Çocuk GastroenterolojiYenidoğan CerrahisiYenidoğan Yoğun Bakım

Nekrotizan Enterokolit (NEK): Yenidoğan Yoğun Bakım Ünitesinde Hayatta Kalma Şansını Artırmak

Nekrotizan enterokolit (NEK), prematüre bebeklerde ve hasta yenidoğanlarda görülen ciddi bir gastrointestinal hastalıktır. Bağırsak dokusunun iltihaplanması ve hasar görmesiyle karakterizedir. Bu durum, potansiyel olarak ölümcül sonuçlara yol açabileceğinden, yenidoğan yoğun bakım ünitelerinde (YYBÜ) kritik bir öneme sahiptir. Bu yazıda, NEK'in ne olduğunu, risk faktörlerini, belirti ve bulgularını, tanı yöntemlerini, tedavi seçeneklerini ve en önemlisi, YYBÜ'de hayatta kalma şansını artırmak için atılması gereken adımları detaylı bir şekilde inceleyeceğiz.

NEK Nedir?

Nekrotizan enterokolit (NEK), öncelikle prematüre bebekleri etkileyen, ancak zamanında doğan bebeklerde de görülebilen bir hastalıktır. Bağırsak duvarının iltihaplanması ve hasar görmesiyle karakterizedir. İltihap, bağırsak dokusunun ölümüne (nekroz) yol açabilir. NEK, bağırsak perforasyonuna (delinmesine), peritonite (karın zarı iltihabı) ve sepsis (kan zehirlenmesi) gibi ciddi komplikasyonlara yol açabilir. Bu nedenle, erken tanı ve tedavi hayati önem taşır.

NEK'in Risk Faktörleri Nelerdir?

NEK gelişiminde rol oynayan birçok risk faktörü bulunmaktadır. Bu faktörlerin bilinmesi, risk altındaki bebeklerin erken teşhis edilmesine ve önleyici tedbirlerin alınmasına yardımcı olabilir.

• Prematürite: En önemli risk faktörüdür. Prematüre bebeklerin bağırsakları tam olarak gelişmediği için NEK'e karşı daha savunmasızdırlar. Bağırsak bariyer fonksiyonları zayıftır ve bağışıklık sistemleri henüz olgunlaşmamıştır.
• Düşük Doğum Ağırlığı: Düşük doğum ağırlıklı bebekler de prematüre bebekler gibi NEK riski altındadırlar.
• Erken Beslenme: Özellikle hızlı ve agresif enteral beslenme (mide veya bağırsak yoluyla beslenme), bağırsaklara aşırı yük bindirerek NEK riskini artırabilir.
• Formül Mama ile Beslenme: Anne sütü ile beslenen bebeklere kıyasla, formül mama ile beslenen bebeklerde NEK riski daha yüksektir. Anne sütü, bağışıklık sistemini güçlendiren ve bağırsak sağlığını destekleyen birçok faktör içerir.
• Doğumsal Kalp Hastalıkları: Bazı doğumsal kalp hastalıkları, bağırsaklara yeterli kan akışını engelleyerek NEK riskini artırabilir.
• Anne Karnında Enfeksiyon (Koryoamniyonit): Anne karnında geçirilen enfeksiyonlar, bebeğin bağışıklık sistemini etkileyerek NEK riskini artırabilir.
• Kan Transfüzyonları: Bazı çalışmalar, kan transfüzyonlarının NEK riskini artırabileceğini göstermiştir.
• İlaçlar: Bazı ilaçlar, özellikle nonsteroidal antiinflamatuar ilaçlar (NSAID'ler), bağırsak hasarına yol açarak NEK riskini artırabilir.

NEK'in Belirti ve Bulguları Nelerdir?

NEK'in belirti ve bulguları, hastalığın şiddetine ve evresine bağlı olarak değişebilir. Erken tanı için bu belirtilerin farkında olmak önemlidir.

• Beslenme İntoleransı: Beslenmeyi tolere edememe, kusma, karın şişliği ve mide içeriğinin kalıntılarının aspirasyonu.
• Karında Hassasiyet ve Şişlik: Karında hassasiyet, gerginlik ve şişlik NEK'in önemli belirtilerindendir.
• Kanlı Dışkı: Dışkıda kan görülmesi, bağırsak hasarının bir işaretidir ve acil tıbbi müdahale gerektirir.
• Apne (Nefes Durması) ve Bradikardi (Kalp Atış Hızının Yavaşlaması): NEK, solunum ve kalp fonksiyonlarını etkileyebilir.
• Letarji (Uyuşukluk) ve Huzursuzluk: Bebek normalden daha uyuşuk veya huzursuz olabilir.
• Vücut Isısında Dengesizlik: Bebek normalden daha sıcak veya daha soğuk olabilir.
• Sarılık: NEK, karaciğer fonksiyonlarını etkileyerek sarılığa neden olabilir.
• Şok Belirtileri: İleri vakalarda, düşük kan basıncı, hızlı kalp atışı ve solunum sıkıntısı gibi şok belirtileri görülebilir.

