KardiyolojiKalp ve Damar CerrahisiRadyoloji

Periferik Arter Hastalığı (PAH): Belirtileri, Tanısı ve Tedavi Seçenekleri

Periferik Arter Hastalığı (PAH), atardamarların daralması sonucu, genellikle bacaklara yeterli kan akışının sağlanamaması durumudur. Bu durum, ateroskleroz adı verilen ve atardamarların iç yüzeyinde plak birikimiyle karakterize olan bir süreçten kaynaklanır. PAH, sadece bacakları değil, aynı zamanda kolları, mideyi ve böbrekleri de etkileyebilir. Zamanında teşhis ve tedavi edilmediği takdirde ciddi komplikasyonlara yol açabilir. Bu yazıda, PAH'ın belirtilerini, tanı yöntemlerini ve tedavi seçeneklerini ayrıntılı olarak inceleyeceğiz.

PAH Nedir?

Periferik Arter Hastalığı (PAH), arterlerin daralması veya tıkanması sonucu ekstremitelere (genellikle bacaklara) yeterli kan akışının sağlanamaması durumudur. En sık nedeni aterosklerozdur. Ateroskleroz, kolesterol, yağ ve diğer maddelerin arter duvarlarında birikerek plak oluşturmasıdır. Bu plaklar, arterlerin daralmasına ve sertleşmesine neden olur, bu da kan akışını engeller. PAH, sadece bacakları etkilemekle kalmaz, aynı zamanda kolları, mideyi ve böbrekleri de etkileyebilir. Kalp ve beyin damarlarında benzer bir durum yaşandığında ise sırasıyla koroner arter hastalığı ve inme gibi ciddi sağlık sorunları ortaya çıkar.

Aterosklerozun Rolü

Ateroskleroz, PAH'ın temel nedenidir. Bu süreçte, arter duvarlarında plak birikimi gerçekleşir. Bu plaklar, kolesterol, yağ, kalsiyum ve diğer hücresel atıklardan oluşur. Zamanla bu plaklar büyür ve arterleri daraltır, bu da kan akışını kısıtlar. Ateroskleroz genellikle yaşla birlikte ilerler, ancak sağlıksız yaşam tarzı seçimleri bu süreci hızlandırabilir. Sigara içmek, yüksek kolesterol, yüksek tansiyon, diyabet ve obezite, ateroskleroz riskini artıran faktörlerdir.

PAH'ın Etkilediği Bölgeler

PAH genellikle bacakları etkiler, ancak vücudun diğer bölgelerindeki arterleri de etkileyebilir. Etkilenen bölgelere göre belirtiler farklılık gösterebilir:

• Bacaklar: En sık görülen etkilenme bölgesidir. Bacaklarda ağrı, kramp, uyuşma, soğukluk ve cilt değişiklikleri gibi belirtiler ortaya çıkabilir.
• Kollar: Kollarda ağrı, uyuşma, yorgunluk ve soğukluk görülebilir. Nadiren, parmaklarda yaralar veya gangren gelişebilir.
• Mide: Mide arterlerinin etkilenmesi durumunda yemek sonrası karın ağrısı, kilo kaybı ve sindirim sorunları ortaya çıkabilir.
• Böbrekler: Böbrek arterlerinin etkilenmesi, böbrek yetmezliğine ve yüksek tansiyona yol açabilir.

PAH'ın Belirtileri

PAH'ın belirtileri, hastalığın şiddetine ve etkilenen bölgeye göre değişiklik gösterir. Erken evrelerde, birçok kişi herhangi bir belirti hissetmeyebilir. Hastalık ilerledikçe, belirtiler daha belirgin hale gelir ve yaşam kalitesini olumsuz etkileyebilir.

Kladikasyo (Aralıklı Topallama)

Kladikasyo, PAH'ın en tipik belirtisidir. Egzersiz veya yürüme sırasında bacaklarda hissedilen ağrı, kramp veya yorgunluktur. Bu ağrı, genellikle baldır kaslarında hissedilir, ancak uyluk veya kalçada da olabilir. Dinlenmekle ağrı genellikle birkaç dakika içinde geçer. Kladikasyo, bacak kaslarına yeterli kan akışının sağlanamaması sonucu ortaya çıkar. Ağrının şiddeti, yürüme mesafesi ve hızına göre değişebilir. Zamanla, ağrı yürüme mesafesini kısaltabilir ve günlük aktiviteleri kısıtlayabilir.

