Yoğun Bakımİç HastalıklarıNefroloji

Diyaliz Hangi Durumlarda Uygulanır?

Diyaliz, böbrek yetmezliği olan kişilerin hayatlarını sürdürebilmeleri için hayati öneme sahip bir tedavi yöntemidir. Böbrekler, vücudumuzdaki atık maddeleri ve fazla sıvıyı filtreleyerek idrar yoluyla dışarı atar. Aynı zamanda, kan basıncını düzenler, kemik sağlığını korur ve kırmızı kan hücrelerinin üretimine yardımcı olur. Böbrekler bu görevlerini yerine getiremediğinde, vücutta toksinler birikir ve hayati fonksiyonlar tehlikeye girer. İşte bu noktada diyaliz devreye girer.

Diyalize İhtiyaç Duyulan Durumlar

Diyaliz, genellikle böbreklerin işlevini büyük ölçüde kaybettiği ve vücudun kendi başına temizlenemediği durumlarda uygulanır. Bu duruma böbrek yetmezliği denir. Böbrek yetmezliği, akut (ani gelişen) veya kronik (uzun süreli) olabilir. Her iki durumda da diyaliz, hastanın durumunu stabilize etmek ve yaşam kalitesini artırmak için kullanılabilir.

Akut Böbrek Yetmezliği ve Diyaliz

Akut böbrek yetmezliği, böbreklerin aniden işlevini kaybetmesi durumudur. Bu durum, genellikle altta yatan bir sağlık sorununa bağlı olarak ortaya çıkar. Akut böbrek yetmezliğine neden olabilecek faktörler şunlardır:

• Ciddi enfeksiyonlar: Sepsis gibi ciddi enfeksiyonlar, böbreklere zarar verebilir ve akut böbrek yetmezliğine yol açabilir.
• Travma: Büyük yaralanmalar, ameliyatlar veya yanıklar, böbreklere kan akışını azaltarak akut böbrek yetmezliğine neden olabilir.
• İlaçlar: Bazı ilaçlar, özellikle nonsteroidal antiinflamatuar ilaçlar (NSAID'ler) ve bazı antibiyotikler, böbreklere zarar verebilir.
• Dehidratasyon: Şiddetli sıvı kaybı, böbreklere yeterli kan akışını engelleyerek akut böbrek yetmezliğine yol açabilir.
• Böbrek taşı veya tümörler: Böbreklerdeki tıkanıklıklar, idrar akışını engelleyerek böbrek hasarına neden olabilir.
• Glomerülonefrit: Böbreklerin filtreleme birimlerinin (glomerüller) iltihaplanması, akut böbrek yetmezliğine yol açabilir.

Akut böbrek yetmezliğinde diyaliz, genellikle geçici bir önlemdir. Böbreklerin iyileşmesi için zaman tanımak ve vücuttaki toksinleri temizlemek amacıyla uygulanır. Böbrekler iyileştiğinde, diyaliz tedavisi sonlandırılabilir.

Kronik Böbrek Yetmezliği ve Diyaliz

Kronik böbrek yetmezliği, böbrek fonksiyonlarının zamanla ve geri dönüşümsüz olarak azalmasıdır. Bu durum, genellikle yıllar içinde gelişir ve altta yatan çeşitli sağlık sorunlarına bağlı olabilir. Kronik böbrek yetmezliğine neden olabilecek faktörler şunlardır:

• Diyabet: Yüksek kan şekeri seviyeleri, böbreklere zarar vererek diyabetik nefropatiye yol açabilir.
• Hipertansiyon: Yüksek kan basıncı, böbreklerdeki kan damarlarına zarar vererek hipertansif nefropatiye neden olabilir.
• Glomerülonefrit: Kronik glomerülonefrit, böbrek fonksiyonlarını zamanla azaltabilir.
• Polikistik böbrek hastalığı: Genetik bir hastalık olan polikistik böbrek hastalığı, böbreklerde kistlerin oluşmasına ve böbrek fonksiyonlarının bozulmasına neden olur.
• Lupus: Otoimmün bir hastalık olan lupus, böbreklere zarar verebilir.
• Tekrarlayan böbrek enfeksiyonları: Sık tekrarlayan böbrek enfeksiyonları, böbrek hasarına yol açabilir.

