Çocuk Sağlığı ve HastalıklarıEnfeksiyon Hastalıkları ve Klinik MikrobiyolojiDeri ve Zührevi Hastalıkları

El Ayak Ağız Hastalığı Nedir? Kapsamlı Rehber

El ayak ağız hastalığı (EAAH), özellikle bebeklerde ve küçük çocuklarda sık görülen, genellikle Coxsackie virüsleri tarafından tetiklenen bulaşıcı bir viral enfeksiyondur. Genellikle hafif seyirli olmasına rağmen, rahatsız edici semptomlara neden olabilir ve özellikle kreşler ve anaokulları gibi toplu yaşam alanlarında hızla yayılabilir. Bu kapsamlı rehberde, el ayak ağız hastalığı hakkında bilmeniz gereken her şeyi ayrıntılı olarak ele alacağız: hastalığın nedenleri, belirtileri, teşhisi, tedavisi, önlenmesi ve hastalığın seyri sırasında dikkat edilmesi gerekenler.

El Ayak Ağız Hastalığının Nedenleri ve Bulaşma Yolları

Etken Virüsler

El ayak ağız hastalığının en sık nedeni Coxsackie A16 virüsüdür. Ancak, diğer Coxsackie virüsleri (A5, A7, A9, A10, B1, B2, B3, B5 gibi) ve Enterovirüs 71 (EV71) de bu hastalığa yol açabilir. Enterovirüs 71 ile enfeksiyonlar daha ciddi komplikasyonlara neden olabilir, ancak bu durum daha nadirdir.

Bulaşma Yolları

El ayak ağız hastalığı oldukça bulaşıcıdır ve aşağıdaki yollarla yayılabilir:

• Doğrudan Temas: Enfekte bir kişiyle (özellikle tükürük, burun akıntısı, kabarcık sıvısı veya dışkı yoluyla) doğrudan temas, virüsün yayılmasına neden olabilir. Örneğin, enfekte bir çocuğun öksürmesi, hapşırması veya oyuncakları paylaşması yoluyla bulaşma gerçekleşebilir.
• Hava Yoluyla Bulaşma: Enfekte bir kişi öksürdüğünde veya hapşırdığında havaya saçılan damlacıklar yoluyla virüs yayılabilir. Bu damlacıkların solunması, hastalığın bulaşmasına neden olabilir.
• Dışkı-Ağız Yoluyla Bulaşma: Enfekte bir kişinin dışkısıyla temas eden nesnelere dokunduktan sonra ellerin yıkanmaması ve ağza götürülmesi yoluyla virüs bulaşabilir. Bu durum, özellikle bebeklerde ve küçük çocuklarda yaygındır.
• Kirlenmiş Yüzeyler ve Nesneler: Virüs, oyuncaklar, kapı kolları, masa yüzeyleri gibi yüzeylerde ve nesnelerde bir süre canlı kalabilir. Bu yüzeylere dokunduktan sonra ellerin yıkanmaması ve ağza götürülmesi yoluyla virüs bulaşabilir.
• Kabarcık Sıvısı: El ayak ağız hastalığına özgü kabarcıkların içindeki sıvı da virüs içerir. Bu sıvı ile temas, hastalığın bulaşmasına neden olabilir.

Bulaşıcılık Süresi

El ayak ağız hastalığı belirtiler ortaya çıkmadan birkaç gün öncesinden başlayarak, belirtiler geçene kadar bulaşıcıdır. Genellikle, belirtiler başladıktan sonraki ilk hafta en bulaşıcı dönemdir. Ancak, virüs belirtiler geçtikten sonra bile haftalarca dışkıda kalabilir, bu nedenle hijyen kurallarına dikkat etmek önemlidir.

El Ayak Ağız Hastalığının Belirtileri

El ayak ağız hastalığının belirtileri genellikle virüse maruz kaldıktan 3-6 gün sonra ortaya çıkar. Belirtiler kişiden kişiye değişebilir, ancak en yaygın belirtiler şunlardır:

Ateş

Hastalığın başlangıcında genellikle hafif bir ateş (38-39°C) görülür. Ateş genellikle 1-2 gün sürer.

Boğaz Ağrısı

Boğaz ağrısı, yutkunmada zorluğa neden olabilir ve iştahsızlığa yol açabilir.

İştahsızlık

Boğaz ağrısı ve ağız içindeki yaralar nedeniyle çocuklar yemek yemekte zorlanabilir ve iştahsızlık görülebilir.

Halsizlik ve Yorgunluk

Genel bir halsizlik ve yorgunluk hissi yaygındır.