İskemik İstirahat Ağrısı

İskemik istirahat ağrısı, bacaklarda dinlenirken bile hissedilen ağrıdır. Genellikle ayaklarda veya ayak parmaklarında hissedilir ve geceleri daha da kötüleşebilir. Bu ağrı, bacaklara kan akışının ciddi şekilde azaldığını gösterir. İskemik istirahat ağrısı, genellikle bacakları aşağı sarkıtmak veya yataktan kalkıp yürümekle hafifler. Bu durum, yerçekimi sayesinde bacaklara daha fazla kan akışının sağlanmasıyla ilgilidir. İskemik istirahat ağrısı, ciddi bir durumdur ve acil tıbbi müdahale gerektirebilir.

Diğer Belirtiler

PAH'ın diğer belirtileri şunlardır:

• Bacaklarda veya ayaklarda uyuşma veya karıncalanma: Kan akışının azalması, sinir fonksiyonlarını etkileyebilir ve uyuşma veya karıncalanmaya neden olabilir.
• Bacaklarda veya ayaklarda soğukluk: Kan akışının azalması, bacakların ve ayakların soğuk hissetmesine neden olabilir. Özellikle etkilenen bacak, diğerinden daha soğuk olabilir.
• Ayaklarda veya bacaklarda iyileşmeyen yaralar veya ülserler: Yetersiz kan akışı, yaraların iyileşmesini zorlaştırır ve ülserlerin oluşmasına neden olabilir. Bu ülserler, enfeksiyon riskini artırır.
• Tırnaklarda kalınlaşma veya yavaş büyüme: Kan akışının azalması, tırnakların sağlığını etkileyebilir ve kalınlaşmasına veya yavaş büyümesine neden olabilir.
• Bacaklarda veya ayaklarda cilt renginde değişiklikler: Kan akışının azalması, cildin soluk, mor veya mavimsi bir renk almasına neden olabilir.
• Bacaklarda veya ayaklarda kıl kaybı: Kan akışının azalması, kıl köklerini etkileyebilir ve kıl kaybına neden olabilir.
• Erektil disfonksiyon (erkeklerde): Pelvik bölgedeki arterlerin etkilenmesi, erektil disfonksiyona yol açabilir.

PAH'ın Risk Faktörleri

PAH riskini artıran birçok faktör bulunmaktadır. Bu risk faktörlerini bilmek ve kontrol altına almak, PAH'ı önlemek veya ilerlemesini yavaşlatmak için önemlidir.

Sigara İçmek

Sigara içmek, PAH için en önemli risk faktörlerinden biridir. Sigara, arter duvarlarına zarar verir, kan damarlarını daraltır ve kanın pıhtılaşma eğilimini artırır. Sigara içenlerde PAH gelişme riski, içmeyenlere göre 2 ila 6 kat daha fazladır. Sigarayı bırakmak, PAH riskini önemli ölçüde azaltır ve hastalığın ilerlemesini yavaşlatır.

Diyabet (Şeker Hastalığı)

Diyabet, PAH riskini artıran önemli bir faktördür. Yüksek kan şekeri seviyeleri, arter duvarlarına zarar verir ve ateroskleroz sürecini hızlandırır. Diyabetli kişilerde PAH gelişme riski, diyabeti olmayanlara göre 2 ila 4 kat daha fazladır. Diyabetin kontrol altında tutulması, PAH riskini azaltmaya yardımcı olur.

Yüksek Kolesterol

Yüksek kolesterol, aterosklerozun gelişiminde önemli bir rol oynar. Yüksek LDL (kötü) kolesterol seviyeleri, arter duvarlarında plak birikimine neden olur. Yüksek HDL (iyi) kolesterol seviyeleri ise, arterleri koruyucu etkiye sahiptir. Kolesterol seviyelerinin kontrol altında tutulması, PAH riskini azaltmaya yardımcı olur.

Yüksek Tansiyon (Hipertansiyon)

Yüksek tansiyon, arter duvarlarına zarar verir ve ateroskleroz sürecini hızlandırır. Kontrolsüz yüksek tansiyon, PAH riskini artırır. Tansiyonun düzenli olarak ölçülmesi ve kontrol altında tutulması, PAH riskini azaltmaya yardımcı olur.

Obezite

Obezite, PAH riskini artıran bir faktördür. Obezite, yüksek kolesterol, yüksek tansiyon ve diyabet gibi diğer risk faktörlerini de tetikleyebilir. Sağlıklı bir kiloda olmak, PAH riskini azaltmaya yardımcı olur.

