Fizik Tedavi ve RehabilitasyonÇocuk Sağlığı ve HastalıklarıOrtopedi ve Travmatoloji

Düztabanlık Teşhisi Nasıl Yapılır?

Düztabanlık, ayak tabanının normalde olması gereken kavisinin olmaması veya azalması durumudur. Bu durum, bazı kişilerde herhangi bir soruna yol açmazken, bazılarında ağrı, yorgunluk ve diğer rahatsızlıklara neden olabilir. Düztabanlık teşhisi, bir uzman tarafından fiziksel muayene ve gerekirse görüntüleme yöntemleri ile konulabilir. Bu yazıda, düztabanlık teşhisinin nasıl yapıldığına dair kapsamlı bilgiler sunulmaktadır.

Düztabanlık Nedir?

Düztabanlık, ayağın iç kenarındaki kavisin çökmesi veya düzleşmesi durumudur. Normal bir ayakta, ayak iç kenarında bir kavis bulunur ve bu kavis, vücut ağırlığını dengeli bir şekilde dağıtır ve yürüme sırasında şok emici görevi görür. Düztabanlıkta ise bu kavis yoktur veya çok azdır, bu da vücut ağırlığının ayak tabanına daha fazla yüklenmesine neden olur. Bu durum, ayak, ayak bileği, diz, kalça ve hatta belde ağrıya yol açabilir.

Düztabanlığın Nedenleri

Düztabanlığın birçok farklı nedeni olabilir. Bunlardan bazıları şunlardır:

• Genetik yatkınlık: Ailede düztabanlık öyküsü olan kişilerde düztabanlık görülme olasılığı daha yüksektir.
• Doğuştan anomaliler: Bazı bebekler, ayak yapısında doğuştan gelen anomalilerle doğabilirler ve bu da düztabanlığa yol açabilir.
• Kas ve bağ dokusu zayıflığı: Ayak tabanındaki kas ve bağ dokusunun zayıflaması, kavisin çökmesine neden olabilir. Bu durum, yaşlanma, aşırı kilo, hamilelik veya bazı tıbbi durumlar nedeniyle ortaya çıkabilir.
• Yaralanmalar: Ayak veya ayak bileği yaralanmaları, kavisin yapısını bozarak düztabanlığa yol açabilir.
• Sinir sistemi hastalıkları: Serebral palsi veya spina bifida gibi sinir sistemi hastalıkları, kas kontrolünü etkileyerek düztabanlığa neden olabilir.
• Romatoid artrit gibi inflamatuar hastalıklar: Bu tür hastalıklar, eklemlerde ve bağ dokusunda iltihaplanmaya neden olarak düztabanlığa yol açabilir.
• Yanlış ayakkabı seçimi: Yüksek topuklu veya destekleyici özelliği olmayan ayakkabılar, ayak tabanındaki kasları ve bağ dokusunu zorlayarak düztabanlığa katkıda bulunabilir.

Düztabanlığın Belirtileri

Düztabanlık her zaman belirti vermeyebilir. Bazı kişilerde herhangi bir rahatsızlık olmazken, bazılarında aşağıdaki belirtiler görülebilir:

• Ayak ağrısı: Özellikle uzun süre ayakta kalmakla veya yürümekle artan ayak ağrısı. Ağrı, ayak tabanında, topukta, ayak bileğinde veya bacakta hissedilebilir.
• Ayak yorgunluğu: Ayakların normalden daha çabuk yorulması.
• Ayak bileği ağrısı: Ayak bileği ekleminin iç kısmında ağrı.
• Bacak ağrısı: Diz, kalça veya belde ağrı.
• Yürüme güçlüğü: Düztabanlık, yürüme şeklini etkileyerek yürüme güçlüğüne neden olabilir.
• Ayak şekil bozukluğu: Ayağın iç kenarında kavisin olmaması veya azalması.
• Ayakkabıların içe doğru eğilmesi: Ayakkabıların tabanının iç kısmının daha hızlı aşınması.
• Nasır ve sertleşmeler: Ayak tabanında, özellikle de topuk ve ayak başparmağı altında nasır ve sertleşmelerin oluşması.