NEK Tanısı Nasıl Konulur?

NEK tanısı, klinik belirtiler, fiziksel muayene ve radyolojik görüntüleme yöntemlerinin kombinasyonu ile konulur.

• Fiziksel Muayene: Doktor, bebeğin karın bölgesini muayene ederek hassasiyet, şişlik ve gerginlik olup olmadığını kontrol eder.
• Kan Testleri: Kan testleri, enfeksiyon belirtilerini (beyaz kan hücresi sayısının artması), elektrolit dengesizliklerini ve asit-baz dengesizliklerini değerlendirmek için yapılır.
• Dışkı Testleri: Dışkıda kan olup olmadığını kontrol etmek için yapılır.
• Röntgen: Karın röntgeni, bağırsaklarda serbest hava (bağırsak perforasyonunun işareti) ve pnömatozis intestinalis (bağırsak duvarında hava kabarcıkları) gibi NEK'e özgü bulguları tespit etmek için kullanılır.
• Ultrason: Karın ultrasonu, bağırsak duvarının kalınlığını ve kan akışını değerlendirmek için kullanılabilir.
• Bilgisayarlı Tomografi (BT): Nadiren kullanılır, ancak daha detaylı görüntüleme gerektiğinde faydalı olabilir.

NEK Tedavisi Nasıl Yapılır?

NEK tedavisi, hastalığın şiddetine ve evresine bağlı olarak değişir. Amaç, enfeksiyonu kontrol altına almak, bağırsak hasarını durdurmak ve komplikasyonları önlemektir.

Medikal Tedavi

• Beslenmenin Kesilmesi: Bağırsakların dinlenmesini sağlamak için beslenme tamamen kesilir (NPO - Nil per os).
• Mide Dekompresyonu: Nazogastrik tüp (NG tüpü) ile mide içeriği aspire edilerek karın şişliği azaltılır.
• Antibiyotikler: Geniş spektrumlu antibiyotikler, enfeksiyonu tedavi etmek ve yayılmasını önlemek için kullanılır.
• Sıvı ve Elektrolit Desteği: Dehidratasyonu ve elektrolit dengesizliklerini düzeltmek için intravenöz sıvılar ve elektrolitler verilir.
• Ağrı Kesiciler: Ağrıyı kontrol altına almak için ağrı kesiciler kullanılabilir.
• Kan Transfüzyonları: Anemi (kansızlık) durumunda kan transfüzyonları yapılabilir.
• Solunum Desteği: Apne veya solunum sıkıntısı olan bebeklere solunum desteği (oksijen, CPAP veya mekanik ventilasyon) sağlanır.
• Dopamin ve Dobutamin: Düşük kan basıncı olan bebeklerde kan basıncını yükseltmek için dopamin veya dobutamin gibi ilaçlar kullanılabilir.

Cerrahi Tedavi

Medikal tedaviye yanıt vermeyen veya bağırsak perforasyonu, peritonit veya sepsis gibi komplikasyonları olan bebeklerde cerrahi tedavi gereklidir.

• Bağırsak Rezeksiyonu: Hasarlı veya nekrotik bağırsak segmenti cerrahi olarak çıkarılır.
• Ostomi: Bağırsak rezeksiyonundan sonra, bağırsakların uçları karın duvarına ağızlaştırılır (ostomi). Bu, bağırsakların iyileşmesine ve dışkının vücuttan atılmasına olanak tanır. Ostomi genellikle geçicidir ve bağırsaklar iyileştikten sonra kapatılır.
• Peritoneal Drenaj: Karın boşluğunda enfekte sıvı birikimi varsa, peritoneal drenaj ile bu sıvı boşaltılır.

Yenidoğan Yoğun Bakım Ünitesinde (YYBÜ) Hayatta Kalma Şansını Artırmak

NEK, ciddi bir hastalık olmasına rağmen, yenidoğan yoğun bakım ünitelerinde (YYBÜ) uygulanan multidisipliner yaklaşımlar ve gelişmeler sayesinde hayatta kalma şansı önemli ölçüde artırılabilir. Bu yaklaşımlar şunları içerir:

Erken Tanı ve Tedavi

NEK'in erken evrelerde tanınması ve tedaviye başlanması, hastalığın ilerlemesini durdurmak ve komplikasyonları önlemek için kritik öneme sahiptir. YYBÜ personeli, NEK'in belirti ve bulgularına karşı uyanık olmalı ve şüpheli durumlarda derhal gerekli tanısal testleri yapmalıdır.

Anne Sütü ile Beslenme

Anne sütü, NEK'e karşı koruyucu bir faktördür. Anne sütü, bağışıklık sistemini güçlendiren, bağırsak sağlığını destekleyen ve bağırsak bariyer fonksiyonunu iyileştiren birçok faktör içerir. Mümkünse, tüm bebekler anne sütü ile beslenmelidir. Anne sütü mümkün değilse, anne sütü bazlı formüller veya donör anne sütü tercih edilmelidir.

