastanede kalış süresini ve sağlık hizmetleri maliyetlerini önemli ölçüde artırabilir. Bu nedenle, ÇEYBÜ'lerde enfeksiyonların önlenmesi ve kontrolü, hasta güvenliği ve tedavi başarısı için kritik öneme sahiptir.

ÇEYBÜ'lerde Sık Karşılaşılan Enfeksiyonlar

ÇEYBÜ'lerde en sık karşılaşılan enfeksiyonlar şunlardır:

1. Kan Dolaşımı Enfeksiyonları (KDE)

KDE, ÇEYBÜ'lerde en sık görülen ve en ciddi enfeksiyonlardan biridir. Genellikle santral venöz kateter (SVK) gibi intravasküler kateterlerin kullanımıyla ilişkilidir. KDE'lere neden olan en sık etkenler şunlardır:

• Gram-pozitif bakteriler: Staphylococcus aureus (özellikle metisiline dirençli Staphylococcus aureus - MRSA), koagülaz-negatif stafilokoklar (örn. Staphylococcus epidermidis).
• Gram-negatif bakteriler: Escherichia coli, Klebsiella pneumoniae, Pseudomonas aeruginosa, Acinetobacter baumannii.
• Mantarlar: Candida türleri (özellikle Candida albicans).

Risk Faktörleri:

• SVK kullanımı (özellikle femoral kateterler).
• Uzun süreli SVK kullanımı.
• Total parenteral nutrisyon (TPN) uygulanması.
• Bağışıklık sisteminin zayıflığı (örn. prematürite, immün yetmezlik).
• Cerrahi girişimler.

Belirtiler:

• Ateş veya hipotermi.
• Taşikardi (kalp hızının artması).
• Takipne (solunum hızının artması).
• Hipotansiyon (kan basıncının düşmesi).
• Lökositoz (beyaz küre sayısının artması) veya lökopeni (beyaz küre sayısının azalması).
• Kateter giriş yerinde kızarıklık, şişlik veya irinli akıntı.

2. Pnömoni

Pnömoni, akciğer dokusunun enfeksiyonudur. ÇEYBÜ'lerde ventilatörle ilişkili pnömoni (VİP) ve aspirasyon pnömonisi sıklıkla görülür.

VİP'e neden olan en sık etkenler şunlardır:

• Gram-negatif bakteriler: Pseudomonas aeruginosa, Acinetobacter baumannii, Klebsiella pneumoniae, Escherichia coli.
• Gram-pozitif bakteriler: Staphylococcus aureus (özellikle MRSA).

Risk Faktörleri (VİP):

• Mekanik ventilasyon.
• Endotrakeal entübasyon süresinin uzun olması.
• Sık entübasyon ve ekstübasyon.
• Pozisyon (sırtüstü yatış).
• Nöromüsküler bloker kullanımı.
• Aspirasyon.
• Önceki antibiyotik kullanımı.

Aspirasyon pnömonisine neden olan faktörler:

• Yetersiz öksürme refleksi.
• Gastroözofageal reflü.
• Yetersiz gastrik boşalma.
• Beslenme tüpleri.

Belirtiler:

• Ateş veya hipotermi.
• Öksürük.
• Balğam çıkarma (balğamın rengi değişebilir).
• Takipne (solunum hızının artması).
• Dispne (nefes darlığı).
• Hipoksemi (kanda oksijen seviyesinin düşmesi).
• Akciğer grafisinde infiltrasyonlar.

3. İdrar Yolu Enfeksiyonları (İYE)

İYE, üriner sistemin herhangi bir bölümünün enfeksiyonudur. ÇEYBÜ'lerde genellikle üriner kateter kullanımıyla ilişkilidir. Kateterle ilişkili İYE (KAİYE), önemli bir sorundur.

İYE'ye neden olan en sık etkenler şunlardır:

• Escherichia coli.
• Klebsiella pneumoniae.
• Enterococcus türleri.
• Pseudomonas aeruginosa.
• Candida türleri.