Ağız İçinde Yaralar

El ayak ağız hastalığının en karakteristik belirtilerinden biri, ağız içinde (özellikle dilde, yanakların iç kısmında ve damakta) ortaya çıkan küçük, kırmızı kabarcıklardır. Bu kabarcıklar hızla ülserlere dönüşebilir ve ağrılı olabilir. Ağız içindeki yaralar, yeme ve içmeyi zorlaştırabilir.

El ve Ayaklarda Döküntüler

El ve ayaklarda, bazen de kalça, diz veya dirseklerde görülen döküntüler, genellikle küçük, kırmızı, kabarık veya düz lekeler şeklindedir. Bazı durumlarda bu lekeler içi sıvı dolu kabarcıklara dönüşebilir. Döküntüler kaşıntılı olabilir, ancak genellikle ağrılıdır.

Diğer Belirtiler

Nadiren de olsa, el ayak ağız hastalığına eşlik edebilecek diğer belirtiler şunlardır:

• Baş ağrısı
• Karın ağrısı
• İshal

Belirtilerin Seyri

El ayak ağız hastalığının belirtileri genellikle 7-10 gün içinde kendiliğinden iyileşir. Ateş genellikle 1-2 gün içinde düşer. Ağız içindeki yaralar ve döküntüler zamanla iyileşir. Ancak, iyileşme süreci boyunca semptomları hafifletmek ve komplikasyonları önlemek için uygun bakım önemlidir.

El Ayak Ağız Hastalığının Teşhisi

El ayak ağız hastalığının teşhisi genellikle fiziksel muayene ile konulur. Doktor, çocuğun belirtilerini değerlendirerek ve ağız içindeki yaraları ile el ve ayaklardaki döküntüleri inceleyerek teşhis koyabilir. Genellikle laboratuvar testlerine ihtiyaç duyulmaz.

Fiziksel Muayene

Doktor, çocuğun genel sağlık durumunu değerlendirir ve belirtileri dikkatlice inceler. Ağız içindeki yaraların ve el ve ayaklardaki döküntülerin görünümü, teşhis için önemli ipuçları sağlar.

Laboratuvar Testleri

Nadiren, teşhisin netleştirilmesi gerektiği durumlarda, laboratuvar testleri yapılabilir. Bu testler, boğaz sürüntüsü veya dışkı örneği alınarak virüsün tespit edilmesini içerir. Ancak, laboratuvar testleri genellikle gerekli değildir.

Ayırıcı Teşhis

El ayak ağız hastalığının belirtileri, diğer bazı hastalıklarla karışabilir. Bu nedenle, doktorun ayırıcı teşhis yapması önemlidir. Karıştırılabilecek bazı hastalıklar şunlardır:

• Herpanjina: Coxsackie virüslerinin neden olduğu, el ayak ağız hastalığına benzer belirtiler gösteren bir enfeksiyondur. Ancak, herpanjina genellikle sadece ağız içinde yaralara neden olur ve el ve ayaklarda döküntü görülmez.
• Uçuk: Herpes simplex virüsünün neden olduğu, ağız çevresinde veya genital bölgede görülen kabarcıklardır. El ayak ağız hastalığından farklı olarak, uçuk genellikle tek bir bölgede yoğunlaşır.
• Su çiçeği: Varicella zoster virüsünün neden olduğu, tüm vücutta kaşıntılı döküntülere neden olan bir enfeksiyondur. Su çiçeği döküntüleri, el ayak ağız hastalığından farklı olarak daha yaygındır ve farklı evrelerde (kabarcık, kabuklanma) görülebilir.
• Alerjik reaksiyonlar: Bazı alerjik reaksiyonlar, ciltte döküntülere neden olabilir. Ancak, alerjik döküntüler genellikle kaşıntılıdır ve ağız içinde yaralara neden olmaz.

El Ayak Ağız Hastalığının Tedavisi

El ayak ağız hastalığına karşı spesifik bir antiviral tedavi bulunmamaktadır. Tedavi, semptomları hafifletmeye ve komplikasyonları önlemeye yöneliktir. Hastalık genellikle 7-10 gün içinde kendiliğinden iyileşir.

Ateş ve Ağrı Kontrolü

Ateş ve ağrıyı kontrol altında tutmak için parasetamol veya ibuprofen gibi ağrı kesiciler ve ateş düşürücüler kullanılabilir. Aspirin, çocuklarda Reye sendromu riskini artırabileceği için kullanılmamalıdır. İlaçların dozajı, çocuğun yaşına ve kilosuna uygun olarak ayarlanmalıdır.