Kronik böbrek yetmezliğinde diyaliz, genellikle kalıcı bir tedavi yöntemidir. Böbrek fonksiyonları geri kazanılamadığında, diyaliz hastanın hayatını sürdürebilmesi için gereklidir. Diyaliz, hastanın yaşam kalitesini artırır ve böbrek nakli için uygun bir aday olana kadar destek sağlar.

Diyaliz Türleri

İki ana diyaliz türü vardır: hemodiyaliz ve periton diyalizi. Her iki yöntemde de amaç, kandan atık maddeleri ve fazla sıvıyı uzaklaştırmaktır. Ancak, bu işlemin gerçekleştirilme şekli farklıdır.

Hemodiyaliz

Hemodiyaliz, en sık kullanılan diyaliz yöntemidir. Bu yöntemde, kan vücudun dışına alınır ve bir diyaliz makinesi aracılığıyla temizlenir. Temizlenen kan daha sonra tekrar vücuda geri verilir.

Hemodiyaliz Nasıl Yapılır?

Hemodiyaliz işlemi şu adımları içerir:

1. Vasküler Erişim: Hemodiyaliz için öncelikle bir vasküler erişim oluşturulması gerekir. Bu, genellikle bir fistül veya greft yoluyla yapılır. Fistül, bir arter ve bir venin cerrahi olarak birleştirilmesiyle oluşturulur. Greft ise, bir arter ve bir ven arasına yerleştirilen yapay bir tüptür. Vasküler erişim, kanın hızlı ve kolay bir şekilde alınıp verilmesini sağlar.
2. Diyaliz Makinesine Bağlanma: Hemodiyaliz seansı sırasında, hasta diyaliz makinesine bağlanır. Kan, vasküler erişim yoluyla makineye alınır.
3. Diyalizör: Kan, diyalizör adı verilen özel bir filtreden geçirilir. Diyalizör, yarı geçirgen bir membrandan oluşur. Bu membran, atık maddelerin ve fazla sıvının kandan diyaliz sıvısına geçmesine izin verirken, kan hücreleri ve proteinlerin kanda kalmasını sağlar.
4. Temizlenen Kanın Geri Verilmesi: Diyalizörden geçen ve temizlenen kan, vasküler erişim yoluyla tekrar hastanın vücuduna geri verilir.

Hemodiyaliz Süresi ve Sıklığı

Hemodiyaliz, genellikle haftada üç kez ve her seans 3-4 saat sürer. Ancak, hastanın durumuna ve ihtiyaçlarına bağlı olarak bu süre ve sıklık değişebilir. Hemodiyaliz genellikle bir diyaliz merkezinde yapılır, ancak bazı hastalar evde hemodiyaliz yapabilirler.

Hemodiyalizin Avantajları ve Dezavantajları

Avantajları:

• Diyaliz merkezinde yapıldığı için sağlık personeli tarafından yakından takip edilir.
• Diyaliz seansları arasında hasta dinlenebilir.

Dezavantajları:

• Diyaliz merkezine düzenli olarak gitmek gerekir.
• Diyaliz seansları yorucu olabilir.
• Vasküler erişim sorunları (enfeksiyon, tıkanma) yaşanabilir.

Periton Diyalizi

Periton diyalizi, karın boşluğunun iç zarını (periton) bir filtre olarak kullanan bir diyaliz yöntemidir. Bu yöntemde, karın boşluğuna bir kateter yerleştirilir ve diyaliz sıvısı bu kateter aracılığıyla karın boşluğuna gönderilir.

Periton Diyalizi Nasıl Yapılır?

