İş Yerinde Görülen Kas İskelet Sistemi Hastalıkları ve Önleme Yolları

Günümüzde çalışanların sağlığını tehdit eden önemli sorunlardan biri, iş yerinde görülen kas iskelet sistemi hastalıklarıdır (KİSH). Bu hastalıklar, kaslar, tendonlar, sinirler, bağlar, eklemler ve kemikler gibi vücudun hareket sistemini oluşturan dokularda meydana gelen rahatsızlıkları ifade eder. KİSH, çalışanların yaşam kalitesini düşürmekle kalmaz, aynı zamanda iş gücü kaybına ve ekonomik sorunlara da yol açar. Bu nedenle, KİSH'nin nedenlerini, belirtilerini ve önleme yollarını anlamak, hem çalışanların hem de işverenlerin sorumluluğundadır. Bu blog yazısında, iş yerinde sıkça karşılaşılan kas iskelet sistemi hastalıklarını detaylı bir şekilde inceleyecek ve bu hastalıklardan korunmak için alınabilecek önlemleri açıklayacağız.

Kas İskelet Sistemi Hastalıkları (KİSH) Nedir?

Kas iskelet sistemi hastalıkları (KİSH), vücudun hareket kabiliyetini sağlayan kaslar, tendonlar, sinirler, bağlar, eklemler ve kemiklerde meydana gelen ağrı, rahatsızlık, işlev kaybı gibi belirtilerle karakterize edilen bir grup rahatsızlıktır. Bu hastalıklar, genellikle uzun süreli tekrarlayan hareketler, uygunsuz duruş, aşırı yüklenme, titreşim ve soğuk gibi faktörlerin etkisiyle ortaya çıkar. KİSH, sadece fiziksel sağlığı değil, aynı zamanda psikolojik sağlığı da olumsuz etkileyebilir.

KİSH'nin Temel Bileşenleri

• Kaslar: Vücudun hareketini sağlayan temel yapılar. Aşırı kullanım, zorlanma veya travma sonucu hasar görebilirler.
• Tendonlar: Kasları kemiklere bağlayan güçlü bağ dokusu. Tekrarlayan hareketler veya aşırı yüklenme sonucu iltihaplanabilirler (tendinit).
• Sinirler: Beyinden vücudun çeşitli bölgelerine mesaj ileten yapılar. Sıkışma veya baskı altında zarar görebilirler (sinir sıkışması).
• Bağlar: Kemikleri birbirine bağlayan elastik dokular. Burkulma veya zorlanma sonucu yırtılabilirler.
• Eklemler: Kemiklerin birleştiği noktalar. Kireçlenme (osteoartrit) veya iltihaplanma (artrit) gibi hastalıklardan etkilenebilirler.
• Kemikler: Vücudun iskeletini oluşturan sert yapılar. Kırıklar, çatlaklar veya kemik erimesi (osteoporoz) gibi sorunlar yaşanabilir.

İş Yerinde KİSH'ye Neden Olan Faktörler

İş yerinde KİSH'ye neden olan birçok faktör bulunmaktadır. Bu faktörler genellikle ergonomik risk faktörleri olarak adlandırılır ve çalışanların fiziksel ve psikososyal sağlığını olumsuz etkileyebilir.

Fiziksel Risk Faktörleri

• Tekrarlayan Hareketler: Aynı hareketin sürekli olarak tekrarlanması, kas ve tendonların aşırı yüklenmesine ve iltihaplanmasına neden olabilir. Özellikle el, bilek, kol ve omuz bölgelerinde sıkça görülür. Örneğin, montaj hattında çalışan bir işçinin aynı hareketi saatlerce yapması veya bir ofis çalışanının sürekli olarak klavye kullanması tekrarlayan hareketlere bağlı KİSH riskini artırır.
• Uygunsuz Duruş: Uzun süre boyunca eğilme, bükülme, uzanma veya çömelme gibi uygunsuz duruş pozisyonlarında çalışmak, kas ve eklemlere aşırı yük bindirerek KİSH riskini artırır. Örneğin, bir inşaat işçisinin sürekli olarak eğilerek çalışması veya bir diş hekiminin uzun süre aynı pozisyonda durması uygunsuz duruşa bağlı KİSH riskini artırır.
• Aşırı Yüklenme: Ağır nesneleri kaldırmak, taşımak veya itmek, kas ve eklemlere aşırı yük bindirerek KİSH'ye neden olabilir. Özellikle sırt, omuz ve diz bölgelerinde sıkça görülür. Örneğin, bir depoda çalışan bir işçinin ağır kolileri kaldırması veya bir hemşirenin hastayı kaldırmasına yardım etmesi aşırı yüklenmeye bağlı KİSH riskini artırır.
• Titreşim: Titreşimli aletlerle çalışmak, özellikle el ve kol bölgesinde KİSH riskini artırır. Örneğin, bir inşaat işçisinin vibrasyonlu delici kullanması veya bir şoförün sürekli olarak araç kullanması titreşime bağlı KİSH riskini artırır.
• Soğuk Hava: Soğuk havada çalışmak, kasların ve eklemlerin sertleşmesine ve KİSH riskinin artmasına neden olabilir. Özellikle açık havada çalışanlar veya soğuk depolarda çalışanlar risk altındadır.