Dikkatli ve Kademeli Beslenme

Prematüre bebeklerin beslenmesine dikkatli ve kademeli bir şekilde başlanmalıdır. Aşırı hızlı veya agresif enteral beslenme, bağırsaklara aşırı yük bindirerek NEK riskini artırabilir. Beslenme, bebeğin toleransına göre yavaş yavaş artırılmalıdır.

Probiyotik Kullanımı

Probiyotikler, bağırsaklarda yaşayan faydalı bakterilerdir. Probiyotik kullanımı, bağırsak florasını iyileştirerek NEK riskini azaltabilir. Ancak, probiyotiklerin kullanımı konusunda kanıtlar hala sınırlıdır ve her bebek için uygun olmayabilir. Probiyotik kullanımı, doktorun önerisiyle yapılmalıdır.

Enfeksiyon Kontrolü

YYBÜ'lerde enfeksiyon kontrolü, NEK riskini azaltmak için hayati öneme sahiptir. El hijyeni, aseptik teknikler ve izolasyon önlemleri, enfeksiyonların yayılmasını önlemeye yardımcı olur.

Dolaşım Desteği

Doğumsal kalp hastalığı veya diğer dolaşım sorunları olan bebeklerde, bağırsaklara yeterli kan akışını sağlamak için dolaşım desteği sağlanmalıdır. Bu, sıvı resüsitasyonu, kan basıncını yükselten ilaçlar veya cerrahi müdahale ile yapılabilir.

Solunum Desteği

Solunum sıkıntısı olan bebeklere, bağırsaklara yeterli oksijen gitmesini sağlamak için solunum desteği sağlanmalıdır. Bu, oksijen, CPAP veya mekanik ventilasyon ile yapılabilir.

Beslenme Protokolleri ve Standartları

YYBÜ'lerde, prematüre bebeklerin beslenmesi için standart protokoller ve yönergeler oluşturulmalıdır. Bu protokoller, beslenmeye başlama zamanı, beslenme hızı ve mama seçimi gibi konularda rehberlik etmelidir. Bu sayede, beslenme ile ilgili hataların ve komplikasyonların önüne geçilebilir.

Multidisipliner Yaklaşım

NEK tedavisi, neonatologlar, cerrahlar, radyologlar, hemşireler ve diğer sağlık profesyonellerinden oluşan multidisipliner bir ekip tarafından yürütülmelidir. Bu ekip, bebeğin durumunu sürekli olarak değerlendirmeli ve tedavi planını buna göre uyarlamalıdır.

Ebeveyn Katılımı

Ebeveynler, bebeklerinin bakımında aktif rol oynamalıdır. Ebeveynler, NEK hakkında bilgilendirilmeli, bebeklerinin belirti ve bulgularını gözlemlemeleri ve sağlık ekibiyle iletişimde olmaları teşvik edilmelidir. Ebeveynlerin desteği ve katılımı, bebeğin iyileşme sürecini olumlu yönde etkileyebilir.

Araştırma ve İnovasyon

NEK hakkında daha fazla bilgi edinmek ve daha etkili tedavi yöntemleri geliştirmek için sürekli olarak araştırma yapılmalıdır. Yeni tanı yöntemleri, tedavi stratejileri ve önleyici yaklaşımlar, NEK'in hayatta kalma şansını artırmaya yardımcı olabilir.

Uzun Dönem Takip

NEK'i atlatan bebekler, uzun dönemde bazı komplikasyonlar yaşayabilirler. Bu nedenle, bu bebeklerin düzenli olarak takip edilmesi önemlidir. Olası uzun dönem komplikasyonlar şunlardır:

• Kısa Bağırsak Sendromu: Bağırsak rezeksiyonu nedeniyle yeterli besin emilememesi durumunda ortaya çıkar.
• Beslenme Problemleri: Beslenme intoleransı, kusma ve büyüme geriliği.
• Gelişimsel Gecikmeler: NEK, beyin gelişimini etkileyebilir ve gelişimsel gecikmelere yol açabilir.
• Bağırsak Darlıkları: Bağırsaklarda daralmalar meydana gelebilir ve cerrahi müdahale gerektirebilir.

Sonuç

Nekrotizan enterokolit (NEK), prematüre bebeklerde ve hasta yenidoğanlarda görülen ciddi bir hastalıktır. Erken tanı, anne sütü ile beslenme, dikkatli beslenme, enfeksiyon kontrolü, dolaşım desteği, solunum desteği ve multidisipliner yaklaşım, YYBÜ'de hayatta kalma şansını artırmak için kritik öneme sahiptir. Ayrıca, NEK'i atlatan bebeklerin uzun dönemde düzenli olarak takip edilmesi, olası komplikasyonların erken teşhis ve tedavi edilmesine yardımcı olur. Araştırma ve inovasyon, NEK hakkında daha fazla bilgi edinmek ve daha etkili tedavi yöntemleri geliştirmek için devam etmelidir.