Periton diyalizi işlemi şu adımları içerir:

1. Kateter Yerleştirilmesi: Periton diyalizi için öncelikle karın boşluğuna bir kateter yerleştirilmesi gerekir. Bu kateter, genellikle cerrahi bir işlemle yerleştirilir.
2. Diyaliz Sıvısının Verilmesi: Diyaliz seansı sırasında, diyaliz sıvısı kateter aracılığıyla karın boşluğuna verilir.
3. Bekleme Süresi: Diyaliz sıvısı, karın boşluğunda belirli bir süre (genellikle birkaç saat) bekletilir. Bu süre zarfında, atık maddeler ve fazla sıvı kandan diyaliz sıvısına geçer.
4. Diyaliz Sıvısının Boşaltılması: Bekleme süresi sonunda, diyaliz sıvısı kateter aracılığıyla karın boşluğundan boşaltılır.
5. Yeni Diyaliz Sıvısının Verilmesi: Boşaltılan diyaliz sıvısının yerine, yeni diyaliz sıvısı verilir ve işlem tekrarlanır.

Periton Diyalizi Türleri

İki ana periton diyalizi türü vardır:

• Sürekli Ayaktan Periton Diyalizi (SAPD): SAPD, hastanın gün içinde birkaç kez diyaliz sıvısını değiştirdiği bir yöntemdir. Hasta, genellikle günde 4-5 kez diyaliz sıvısını değiştirir.
• Otomatik Periton Diyalizi (OPD): OPD, bir makine (sikler) yardımıyla gece boyunca diyaliz sıvısının değiştirildiği bir yöntemdir. Hasta, gece boyunca makineye bağlı kalır ve sabah makineden ayrılır.

Periton Diyalizi Avantajları ve Dezavantajları

Avantajları:

• Diyaliz merkezine gitmek gerekmez, evde yapılabilir.
• Diyaliz seansları daha esnektir ve hastanın günlük yaşamına daha kolay entegre edilebilir.
• Vasküler erişim sorunları yaşanmaz.

Dezavantajları:

• Hasta, diyaliz işlemini kendisi yapmak zorundadır.
• Peritonit (karın zarı iltihabı) riski vardır.
• Kateter enfeksiyonu riski vardır.
• Karın fıtığı riski artabilir.

Diyalize Başlama Kriterleri

Diyalize başlama kararı, hastanın genel sağlık durumu, böbrek fonksiyonlarının düzeyi ve semptomlarının şiddeti gibi çeşitli faktörlere bağlı olarak verilir. Genel olarak, aşağıdaki durumlarda diyalize başlanması gerekebilir:

• Böbrek fonksiyonlarının çok düşük olması: Böbrek fonksiyonlarını gösteren glomerüler filtrasyon hızı (GFH) değerinin belirli bir seviyenin altına düşmesi (genellikle 15 ml/dakika/1.73 m²'nin altında).
• Üremi semptomları: Vücutta biriken atık maddelerin neden olduğu semptomlar (bulantı, kusma, iştahsızlık, yorgunluk, kaşıntı, bilinç bulanıklığı).
• Sıvı yüklenmesi: Vücutta aşırı sıvı birikmesi (ödem, nefes darlığı, yüksek tansiyon).
• Elektrolit dengesizlikleri: Kandaki elektrolit seviyelerinin anormal olması (hiperkalemi, hiponatremi).
• Asidoz: Kandaki asit seviyesinin yükselmesi.

Diyalize başlama kararı, genellikle bir nefroloji uzmanı tarafından verilir. Nefroloji uzmanı, hastanın durumunu değerlendirir ve diyalizin gerekli olup olmadığına karar verir.

Diyaliz Sırasında Dikkat Edilmesi Gerekenler

Diyaliz tedavisi gören hastaların, tedavi sürecinde dikkat etmeleri gereken bazı önemli noktalar vardır. Bu noktalara dikkat etmek, diyalizin etkinliğini artırır ve komplikasyon riskini azaltır.