Ağız Yaralarını Hafifletme

Ağız içindeki yaraların neden olduğu ağrıyı hafifletmek için aşağıdaki yöntemler denenebilir:

• Soğuk yiyecek ve içecekler: Soğuk yiyecekler (örneğin, dondurma, yoğurt) ve içecekler (örneğin, soğuk su, buzlu çay) ağız içindeki yaraları yatıştırabilir ve ağrıyı azaltabilir.
• Yumuşak yiyecekler: Yutması kolay, yumuşak yiyecekler (örneğin, püre, çorba, muhallebi) tercih edilmelidir.
• Tuzlu su gargarası: Ilık tuzlu su ile yapılan gargara, ağız içindeki yaraların temizlenmesine ve iyileşmesine yardımcı olabilir. Ancak, küçük çocuklar gargara yapmakta zorlanabilir, bu nedenle bu yöntem her yaş için uygun olmayabilir.
• Ağız gargaraları: Eczaneden temin edilebilen, ağız içindeki yaraları uyuşturan veya iyileşmesini hızlandıran özel ağız gargaraları kullanılabilir. Ancak, bu gargaraların doktor tavsiyesiyle kullanılması önemlidir.

Dehidratasyonu Önleme

Ağız içindeki yaralar nedeniyle yeme ve içme zorlaşabileceğinden, dehidratasyon riski artabilir. Dehidratasyonu önlemek için aşağıdaki önlemler alınmalıdır:

• Sık sık sıvı tüketimi: Çocuğa sık sık küçük miktarlarda sıvı verilmelidir. Su, süt, meyve suyu veya elektrolit solüsyonları gibi sıvılar tercih edilebilir.
• Elektrolit takviyesi: İshal veya kusma varsa, elektrolit kaybını telafi etmek için elektrolit solüsyonları kullanılabilir.
• Damar yoluyla sıvı tedavisi: Şiddetli dehidratasyon durumlarında, hastanede damar yoluyla sıvı tedavisi gerekebilir.

Cilt Bakımı

El ve ayaklardaki döküntüler için özel bir tedaviye gerek yoktur. Ancak, kaşıntıyı hafifletmek ve enfeksiyon riskini azaltmak için aşağıdaki önlemler alınabilir:

• Cildi temiz tutmak: Döküntülü bölgeler ılık su ve sabunla nazikçe temizlenmelidir.
• Kaşımayı önlemek: Kaşıma, cilt tahrişini artırabilir ve enfeksiyon riskini yükseltebilir. Bu nedenle, çocuğun döküntülü bölgeleri kaşıması engellenmelidir.
• Nemlendirici kremler: Cildi nemli tutmak için nemlendirici kremler kullanılabilir.

Doktora Ne Zaman Başvurmalı?

El ayak ağız hastalığı genellikle hafif seyirli olmasına rağmen, aşağıdaki durumlarda doktora başvurmak önemlidir:

• Yüksek ateş (39°C ve üzeri)
• Şiddetli dehidratasyon belirtileri (ağız kuruluğu, idrar miktarında azalma, gözyaşı olmaması)
• Nörolojik belirtiler (baş ağrısı, ense sertliği, bilinç bulanıklığı, kas güçsüzlüğü)
• Solunum güçlüğü
• Belirtilerde kötüleşme veya iyileşme olmaması
• Bağışıklık sistemi zayıflamış kişilerde (örneğin, kanser tedavisi görenler, organ nakli yapılanlar)

El Ayak Ağız Hastalığından Korunma Yolları

El ayak ağız hastalığından korunmak için aşağıdaki önlemler alınabilir:

El Hijyeni

El hijyeni, el ayak ağız hastalığından korunmanın en önemli yoludur. Eller, özellikle tuvaletten sonra, yemeklerden önce, hasta kişilerle temastan sonra ve kirli yüzeylere dokunduktan sonra sabun ve suyla en az 20 saniye boyunca yıkanmalıdır. Sabun ve suyun olmadığı durumlarda, alkol bazlı el antiseptikleri kullanılabilir.

Yüzeylerin Temizlenmesi ve Dezenfekte Edilmesi

Ortak kullanılan yüzeyler (örneğin, oyuncaklar, kapı kolları, masa yüzeyleri) düzenli olarak temizlenmeli ve dezenfekte edilmelidir. Özellikle kreşler ve anaokulları gibi toplu yaşam alanlarında bu önlem daha da önemlidir.

Hasta Kişilerle Temastan Kaçınma

El ayak ağız hastalığı olan kişilerle temastan kaçınmak, hastalığın yayılmasını önlemeye yardımcı olabilir. Hasta çocuklar, okula veya kreşe gönderilmemelidir.