Düztabanlık Teşhisi Nasıl Yapılır?

Düztabanlık teşhisi genellikle bir ortopedi uzmanı, fizik tedavi uzmanı veya podolog tarafından yapılır. Teşhis süreci, hastanın tıbbi öyküsünün alınması, fiziksel muayene ve gerekirse görüntüleme yöntemlerinin kullanılmasını içerir.

1. Tıbbi Öykü (Anamnez)

Doktor, öncelikle hastanın tıbbi öyküsünü alır. Bu aşamada aşağıdaki sorular sorulabilir:

• Ağrının ne zaman başladığı ve ne kadar süredir devam ettiği.
• Ağrının şiddeti ve karakteri (sızı, yanma, batma vb.).
• Ağrıyı tetikleyen veya azaltan faktörler (aktivite, dinlenme, ayakkabı seçimi vb.).
• Ailede düztabanlık öyküsü olup olmadığı.
• Geçirilmiş ayak veya ayak bileği yaralanmaları.
• Var olan diğer tıbbi durumlar (diyabet, romatoid artrit vb.).
• Kullanılan ilaçlar.

2. Fiziksel Muayene

Fiziksel muayene, düztabanlık teşhisinde önemli bir rol oynar. Doktor, hastanın ayakta ve oturur pozisyonda ayaklarını inceleyerek aşağıdaki değerlendirmeleri yapar:

A. Ayak Kavisinin Değerlendirilmesi

Doktor, hastanın ayakta dururken ve otururken ayak kavisini gözlemler. Normal bir ayakta, ayak iç kenarında belirgin bir kavis bulunurken, düztabanlıkta bu kavis yoktur veya çok azdır. Doktor, ayrıca hastanın parmak ucunda yükselmesini isteyerek kavisin oluşup oluşmadığını da kontrol eder. Eğer parmak ucunda yükselince kavis oluşuyorsa, bu esnek düztabanlık olarak adlandırılır ve genellikle tedaviye daha iyi yanıt verir.

B. Ayak ve Ayak Bileği Hareket Aralığının Değerlendirilmesi

Doktor, ayak ve ayak bileği eklemlerinin hareket aralığını değerlendirir. Bu, ayak bileğinin yukarı, aşağı, içe ve dışa doğru hareket ettirilerek yapılır. Hareket aralığındaki kısıtlamalar, düztabanlığın nedenini ve şiddetini belirlemede yardımcı olabilir.

C. Palpasyon (Elle Muayene)

Doktor, ayak ve ayak bileği bölgesindeki kemik, kas ve bağ dokularını elle muayene ederek hassasiyet, şişlik veya anormallikler olup olmadığını kontrol eder. Özellikle tibial posterior tendonunun (ayak bileğinin iç kısmında bulunan önemli bir tendon) hassasiyeti, düztabanlıkla ilişkili olabilir.

D. Ayak İzi Testi

Ayak izi testi, ayak tabanının yere temas eden alanını değerlendirmek için basit bir yöntemdir. Bu test için, hastanın ayakları ıslatılır ve daha sonra bir kağıt veya koyu renkli bir zemine basması istenir. Oluşan ayak izi incelenerek ayak kavisinin durumu hakkında bilgi edinilir. Normal bir ayakta, ayak izinin orta kısmında bir boşluk bulunurken, düztabanlıkta ayak izi neredeyse tamamen doludur.

E. Jack Testi

Jack testi, hastanın ayak başparmağı yukarı doğru çekildiğinde ayak kavisinin oluşup oluşmadığını değerlendirmek için yapılan bir testtir. Eğer ayak başparmağı yukarı çekildiğinde kavis oluşuyorsa, bu esnek düztabanlık lehine bir bulgudur.