Risk Faktörleri:

• Üriner kateter kullanımı.
• Uzun süreli kateter kullanımı.
• Kateterin uygunsuz bakımı.
• Kız cinsiyet.
• Bağışıklık sisteminin zayıflığı.

Belirtiler:

• Ateş veya hipotermi.
• İdrar yaparken yanma veya ağrı.
• Sık idrara çıkma.
• İdrarda kan görülmesi (hematüri).
• Suprapubik ağrı.
• İdrar kültüründe bakteri üremesi.

4. Cerrahi Alan Enfeksiyonları (CAE)

CAE, cerrahi bir insizyon bölgesinde meydana gelen enfeksiyondur. ÇEYBÜ'lerde cerrahi geçiren hastalarda görülebilir.

CAE'ye neden olan en sık etkenler şunlardır:

• Staphylococcus aureus (özellikle MRSA).
• Koagülaz-negatif stafilokoklar.
• Escherichia coli.
• Pseudomonas aeruginosa.
• Enterococcus türleri.

Risk Faktörleri:

• Cerrahi sürenin uzun olması.
• Cerrahi alanın kirlenmesi.
• Bağışıklık sisteminin zayıflığı.
• Obezite.
• Diabetes mellitus.
• Yetersiz cerrahi teknikler.

Belirtiler:

• Cerrahi alanda kızarıklık, şişlik, ağrı veya ısı artışı.
• Cerrahi alandan irinli akıntı.
• Ateş.

5. Viral Enfeksiyonlar

ÇEYBÜ'lerde viral enfeksiyonlar da önemli bir sorundur. Özellikle solunum yolu virüsleri (RSV, influenza, parainfluenza) ve gastrointestinal virüsler (rotavirus, norovirus) yaygın olarak görülür.

Solunum Yolu Virüsleri:

• RSV (Respiratuar Sinsityal Virüs): Özellikle küçük bebeklerde ve prematürelerde bronşiolit ve pnömoniye neden olabilir.
• İnfluenza (Grip): Mevsimsel salgınlara neden olur ve ciddi pnömoniye yol açabilir.
• Parainfluenza Virüsü: Krup (larenjit) ve bronşiolite neden olabilir.
• Adenovirüs: Pnömoni, bronşiolit, konjunktivit ve gastroenterite neden olabilir.

Gastrointestinal Virüsler:

• Rotavirus: Özellikle bebeklerde ve küçük çocuklarda şiddetli ishale neden olur.
• Norovirus: Her yaşta kusma ve ishale neden olabilir.

Risk Faktörleri:

• Kalabalık ortamlar.
• Zayıf hijyen koşulları.
• Bağışıklık sisteminin zayıflığı.

Belirtiler:

• Ateş.
• Öksürük.
• Burun akıntısı.
• Hapşırma.
• İshal.
• Kusma.

ÇEYBÜ'lerde Enfeksiyonların Önlenmesi ve Kontrolü

ÇEYBÜ'lerde enfeksiyonların önlenmesi ve kontrolü, multidisipliner bir yaklaşım gerektirir. Bu yaklaşım, enfeksiyon kontrol ekibi, doktorlar, hemşireler, diğer sağlık çalışanları ve hasta yakınlarının işbirliğini içerir. Enfeksiyon kontrol programları, enfeksiyon riskini azaltmak ve hasta güvenliğini artırmak için kanıta dayalı uygulamaları içerir.

1. El Hijyeni

El hijyeni, enfeksiyonların yayılmasını önlemenin en önemli ve en etkili yoludur. Sağlık çalışanları, hasta bakımından önce ve sonra, eldiven giymeden önce ve sonra, ve kontamine yüzeylere dokunduktan sonra ellerini yıkamalı veya alkol bazlı el antiseptiği kullanmalıdır.