Psikososyal Risk Faktörleri

• Yüksek İş Talebi: Aşırı iş yükü, zaman baskısı ve yoğun çalışma temposu, stresi artırarak kasların gerginleşmesine ve KİSH riskinin artmasına neden olabilir.
• Düşük İş Kontrolü: Çalışma yöntemleri, çalışma saatleri veya işin içeriği üzerinde kontrol sahibi olmamak, stresi artırarak KİSH riskini artırabilir.
• Sosyal Destek Eksikliği: İş arkadaşları veya yöneticilerden yeterli destek alamamak, yalnızlık ve izolasyon hissi yaratarak stresi artırır ve KİSH riskini artırabilir.
• Mobbing: İş yerinde psikolojik taciz veya zorbalığa maruz kalmak, stresi artırarak kasların gerginleşmesine ve KİSH riskinin artmasına neden olabilir.

İş Yerinde Sık Görülen Kas İskelet Sistemi Hastalıkları

İş yerinde çalışanların maruz kaldığı risk faktörlerine bağlı olarak çeşitli KİSH türleri görülebilir. Bu hastalıklar genellikle belirli vücut bölgelerinde yoğunlaşır ve çalışanların iş yapma yeteneğini önemli ölçüde etkileyebilir.

Bel Ağrısı

Bel ağrısı, iş yerinde en sık görülen KİSH'lerden biridir. Genellikle ağır kaldırma, uzun süre oturma, uygunsuz duruş veya tekrarlayan hareketler nedeniyle ortaya çıkar. Bel ağrısı, kas spazmları, siyatik (bacaklara yayılan ağrı) ve disk kayması gibi farklı şekillerde kendini gösterebilir. Bel ağrısı olan çalışanların iş verimliliği düşer, devamsızlık artar ve yaşam kalitesi olumsuz etkilenir.

Boyun Ağrısı

Boyun ağrısı, özellikle ofis çalışanları arasında yaygın olarak görülen bir KİSH'dir. Uzun süre bilgisayar kullanma, telefonla konuşma, uygunsuz monitör yüksekliği veya stres gibi faktörler boyun ağrısına neden olabilir. Boyun ağrısı, baş ağrısı, omuz ağrısı, kol ağrısı ve uyuşma gibi belirtilerle birlikte görülebilir. Kronik boyun ağrısı, çalışanların günlük aktivitelerini kısıtlayabilir ve yaşam kalitesini düşürebilir.

Omuz Ağrısı

Omuz ağrısı, genellikle tekrarlayan kol hareketleri, aşırı yüklenme, uygunsuz duruş veya travma sonucu ortaya çıkar. Rotator manşet yırtığı, impingement sendromu (omuz sıkışması) ve donuk omuz gibi farklı türleri vardır. Omuz ağrısı, kolu yukarı kaldırmayı, arkaya uzatmayı veya belirli hareketleri yapmayı zorlaştırabilir. Omuz ağrısı olan çalışanların iş verimliliği düşer ve günlük aktivitelerini yapmakta zorlanırlar.

Karpal Tünel Sendromu

Karpal tünel sendromu, el bileğindeki karpal tünel adı verilen dar bir kanaldan geçen median sinirin sıkışması sonucu ortaya çıkar. Genellikle tekrarlayan el ve bilek hareketleri, titreşim, uygunsuz duruş veya obezite gibi faktörler karpal tünel sendromuna neden olabilir. Karpal tünel sendromu, el ve parmaklarda uyuşma, karıncalanma, ağrı ve güçsüzlük gibi belirtilerle kendini gösterir. İleri vakalarda, el kaslarında erime ve kalıcı hasar meydana gelebilir. Karpal tünel sendromu olan çalışanların iş yapma yeteneği önemli ölçüde etkilenir ve günlük aktivitelerini yapmakta zorlanırlar.

Tetik Parmak (Tenosinovit)

Tetik parmak, parmakların bükülmesini sağlayan tendonların iltihaplanması sonucu ortaya çıkar. Genellikle tekrarlayan el hareketleri, aşırı kullanım veya travma sonucu gelişir. Tetik parmak, parmakların bükülmesinde zorlanma, takılma hissi ve ağrı gibi belirtilerle kendini gösterir. Şiddetli vakalarda, parmak kilitlenebilir ve açmak için zorlamak gerekebilir. Tetik parmak olan çalışanların el becerileri azalır ve günlük aktivitelerini yapmakta zorlanırlar.