F. Ayakkabı İncelemesi

Doktor, hastanın kullandığı ayakkabıları inceleyerek aşınma paternlerini değerlendirebilir. Düztabanlıkta, ayakkabıların tabanının iç kısmının daha hızlı aşındığı görülebilir.

G. Duruş ve Yürüyüş Analizi

Doktor, hastanın duruşunu ve yürüyüşünü gözlemleyerek vücut ağırlığının nasıl dağıldığını ve yürüme mekaniğinin nasıl etkilendiğini değerlendirir. Düztabanlık, yürüme sırasında ayakların içe doğru dönmesine (pronasyon) neden olabilir.

3. Görüntüleme Yöntemleri

Fiziksel muayene ile elde edilen bilgiler yeterli değilse veya düztabanlığın altında yatan nedenin belirlenmesi gerekiyorsa, doktor görüntüleme yöntemlerine başvurabilir.

A. Röntgen (X-Ray)

Röntgen, kemiklerin yapısını ve pozisyonunu değerlendirmek için kullanılan bir görüntüleme yöntemidir. Düztabanlıkta, röntgen filmleri ayak kemiklerinin dizilişini ve kavisin yüksekliğini göstererek düztabanlığın derecesini belirlemede yardımcı olabilir. Ayrıca, kemiklerdeki olası kırık, çıkık veya artrit gibi durumları da tespit edebilir.

B. Bilgisayarlı Tomografi (BT)

BT, röntgenden daha detaylı görüntüler elde etmek için kullanılan bir görüntüleme yöntemidir. BT, karmaşık ayak deformitelerinin değerlendirilmesinde veya kemiklerdeki ince kırıkların tespitinde kullanılabilir.

C. Manyetik Rezonans Görüntüleme (MRG)

MRG, yumuşak dokuların (kaslar, tendonlar, bağlar) ve kemiklerin detaylı görüntülerini elde etmek için kullanılan bir görüntüleme yöntemidir. MRG, tibial posterior tendon yırtığı, bağ yaralanmaları veya kemik iliği ödemi gibi düztabanlıkla ilişkili olabilecek durumları tespit etmede oldukça faydalıdır.

D. Ultrason

Ultrason, ses dalgaları kullanarak yumuşak dokuların görüntülerini elde etmek için kullanılan bir görüntüleme yöntemidir. Ultrason, tendonların ve bağların değerlendirilmesinde, özellikle de tibial posterior tendonun incelenmesinde kullanılabilir. Ucuz ve hızlı bir yöntem olması avantaj sağlasa da, MRG kadar detaylı bilgi sağlamaz.

4. Diğer Testler

Bazı durumlarda, doktor düztabanlığın nedenini belirlemek için ek testler isteyebilir.

A. Sinir İletim Çalışmaları (EMG/NCS)

Sinir iletim çalışmaları, sinirlerin elektriksel aktivitesini ölçerek sinir hasarını tespit etmek için kullanılır. Eğer düztabanlık, sinir sistemi hastalığından kaynaklanıyorsa, bu testler tanıda yardımcı olabilir.

B. Kan Testleri

Eğer düztabanlığın nedeni romatoid artrit gibi inflamatuar bir hastalık ise, kan testleri (sedimantasyon hızı, C-reaktif protein vb.) iltihap düzeyini belirlemede yardımcı olabilir.

Düztabanlık Tedavisi

Düztabanlık tedavisi, belirtilerin şiddetine, düztabanlığın nedenine ve hastanın genel sağlık durumuna göre belirlenir. Tedavi yöntemleri, konservatif (cerrahi olmayan) ve cerrahi olmak üzere iki ana başlık altında incelenebilir.