İleri Yaş

PAH riski, yaşla birlikte artar. Yaşlandıkça, arterlerde ateroskleroz gelişme olasılığı artar. 50 yaşın üzerindeki kişilerde PAH riski daha yüksektir.

Aile Öyküsü

Ailede PAH, kalp hastalığı veya inme öyküsü olan kişilerde PAH riski daha yüksektir. Genetik faktörler, ateroskleroz gelişiminde rol oynayabilir.

Diğer Risk Faktörleri

PAH riskini artıran diğer faktörler şunlardır:

• Yetersiz fiziksel aktivite: Düzenli egzersiz yapmak, kan akışını iyileştirir ve PAH riskini azaltır.
• Sağlıksız beslenme: Yüksek yağlı, yüksek kolesterollü ve yüksek tuzlu beslenme, ateroskleroz riskini artırır.
• Kronik böbrek hastalığı: Kronik böbrek hastalığı, PAH riskini artırır.
• Yüksek homosistein seviyeleri: Yüksek homosistein seviyeleri, arter duvarlarına zarar verebilir ve ateroskleroz riskini artırabilir.

PAH'ın Tanısı

PAH'ın tanısı, fiziksel muayene, tıbbi öykü ve çeşitli tanı testleri ile konulur. Erken tanı, tedaviye başlama ve komplikasyonları önleme açısından önemlidir.

Fiziksel Muayene

Fiziksel muayene sırasında doktor, bacaklardaki nabızları kontrol eder, cilt rengini ve sıcaklığını değerlendirir, yaraların veya ülserlerin varlığını inceler. Nabızların zayıf veya hiç hissedilmemesi, PAH'ın bir belirtisi olabilir.

Ankle-Brachial Index (ABI)

Ankle-Brachial Index (ABI), PAH tanısında kullanılan basit ve non-invaziv bir testtir. Bu testte, ayak bileğindeki ve koldaki kan basıncı ölçülür. Ayak bileği kan basıncının kol kan basıncına oranı hesaplanır. Normalde, ayak bileği kan basıncı kol kan basıncına eşit veya daha yüksektir. ABI değeri 0.9'un altında ise, PAH tanısı konulabilir. ABI değeri ne kadar düşükse, PAH'ın şiddeti o kadar fazladır.

Segmental Basınç Ölçümü

Segmental basınç ölçümü, bacakların farklı bölgelerindeki kan basıncını ölçerek, tıkanıklığın yerini ve şiddetini belirlemeye yardımcı olur. Bu testte, uyluk, baldır ve ayak bileği gibi bölgelere manşetler yerleştirilir ve kan basıncı ölçülür. Kan basıncındaki düşüşler, tıkanıklığın olduğu bölgeyi gösterir.

Dubleks Ultrason

Dubleks ultrason, arterlerin görüntülenmesi ve kan akışının değerlendirilmesi için kullanılan non-invaziv bir görüntüleme yöntemidir. Bu testte, ses dalgaları kullanılarak arterlerin iç yapısı ve kan akış hızı görüntülenir. Dubleks ultrason, tıkanıklıkların yerini, boyutunu ve kan akış üzerindeki etkisini belirlemeye yardımcı olur.

Manyetik Rezonans Anjiyografi (MRA)

Manyetik Rezonans Anjiyografi (MRA), arterlerin detaylı görüntülerini elde etmek için kullanılan bir görüntüleme yöntemidir. Bu testte, manyetik alan ve radyo dalgaları kullanılarak arterlerin görüntüleri oluşturulur. MRA, tıkanıklıkların yerini, boyutunu ve yaygınlığını belirlemeye yardımcı olur. MRA, özellikle böbrek arterlerinin ve karın içi arterlerin değerlendirilmesinde faydalıdır.

Bilgisayarlı Tomografi Anjiyografi (BTA)

Bilgisayarlı Tomografi Anjiyografi (BTA), arterlerin detaylı görüntülerini elde etmek için kullanılan bir görüntüleme yöntemidir. Bu testte, X-ışınları kullanılarak arterlerin kesitsel görüntüleri oluşturulur. BTA, tıkanıklıkların yerini, boyutunu ve yaygınlığını belirlemeye yardımcı olur. BTA, özellikle kalsifiye plakların ve stentlerin değerlendirilmesinde faydalıdır.