Dirsek Ağrısı (Epikondilit ve Trokleit)

Dirsek ağrısı, dirseğin dış (epikondilit) veya iç (trokleit) kısmında bulunan tendonların iltihaplanması sonucu ortaya çıkar. Genellikle tekrarlayan kol ve el hareketleri, aşırı kullanım veya travma sonucu gelişir. Epikondilit (tenisçi dirseği), el bileğini yukarı doğru kaldırmayı ağrılı hale getirirken, trokleit (golfçü dirseği) el bileğini aşağı doğru bükmeyi ağrılı hale getirir. Dirsek ağrısı olan çalışanların kavrama gücü azalır ve günlük aktivitelerini yapmakta zorlanırlar.

KİSH'den Korunma Yolları

İş yerinde KİSH'den korunmak için hem çalışanların hem de işverenlerin sorumlulukları bulunmaktadır. Ergonomik düzenlemeler, eğitimler, molalar ve uygun çalışma alışkanlıkları, KİSH riskini önemli ölçüde azaltabilir.

Ergonomik Düzenlemeler

Ergonomi, çalışma ortamının ve araç gereçlerin insan vücuduna uygun hale getirilmesini amaçlayan bilim dalıdır. Ergonomik düzenlemeler, KİSH riskini azaltmanın en etkili yollarından biridir. İşverenler, iş yerinde ergonomik risk faktörlerini belirlemek ve bu faktörleri ortadan kaldırmak veya azaltmak için gerekli önlemleri almakla yükümlüdür.

• Çalışma Alanının Düzenlenmesi: Çalışma masası, sandalye, monitör, klavye ve fare gibi ekipmanların doğru pozisyonda ve yükseklikte ayarlanması önemlidir. Monitörün göz hizasında olması, klavyenin ve farenin kolayca erişilebilir olması ve sandalyenin sırtı desteklemesi gerekmektedir.
• Doğru Duruşun Sağlanması: Çalışırken dik oturmak, omuzları gevşek tutmak ve ayakları yere sağlam basmak önemlidir. Uzun süre oturmak gerekiyorsa, düzenli olarak kalkıp dolaşmak ve germe egzersizleri yapmak faydalıdır.
• Ağır Kaldırma Tekniklerinin Öğretilmesi: Ağır nesneleri kaldırırken dizleri bükmek, sırtı dik tutmak ve yükü vücuda yakın tutmak önemlidir. Tek seferde çok ağır yükleri kaldırmaktan kaçınmak ve mümkünse yardım istemek gerekmektedir.
• Titreşimi Azaltan Ekipmanların Kullanılması: Titreşimli aletlerle çalışmak gerekiyorsa, titreşimi emen eldivenler veya aletler kullanmak faydalıdır. Çalışma süresini kısaltmak ve düzenli olarak mola vermek de önemlidir.
• Uygun Aydınlatma Sağlanması: Yetersiz veya aşırı parlak aydınlatma, göz yorgunluğuna ve baş ağrısına neden olabilir. Çalışma alanının yeterli ve dengeli bir şekilde aydınlatılması önemlidir.

Eğitim ve Bilgilendirme

Çalışanların KİSH konusunda bilinçlendirilmesi ve eğitilmesi, riskleri azaltmanın önemli bir parçasıdır. İşverenler, çalışanlarına KİSH'nin nedenleri, belirtileri ve önleme yolları hakkında düzenli olarak eğitimler vermelidir. Eğitimlerde, ergonomik prensipler, doğru duruş teknikleri, ağır kaldırma teknikleri ve egzersizler gibi konulara değinilmelidir. Ayrıca, çalışanların herhangi bir rahatsızlık hissetmeleri durumunda ne yapmaları gerektiği konusunda bilgilendirilmeleri önemlidir.

Molalar ve Egzersizler

Uzun süre aynı pozisyonda çalışmak veya tekrarlayan hareketler yapmak, kasların ve eklemlerin yorulmasına ve KİSH riskinin artmasına neden olabilir. Bu nedenle, düzenli olarak mola vermek ve germe egzersizleri yapmak önemlidir. Molalarda, kalkıp dolaşmak, kasları gevşetmek ve kan dolaşımını hızlandırmak faydalıdır. Egzersizler, kasları güçlendirmeye, esnekliği artırmaya ve duruşu düzeltmeye yardımcı olur. Özellikle boyun, omuz, sırt, el ve bilek egzersizleri KİSH riskini azaltmada etkilidir.