Beslenme

Diyaliz hastalarının beslenmesi, özellikle protein, potasyum, fosfor ve sıvı alımı açısından dikkatli bir şekilde planlanmalıdır. Böbrek yetmezliği olan hastaların vücutları, bu maddeleri normal şekilde işleyemez ve bu nedenle diyetle alım miktarlarının kontrol altında tutulması gerekir.

• Protein: Diyaliz hastalarının yeterli miktarda protein alması önemlidir, çünkü diyaliz sırasında protein kaybı yaşanır. Ancak, aşırı protein alımı da vücutta atık madde birikimine neden olabilir. Bu nedenle, diyetisyen kontrolünde uygun miktarda protein alınmalıdır.
• Potasyum: Yüksek potasyum seviyeleri, kalp ritim bozukluklarına neden olabilir. Bu nedenle, potasyumdan zengin gıdaların (muz, portakal, domates, patates) tüketimi sınırlandırılmalıdır.
• Fosfor: Yüksek fosfor seviyeleri, kemik problemlerine ve damar sertliğine neden olabilir. Bu nedenle, fosfordan zengin gıdaların (süt ürünleri, et, kuruyemişler) tüketimi sınırlandırılmalıdır.
• Sıvı: Vücutta sıvı birikimini önlemek için sıvı alımı sınırlandırılmalıdır. Aşırı sıvı alımı, ödem, nefes darlığı ve yüksek tansiyona neden olabilir.

İlaçlar

Diyaliz hastalarının kullandığı ilaçlar, böbrek fonksiyonlarının bozulması nedeniyle farklı şekilde metabolize olabilir. Bu nedenle, ilaçların dozları ve kullanım şekilleri, doktor tarafından ayarlanmalıdır. Ayrıca, bazı ilaçlar böbreklere zarar verebilir ve bu ilaçlardan kaçınılmalıdır.

Vasküler Erişim Bakımı

Hemodiyaliz hastalarının vasküler erişimlerine (fistül veya greft) özen göstermeleri önemlidir. Vasküler erişim bölgesini temiz tutmak ve enfeksiyondan korumak gerekir. Ayrıca, vasküler erişimin tıkanmasını önlemek için düzenli olarak kontrol edilmesi ve gerekli önlemlerin alınması önemlidir.

Periton Kateteri Bakımı

Periton diyalizi hastalarının periton kateterlerine özen göstermeleri önemlidir. Kateter bölgesini temiz tutmak ve enfeksiyondan korumak gerekir. Ayrıca, kateterin tıkanmasını veya yerinden çıkmasını önlemek için dikkatli olunmalıdır.

Düzenli Kontroller

Diyaliz hastalarının düzenli olarak doktor kontrollerine gitmeleri ve gerekli testleri yaptırmaları önemlidir. Bu kontrollerde, böbrek fonksiyonları, elektrolit seviyeleri, kan basıncı ve diğer sağlık parametreleri takip edilir ve tedavi planı buna göre ayarlanır.

Diyalizin Yan Etkileri

Diyaliz, hayat kurtarıcı bir tedavi yöntemi olmasına rağmen, bazı yan etkilere neden olabilir. Bu yan etkiler, hastanın genel sağlık durumuna, diyaliz türüne ve diyaliz süresine bağlı olarak değişebilir.