El Hijyeni Teknikleri:

• El Yıkama: Eller, su ve sabunla en az 20 saniye boyunca yıkanmalıdır. Tüm yüzeylerin (parmak araları, tırnak altları, el sırtı) iyice temizlendiğinden emin olunmalıdır.
• Alkol Bazlı El Antiseptiği: Alkol bazlı el antiseptiği, ellerde gözle görülür bir kirlilik yoksa el yıkamaya alternatif olarak kullanılabilir. Antiseptik, tüm el yüzeylerine uygulanmalı ve kuruyana kadar ovulmalıdır.

El Hijyeni İçin 5 Endikasyon:

1. Hastaya dokunmadan önce.
2. Aseptik bir işlem yapmadan önce (örn. kateter takma).
3. Vücut sıvılarına maruz kaldıktan sonra.
4. Hastaya dokunduktan sonra.
5. Hasta çevresindeki yüzeylere dokunduktan sonra.

2. Bariyer Önlemleri

Bariyer önlemleri, enfeksiyonların yayılmasını önlemek için kullanılan kişisel koruyucu ekipmanları (KKD) içerir. KKD, eldiven, maske, gözlük/yüz siperliği ve önlük gibi malzemeleri kapsar.

KKD Kullanımı:

• Eldiven: Hastaya dokunmadan önce, vücut sıvılarına maruz kalma riski varsa ve kontamine yüzeylere dokunulduğunda eldiven giyilmelidir. Eldivenler, kullanımdan sonra uygun şekilde atılmalıdır.
• Maske: Solunum yolu enfeksiyonu olan hastalara bakım verirken veya aerosol oluşturan işlemler sırasında maske takılmalıdır. N95 maskeleri, tüberküloz gibi hava yoluyla bulaşan enfeksiyonlar için önerilir.
• Gözlük/Yüz Siperliği: Vücut sıvılarının sıçrama riski varsa gözleri ve yüzü korumak için gözlük veya yüz siperliği kullanılmalıdır.
• Önlük: Vücut sıvılarının giysilere bulaşma riski varsa önlük giyilmelidir. Önlükler, kullanımdan sonra uygun şekilde atılmalıdır.

3. Çevre Temizliği ve Dezenfeksiyonu

ÇEYBÜ'lerde çevre temizliği ve dezenfeksiyonu, enfeksiyonların yayılmasını önlemek için kritik öneme sahiptir. Yüzeyler, düzenli olarak temizlenmeli ve dezenfekte edilmelidir. Özellikle sık dokunulan yüzeyler (örn. yatak kenarları, monitörler, pompalar) daha sık temizlenmelidir.

Temizlik ve Dezenfeksiyon Protokolleri:

• Yüzeyler, önce su ve deterjanla temizlenmeli, ardından uygun bir dezenfektanla dezenfekte edilmelidir.
• Dezenfektanlar, üreticinin talimatlarına göre doğru konsantrasyonda ve temas süresinde kullanılmalıdır.
• Kan veya vücut sıvıları dökülmesi durumunda, uygun KKD kullanılarak dökülen alan temizlenmeli ve dezenfekte edilmelidir.
• Oda temizliği, hastanın taburcu olmasından sonra yapılmalıdır.

4. Kateter Bakımı

Kateterler, ÇEYBÜ'lerde enfeksiyon riskini artıran önemli bir faktördür. Kateterlerin gereksiz kullanımından kaçınılmalı ve kateter takma ve bakımında aseptik tekniklere uyulmalıdır.

Santral Venöz Kateter (SVK) Bakımı:

• SVK takma işlemi, steril koşullarda yapılmalıdır.
• SVK giriş yeri, düzenli olarak (genellikle her 2-7 günde bir) steril gazlı bez ve antiseptik solüsyonla (örn. klorheksidin) temizlenmelidir.
• SVK pansumanı, nemli veya kirlenmişse değiştirilmelidir.
• SVK, gereksiz yere kullanılmamalı ve mümkün olan en kısa sürede çıkarılmalıdır.