A. Konservatif Tedavi Yöntemleri

Konservatif tedavi yöntemleri, genellikle belirtileri hafifletmek ve ayak fonksiyonunu iyileştirmek için kullanılır. Bu yöntemler şunları içerir:

1. Ayakkabı Değişiklikleri

Destekleyici ve uygun ayakkabı seçimi, düztabanlık belirtilerini azaltmada önemli bir rol oynar. Ayakkabıların aşağıdaki özelliklere sahip olması önemlidir:

• Destekleyici taban: Ayak kavisini destekleyen ve şok emici özelliği olan tabanlar.
• Sert topuk sayacı: Topuğu sabitleyerek ayak bileğinin içe doğru dönmesini engelleyen sert topuk sayacı.
• Geniş burun kısmı: Ayak parmaklarının rahatça hareket etmesini sağlayan geniş burun kısmı.
• Bağcıklı veya cırt cırtlı tasarım: Ayakkabının ayağa iyi oturmasını sağlayan bağcıklı veya cırt cırtlı tasarım.

2. Ortezler (Ayak Tabanlıkları)

Ortezler, ayak kavisini desteklemek ve vücut ağırlığını daha dengeli bir şekilde dağıtmak için ayakkabı içine yerleştirilen özel tabanlıklardır. Ortezler, kişiye özel olarak hazırlanabileceği gibi, hazır olarak da satın alınabilir. İki tür ortez vardır:

• Destekleyici (Arklı) Ortezler: Ayak kavisini destekleyerek ağrıyı azaltır ve ayak fonksiyonunu iyileştirir.
• Akomodatif Ortezler: Ayak tabanındaki basıncı azaltarak nasır ve sertleşmelerin oluşmasını engeller.

3. Fizik Tedavi

Fizik tedavi, ayak ve bacak kaslarını güçlendirmek, esnekliği artırmak ve yürüme mekaniğini düzeltmek için uygulanan egzersizleri içerir. Fizyoterapist, hastaya özel bir egzersiz programı hazırlayarak düztabanlık belirtilerini azaltmaya yardımcı olabilir.

Fizik tedavide kullanılan bazı egzersizler şunlardır:

• Topuk kaldırma egzersizleri: Baldır kaslarını güçlendirmek için yapılan egzersizler.
• Ayak parmağı kaldırma egzersizleri: Ayak parmaklarını yukarı doğru çekerek ayak kaslarını güçlendirmek için yapılan egzersizler.
• Havlu toplama egzersizi: Ayak parmakları ile bir havluyu toplama egzersizi, ayak kaslarını güçlendirmeye yardımcı olur.
• Aşil tendonu germe egzersizleri: Aşil tendonunu ve baldır kaslarını esnetmek için yapılan egzersizler.
• Tibial posterior tendon güçlendirme egzersizleri: Tibial posterior tendonunu güçlendirmek için yapılan egzersizler.

4. Ağrı Kesiciler

Ağrı kesiciler, düztabanlıkla ilişkili ağrıyı hafifletmek için kullanılabilir. Nonsteroidal antiinflamatuar ilaçlar (NSAID'ler) (ibuprofen, naproksen gibi) ağrıyı ve iltihabı azaltmaya yardımcı olabilir. Ancak, ağrı kesicilerin uzun süreli kullanımı yan etkilere neden olabileceği için doktor kontrolünde kullanılması önemlidir.

5. Kilo Verme

Eğer düztabanlık aşırı kilodan kaynaklanıyorsa, kilo vermek ayak tabanına binen yükü azaltarak belirtileri hafifletebilir.

6. Dinlenme ve Aktivite Modifikasyonu

Ağrıyı tetikleyen aktivitelerden kaçınmak veya aktivitelerin süresini ve yoğunluğunu azaltmak, düztabanlık belirtilerini hafifletmeye yardımcı olabilir. Ayakları dinlendirmek ve yüksek etkili aktiviteler yerine düşük etkili aktiviteler (yüzme, bisiklet sürme gibi) yapmak önemlidir.

7. Buz Uygulaması

Ağrı ve şişliği azaltmak için ayak bölgesine buz uygulaması yapılabilir. Buz, bir havluya sarılarak 15-20 dakika boyunca uygulanmalıdır.