Hemodiyalizin Yan Etkileri

• Hipotansiyon: Diyaliz sırasında kan basıncının düşmesi (hipotansiyon), baş dönmesi, halsizlik ve bayılmaya neden olabilir.
• Kas Krampları: Diyaliz sırasında kas krampları sık görülebilir. Bu kramplar, elektrolit dengesizlikleri, sıvı kaybı veya sinir hasarı nedeniyle oluşabilir.
• Bulantı ve Kusma: Diyaliz sırasında bulantı ve kusma, vücuttaki atık maddelerin hızlı bir şekilde temizlenmesi veya hipotansiyon nedeniyle oluşabilir.
• Baş Ağrısı: Diyaliz sırasında baş ağrısı, kan basıncındaki değişiklikler, elektrolit dengesizlikleri veya gerilim nedeniyle oluşabilir.
• Kaşıntı: Diyaliz hastalarında kaşıntı, vücutta biriken atık maddeler, alerjik reaksiyonlar veya cilt kuruluğu nedeniyle oluşabilir.
• Enfeksiyon: Vasküler erişim bölgesinde enfeksiyon riski vardır.
• Kanama: Diyaliz sırasında kanama riski vardır, özellikle de kan sulandırıcı ilaç kullanan hastalarda.

Periton Diyalizinin Yan Etkileri

• Peritonit: Periton diyalizi hastalarında en ciddi yan etki peritonittir (karın zarı iltihabı). Peritonit, kateter enfeksiyonu, hijyen kurallarına uyulmaması veya bağırsak perforasyonu nedeniyle oluşabilir.
• Kateter Enfeksiyonu: Kateter giriş yerinde enfeksiyon riski vardır.
• Karın Fıtığı: Periton diyalizi, karın içi basıncını artırarak karın fıtığı riskini artırabilir.
• Kilo Alma: Diyaliz sıvısında bulunan glikoz, vücuda kalori sağlayarak kilo almaya neden olabilir.
• Hiperglisemi: Diyaliz sıvısındaki glikoz, kan şekerini yükselterek hiperglisemiye neden olabilir.

Diyaliz ve Yaşam Kalitesi

Diyaliz tedavisi, böbrek yetmezliği olan hastaların hayatlarını sürdürebilmeleri için hayati öneme sahiptir. Ancak, diyaliz aynı zamanda hastaların yaşam kalitesini etkileyebilir. Diyaliz seansları, beslenme kısıtlamaları, ilaç kullanımı ve yan etkiler, hastaların günlük yaşamlarını zorlaştırabilir.

Ancak, diyaliz teknolojisindeki gelişmeler ve tedavi yöntemlerindeki iyileştirmeler, diyaliz hastalarının yaşam kalitesini artırmaya yardımcı olmaktadır. Ayrıca, hastaların tedaviye uyum sağlamaları, sağlıklı bir yaşam tarzı benimsemeleri ve sosyal destek almaları, yaşam kalitelerini önemli ölçüde etkileyebilir.

Böbrek Nakli

Böbrek nakli, böbrek yetmezliği olan hastalar için en iyi tedavi seçeneğidir. Böbrek nakli, sağlıklı bir böbreğin başka bir kişiden (donör) alınarak böbrek yetmezliği olan bir hastaya (alıcı) nakledilmesi işlemidir. Böbrek nakli, diyaliz ihtiyacını ortadan kaldırır ve hastanın yaşam kalitesini önemli ölçüde artırır.

Böbrek nakli için uygun bir aday olan hastalar, bir nakil merkezine başvurarak değerlendirilmelidir. Nakil merkezi, hastanın genel sağlık durumunu, böbrek fonksiyonlarını ve diğer faktörleri değerlendirerek nakil için uygun olup olmadığına karar verir.

Sonuç

Diyaliz, böbrek yetmezliği olan hastalar için hayati öneme sahip bir tedavi yöntemidir. Diyaliz, böbreklerin görevlerini yerine getirerek vücuttaki atık maddeleri ve fazla sıvıyı temizler. Diyaliz türü, hastanın durumuna ve ihtiyaçlarına bağlı olarak belirlenir. Diyaliz tedavisi gören hastaların, tedavi sürecinde dikkatli olmaları ve doktor tavsiyelerine uymaları önemlidir. Böbrek nakli, böbrek yetmezliği olan hastalar için en iyi tedavi seçeneğidir ve diyaliz ihtiyacını ortadan kaldırır.