Doğru Çalışma Alışkanlıkları

Çalışanların doğru çalışma alışkanlıkları edinmesi, KİSH riskini azaltmada önemli bir rol oynar. Doğru çalışma alışkanlıkları, ergonomik prensiplere uygun çalışma, düzenli mola verme, egzersiz yapma ve rahatsızlıkları erken fark etme gibi davranışları içerir. Çalışanlar, çalışma sırasında vücutlarını dinlemeli ve herhangi bir ağrı veya rahatsızlık hissetmeleri durumunda hemen hareketi durdurmalı ve dinlenmelidir. Ayrıca, işverenlere veya sağlık personeline bildirmeleri de önemlidir.

Psikososyal Faktörlerin Yönetimi

Psikososyal risk faktörleri, stresi artırarak kasların gerginleşmesine ve KİSH riskinin artmasına neden olabilir. Bu nedenle, işverenlerin psikososyal risk faktörlerini yönetmeye yönelik önlemler alması önemlidir. İş yükünün dengelenmesi, iş kontrolünün artırılması, sosyal destek sağlanması ve mobbingin önlenmesi gibi önlemler, çalışanların stresini azaltarak KİSH riskini azaltabilir.

KİSH Şüphesi Durumunda Ne Yapmalı?

Çalışanlar, KİSH belirtileri hissetmeleri durumunda vakit kaybetmeden bir doktora veya fizyoterapiste başvurmalıdır. Erken teşhis ve tedavi, KİSH'nin ilerlemesini önleyebilir ve kalıcı hasar riskini azaltabilir. Doktor veya fizyoterapist, çalışanın şikayetlerini değerlendirecek, fiziksel muayene yapacak ve gerekli gördüğü takdirde görüntüleme yöntemlerine (röntgen, MR vb.) başvuracaktır. Teşhis konulduktan sonra, uygun tedavi planı belirlenerek tedaviye başlanacaktır.

Tedavi Yöntemleri

KİSH'nin tedavisi, hastalığın türüne, şiddetine ve hastanın genel sağlık durumuna göre değişir. Tedavi yöntemleri arasında ilaç tedavisi, fizik tedavi, egzersizler, enjeksiyonlar ve cerrahi müdahale yer alabilir.

• İlaç Tedavisi: Ağrı kesiciler, kas gevşeticiler ve anti-enflamatuar ilaçlar, ağrıyı azaltmaya ve iltihabı gidermeye yardımcı olabilir.
• Fizik Tedavi: Fizik tedavi, kasları güçlendirmeye, esnekliği artırmaya ve ağrıyı azaltmaya yönelik çeşitli yöntemleri içerir. Manuel terapi, ultrason, elektroterapi ve sıcak-soğuk uygulamaları gibi yöntemler kullanılabilir.
• Egzersizler: Egzersizler, kasları güçlendirmeye, esnekliği artırmaya ve duruşu düzeltmeye yardımcı olur. Doktor veya fizyoterapist tarafından önerilen egzersizlerin düzenli olarak yapılması önemlidir.
• Enjeksiyonlar: Kortikosteroid enjeksiyonları, iltihabı gidermeye ve ağrıyı azaltmaya yardımcı olabilir. Ancak, uzun süreli kullanımda yan etkileri olabileceği için dikkatli kullanılmalıdır.
• Cerrahi Müdahale: Cerrahi müdahale, genellikle diğer tedavi yöntemlerinin başarısız olduğu durumlarda veya ciddi sinir sıkışması veya tendon yırtığı gibi durumlarda uygulanır.

İşe Dönüş

KİSH tedavisi tamamlandıktan sonra, çalışanın işe dönüşü dikkatli bir şekilde planlanmalıdır. Çalışanın işe dönüşü, doktor veya fizyoterapist tarafından onaylanmalı ve işverenle işbirliği içinde kademeli bir şekilde gerçekleştirilmelidir. Çalışanın işe dönüşünde, çalışma ortamının ergonomik olarak düzenlenmesi, iş yükünün azaltılması ve düzenli molalar verilmesi önemlidir. Ayrıca, çalışanın tekrar aynı rahatsızlığı yaşamaması için gerekli önlemler alınmalıdır.

Sonuç

İş yerinde görülen kas iskelet sistemi hastalıkları, çalışanların sağlığını ve iş verimliliğini olumsuz etkileyen önemli bir sorundur. Bu hastalıklardan korunmak için ergonomik düzenlemeler, eğitimler, molalar, egzersizler ve doğru çalışma alışkanlıkları gibi önlemler alınmalıdır. Hem çalışanların hem de işverenlerin bu konuda bilinçli ve duyarlı olması, KİSH riskini önemli ölçüde azaltabilir ve sağlıklı bir çalışma ortamı yaratmaya yardımcı olabilir.