B. Cerrahi Tedavi Yöntemleri

Konservatif tedavi yöntemleri ile sonuç alınamazsa veya düztabanlığın altında yatan ciddi bir yapısal sorun varsa, cerrahi tedavi düşünülebilir. Cerrahi tedavi yöntemleri, düztabanlığın nedenine ve şiddetine göre değişir.

Cerrahi tedavide kullanılan bazı yöntemler şunlardır:

1. Tendon Transferi

Tendon transferi, zayıflamış veya hasar görmüş bir tendonu, başka bir tendondan alınan bir parça ile güçlendirme işlemidir. Düztabanlıkta, tibial posterior tendonunun yetersizliği durumunda tendon transferi yapılabilir.

2. Kemik Kesilmesi (Osteotomi)

Osteotomi, ayak kemiklerinin kesilerek yeniden şekillendirilmesi işlemidir. Düztabanlıkta, kemiklerin dizilişini düzelterek ayak kavisini oluşturmaya yardımcı olabilir.

3. Artrodez (Eklem Dondurma)

Artrodez, iki veya daha fazla kemiği birleştirerek eklemi sabitleme işlemidir. Düztabanlıkta, ağrılı ve instabil eklemleri sabitlemek için kullanılabilir. Ancak, eklem hareketinin kısıtlanmasına neden olduğu için genellikle son çare olarak düşünülür.

4. Plantar Fasiotomi

Plantar fasiotomi, plantar fasya adı verilen ayak tabanındaki kalın bağ dokusunun kesilmesi işlemidir. Düztabanlıkla birlikte plantar fasiit de varsa, bu işlem ağrıyı azaltmaya yardımcı olabilir.

5. Kalkaneal Uzatma Osteotomisi

Topuk kemiğinin (kalkaneus) uzatılması işlemidir. Bu işlem, ayak kavisini yeniden oluşturmaya ve ayak bileği üzerindeki baskıyı azaltmaya yardımcı olabilir.

Düztabanlıktan Korunma

Düztabanlığın bazı nedenleri (genetik yatkınlık gibi) önlenemez olsa da, bazı önlemler alarak düztabanlık riskini azaltmak veya belirtilerini hafifletmek mümkündür:

• Uygun ayakkabı seçimi: Destekleyici ve rahat ayakkabılar giymek.
• Ayak kaslarını güçlendirme egzersizleri: Ayak kaslarını güçlendirmek için düzenli egzersiz yapmak.
• Sağlıklı kilo: Aşırı kilodan kaçınmak.
• Yüksek etkili aktivitelerden kaçınma: Ayaklara aşırı yük bindiren aktivitelerden kaçınmak veya aktivitelerin süresini ve yoğunluğunu azaltmak.
• Ayak yaralanmalarını önleme: Spor yaparken veya egzersiz yaparken uygun ekipman kullanmak ve dikkatli olmak.
• Diyabet ve romatoid artrit gibi tıbbi durumları kontrol altında tutma: Bu tür hastalıkların ayak sağlığı üzerindeki olumsuz etkilerini azaltmak için tedaviye uyum sağlamak.

Sonuç

Düztabanlık, ayak tabanının normal kavisinin olmaması veya azalması durumudur. Teşhisi, tıbbi öykü, fiziksel muayene ve gerekirse görüntüleme yöntemleri ile konulur. Tedavisi, belirtilerin şiddetine ve düztabanlığın nedenine göre değişir. Konservatif tedavi yöntemleri genellikle ilk tercih olup, cerrahi tedavi ise daha ciddi durumlarda düşünülebilir. Düztabanlıktan korunmak için uygun ayakkabı seçimi, ayak kaslarını güçlendirme egzersizleri ve sağlıklı kilo önemlidir. Eğer düztabanlık belirtileri yaşıyorsanız, bir uzmana danışarak uygun tedavi yöntemlerini öğrenmeniz önemlidir.