Üriner Kateter Bakımı:

• Üriner kateter takma işlemi, steril koşullarda yapılmalıdır.
• Kateter, sıkışma veya bükülmeyi önleyecek şekilde sabitlenmelidir.
• İdrar torbası, mesaneden daha aşağıda tutulmalıdır.
• Kateter, gereksiz yere kullanılmamalı ve mümkün olan en kısa sürede çıkarılmalıdır.

5. Ventilasyon Bakımı

Mekanik ventilasyon, VİP riskini artıran önemli bir faktördür. Ventilasyon cihazlarının ve devrelerinin uygun bakımı, VİP'in önlenmesinde önemlidir.

Ventilatörle İlişkili Pnömoni (VİP) Önleme Stratejileri:

• Baş Yatağın Yükseltilmesi: Hastanın baş yatağı, aspirasyon riskini azaltmak için en az 30-45 derece yükseltilmelidir.
• Oral Hijyen: Ağız, düzenli olarak antiseptik solüsyonlarla (örn. klorheksidin) temizlenmelidir.
• Subglottik Sekresyon Drenajı: Subglottik sekresyon drenajı, VİP riskini azaltmaya yardımcı olabilir.
• Ventilatör Devrelerinin Değiştirilmesi: Ventilatör devreleri, rutin olarak değil, yalnızca kirlendiğinde veya arızalandığında değiştirilmelidir.
• Erken Ekstübasyon: Hasta stabil hale geldiğinde, mümkün olan en kısa sürede ekstübe edilmelidir.

6. Antibiyotik Yönetimi

Antibiyotiklerin gereksiz ve uygunsuz kullanımı, antibiyotik direncine yol açabilir. Antibiyotik yönetimi programları, antibiyotiklerin uygun kullanımını teşvik ederek direnç gelişimini azaltmayı amaçlar.

Antibiyotik Yönetimi Stratejileri:

• Antibiyotikler, yalnızca bakteriyel enfeksiyon şüphesi veya kanıtı varsa kullanılmalıdır.
• Antibiyotik seçimi, ampirik tedavi kılavuzlarına ve antibiyogram sonuçlarına göre yapılmalıdır.
• Antibiyotik dozu, hasta yaşına, kilosuna ve böbrek/karaciğer fonksiyonlarına göre ayarlanmalıdır.
• Antibiyotik tedavi süresi, enfeksiyonun türüne ve şiddetine göre belirlenmelidir.
• Antibiyotikler, mümkün olan en kısa sürede intravenözden oral forma geçirilmelidir.

7. İzleme ve Bildirim

ÇEYBÜ'lerde enfeksiyon oranlarının düzenli olarak izlenmesi ve bildirilmesi, enfeksiyon kontrol programlarının etkinliğini değerlendirmek ve iyileştirme alanlarını belirlemek için önemlidir. Enfeksiyon kontrol ekibi, enfeksiyon verilerini toplamalı, analiz etmeli ve ilgili sağlık çalışanlarına geri bildirimde bulunmalıdır.

İzleme ve Bildirim Sistemleri:

• Enfeksiyon kontrol ekibi, KDE, pnömoni, İYE ve CAE gibi hastane enfeksiyonlarını aktif olarak izlemelidir.
• Enfeksiyon verileri, standart tanımlara ve kriterlere göre toplanmalıdır.
• Enfeksiyon oranları, düzenli olarak hesaplanmalı ve trendler analiz edilmelidir.
• Enfeksiyon verileri, ilgili sağlık çalışanlarına ve yönetime bildirilmelidir.

8. Eğitim ve Öğretim

Tüm sağlık çalışanlarının enfeksiyon kontrol prensipleri konusunda eğitilmesi ve öğretilmesi, enfeksiyonların önlenmesinde ve kontrolünde kritik öneme sahiptir. Eğitim programları, el hijyeni, KKD kullanımı, kateter bakımı, çevre temizliği ve dezenfeksiyonu gibi konuları kapsamalıdır.