Öksürme ve Hapşırma Etiketi

Öksürürken veya hapşırırken ağzı ve burnu mendil veya dirseğin iç kısmıyla kapatmak, havaya saçılan damlacıkların yayılmasını önlemeye yardımcı olur.

Eşyaların Paylaşımından Kaçınma

Bardak, çatal, kaşık, havlu gibi kişisel eşyaların paylaşımından kaçınmak, virüsün bulaşmasını önlemeye yardımcı olabilir.

Aşılama

Enterovirüs 71'e (EV71) karşı geliştirilen aşılar, bazı ülkelerde mevcuttur. Ancak, bu aşılar sadece EV71'e karşı koruma sağlar ve diğer Coxsackie virüslerinin neden olduğu el ayak ağız hastalığına karşı etkili değildir. Aşılamanın gerekliliği ve uygunluğu konusunda doktorunuza danışmanız önemlidir.

El Ayak Ağız Hastalığı Hakkında Sık Sorulan Sorular

El ayak ağız hastalığı yetişkinlerde görülür mü?

Evet, el ayak ağız hastalığı yetişkinlerde de görülebilir. Ancak, yetişkinlerde genellikle çocuklara göre daha hafif seyreder. Bağışıklık sistemi daha önce virüse maruz kalmış yetişkinlerde, belirtiler hiç görülmeyebilir veya çok hafif olabilir.

El ayak ağız hastalığı hamilelikte riskli midir?

El ayak ağız hastalığı hamilelikte genellikle riskli değildir. Ancak, hamileliğin son dönemlerinde enfeksiyon geçirilmesi, doğumdan sonra bebeğe virüsün bulaşma riskini artırabilir. Nadiren, hamilelikte geçirilen EV71 enfeksiyonları, bebekte ciddi komplikasyonlara neden olabilir. Hamileyseniz ve el ayak ağız hastalığı belirtileri gösteriyorsanız, doktorunuza başvurmanız önemlidir.

El ayak ağız hastalığı tekrarlar mı?

Evet, el ayak ağız hastalığı tekrarlayabilir. Çünkü hastalığa neden olan birçok farklı virüs türü vardır. Bir virüs türüne karşı bağışıklık kazanmak, diğer virüs türlerine karşı koruma sağlamaz.

El ayak ağız hastalığına karşı antibiyotik kullanılır mı?

Hayır, el ayak ağız hastalığı viral bir enfeksiyon olduğu için antibiyotikler etkili değildir. Antibiyotikler sadece bakteriyel enfeksiyonlara karşı kullanılır.

El ayak ağız hastalığı bulaşıcı mıdır?

Evet, el ayak ağız hastalığı oldukça bulaşıcıdır. Özellikle belirtiler başladıktan sonraki ilk hafta en bulaşıcı dönemdir.

El ayak ağız hastalığı kreşte veya okulda salgınlara neden olabilir mi?

Evet, el ayak ağız hastalığı kreşler ve okullar gibi toplu yaşam alanlarında salgınlara neden olabilir. Hijyen kurallarına dikkat etmek ve hasta çocukları okula göndermemek, salgınların önlenmesine yardımcı olabilir.

El ayak ağız hastalığı ile ilgili hangi komplikasyonlar görülebilir?

El ayak ağız hastalığı genellikle hafif seyirli olmasına rağmen, nadiren aşağıdaki komplikasyonlar görülebilir:

• Dehidratasyon: Yeme ve içme zorluğu nedeniyle dehidratasyon riski artabilir.
• Viral menenjit: Nadiren, virüs beyin zarlarına yayılabilir ve viral menenjite neden olabilir.
• Ensefalit: Çok nadiren, virüs beyin dokusuna yayılabilir ve ensefalite neden olabilir.
• Tırnak kaybı: Bazı durumlarda, el ve ayak tırnakları enfeksiyondan birkaç hafta sonra düşebilir. Ancak, tırnaklar genellikle kendiliğinden yeniden uzar.

Sonuç

El ayak ağız hastalığı, özellikle çocuklarda sık görülen, bulaşıcı bir viral enfeksiyondur. Genellikle hafif seyirli olmasına rağmen, rahatsız edici semptomlara neden olabilir. Hijyen kurallarına dikkat etmek, hasta kişilerle temastan kaçınmak ve semptomları hafifletmek için uygun bakım sağlamak, hastalığın yayılmasını önlemeye ve komplikasyon riskini azaltmaya yardımcı olabilir. Herhangi bir endişeniz varsa, doktorunuza danışmanız önemlidir.