Eğitim Programları:

• Sağlık çalışanları, işe başlarken ve düzenli aralıklarla enfeksiyon kontrol eğitimi almalıdır.
• Eğitim programları, teorik bilgileri ve pratik uygulamaları içermelidir.
• Eğitim programları, güncel kanıta dayalı uygulamalara göre güncellenmelidir.
• Eğitim programlarının etkinliği, düzenli olarak değerlendirilmelidir.

9. Hasta ve Aile Eğitimi

Hasta ve ailelerin enfeksiyon kontrol prensipleri konusunda eğitilmesi, hastaların ve yakınlarının enfeksiyon riskini azaltmaya yardımcı olabilir. Hasta ve ailelere el hijyeni, öksürme adabı ve ziyaretçi politikaları hakkında bilgi verilmelidir.

Hasta ve Aile Eğitimi:

• Hasta ve ailelere, el hijyeninin önemi ve nasıl yapıldığı anlatılmalıdır.
• Hasta ve ailelere, öksürürken veya hapşırırken ağızlarını ve burunlarını bir mendille veya dirsekleriyle kapatmaları gerektiği öğretilmelidir.
• Ziyaretçilerin sayısı ve süresi sınırlandırılmalı ve ziyaretçilerin hasta ziyaretinden önce ve sonra ellerini yıkamaları sağlanmalıdır.
• Hasta ve aileler, herhangi bir enfeksiyon belirtisi (örn. ateş, öksürük, ishal) fark ettiklerinde sağlık çalışanlarına bildirmeleri konusunda teşvik edilmelidir.

10. Yeni Teknolojiler ve İnovasyonlar

Enfeksiyon kontrolünde yeni teknolojiler ve inovasyonlar, enfeksiyonların önlenmesi ve kontrolünde önemli bir rol oynayabilir. Örneğin, UV-C dezenfeksiyon cihazları, otomatik el hijyeni sistemleri ve antimikrobiyal yüzeyler gibi teknolojiler, enfeksiyon riskini azaltmaya yardımcı olabilir.

Yeni Teknolojiler ve İnovasyonlar:

• UV-C Dezenfeksiyon Cihazları: UV-C ışığı, bakteri, virüs ve mantarları öldürebilir. UV-C dezenfeksiyon cihazları, odaların ve yüzeylerin dezenfekte edilmesinde kullanılabilir.
• Otomatik El Hijyeni Sistemleri: Otomatik el hijyeni sistemleri, el hijyenine uyumu artırmaya yardımcı olabilir. Bu sistemler, sağlık çalışanlarının ellerini otomatik olarak dezenfekte etmelerini sağlar.
• Antimikrobiyal Yüzeyler: Antimikrobiyal yüzeyler, bakteri ve virüslerin büyümesini engelleyebilir. Bu yüzeyler, yatak kenarları, masaüstleri ve kapı kolları gibi sık dokunulan yüzeylerde kullanılabilir.

Sonuç

Çocuk Enfeksiyon Yoğun Bakım Ünitelerinde enfeksiyonlar, ciddi morbidite ve mortaliteye neden olabilen önemli bir sorundur. Enfeksiyonların önlenmesi ve kontrolü, multidisipliner bir yaklaşım ve kanıta dayalı uygulamaların uygulanmasını gerektirir. El hijyeni, bariyer önlemleri, çevre temizliği ve dezenfeksiyonu, kateter bakımı, ventilasyon bakımı, antibiyotik yönetimi, izleme ve bildirim, eğitim ve öğretim, hasta ve aile eğitimi ve yeni teknolojiler ve inovasyonlar, enfeksiyon riskini azaltmaya yardımcı olabilir. ÇEYBÜ'lerde enfeksiyon kontrol programlarının etkinliği, düzenli olarak değerlendirilmeli ve iyileştirme alanları belirlenmelidir. Bu sayede, ÇEYBÜ'lerde yatan çocukların enfeksiyon riskini azaltmak ve tedavi başarılarını artırmak mümkün olacaktır.