Anjiyografi

Anjiyografi, arterlerin görüntülenmesi için kullanılan invaziv bir yöntemdir. Bu testte, kasıktan veya koldan bir kateter (ince tüp) arterlere yerleştirilir ve kontrast madde enjekte edilir. Kontrast madde, X-ışınları altında arterlerin görüntülenmesini sağlar. Anjiyografi, tıkanıklıkların yerini, boyutunu ve yaygınlığını belirlemede en kesin yöntemdir. Anjiyografi, aynı zamanda tedavi amacıyla da kullanılabilir (anjiyoplasti ve stent yerleştirme).

PAH'ın Tedavi Seçenekleri

PAH'ın tedavisi, hastalığın şiddetine, belirtilerin ciddiyetine ve hastanın genel sağlık durumuna göre değişir. Tedavi, yaşam tarzı değişiklikleri, ilaç tedavisi ve cerrahi veya girişimsel prosedürleri içerebilir.

Yaşam Tarzı Değişiklikleri

Yaşam tarzı değişiklikleri, PAH tedavisinin temelini oluşturur. Bu değişiklikler, hastalığın ilerlemesini yavaşlatmaya, belirtileri hafifletmeye ve genel sağlığı iyileştirmeye yardımcı olur.

• Sigarayı bırakmak: Sigara içmek, PAH'ın en önemli risk faktörlerinden biridir. Sigarayı bırakmak, kan damarlarının iyileşmesine ve kan akışının düzelmesine yardımcı olur.
• Düzenli egzersiz yapmak: Düzenli egzersiz, kan akışını iyileştirir, kolesterol seviyelerini düşürür ve kan basıncını kontrol altında tutmaya yardımcı olur. Doktorunuzun önerdiği egzersiz programını takip etmek önemlidir. Genellikle, yürüme egzersizi PAH hastaları için önerilir.
• Sağlıklı beslenmek: Sağlıklı beslenme, kolesterol seviyelerini düşürmeye, kan basıncını kontrol altında tutmaya ve kilo vermeye yardımcı olur. Düşük yağlı, düşük kolesterollü ve düşük tuzlu bir diyet tercih edilmelidir. Bol miktarda meyve, sebze ve lifli gıdalar tüketilmelidir.
• Kilo vermek: Fazla kilolu veya obez olmak, PAH riskini artırır. Kilo vermek, kolesterol seviyelerini düşürmeye, kan basıncını kontrol altında tutmaya ve diyabeti kontrol etmeye yardımcı olur.
• Ayak bakımı: PAH'ı olan kişilerde ayaklarda yaralar veya enfeksiyonlar gelişme riski daha yüksektir. Ayakların düzenli olarak kontrol edilmesi, temiz tutulması ve uygun ayakkabıların giyilmesi önemlidir. Ayaklarda herhangi bir yara veya enfeksiyon belirtisi varsa, derhal doktora başvurulmalıdır.

İlaç Tedavisi

İlaç tedavisi, PAH belirtilerini hafifletmeye, kan akışını iyileştirmeye ve kalp krizi veya inme gibi komplikasyonları önlemeye yardımcı olur.

• Antiplatelet ilaçlar: Aspirin ve klopidogrel gibi antiplatelet ilaçlar, kanın pıhtılaşmasını önler ve arterlerde tıkanıklık oluşma riskini azaltır.
• Statinler: Statinler, kolesterol seviyelerini düşürerek ateroskleroz sürecini yavaşlatır. Statinler, aynı zamanda arter duvarlarını stabilize ederek plakların yırtılma ve pıhtı oluşturma riskini azaltır.
• Antihipertansif ilaçlar: Yüksek tansiyonu kontrol altında tutmak, arter duvarlarına zarar gelmesini önler ve ateroskleroz sürecini yavaşlatır.
• Vazodilatörler: Silostazol gibi vazodilatörler, kan damarlarını genişleterek kan akışını iyileştirir ve kladikasyo belirtilerini hafifletir.
• Ağrı kesiciler: Ağrı kesiciler, iskemik istirahat ağrısı gibi şiddetli ağrıları hafifletmeye yardımcı olabilir. Ancak, ağrı kesicilerin uzun süreli kullanımı yan etkilere neden olabilir.

Girişimsel Prosedürler

Girişimsel prosedürler, arterlerdeki tıkanıklıkları açmak ve kan akışını iyileştirmek için kullanılan minimal invaziv yöntemlerdir.

• Anjiyoplasti ve stent yerleştirme: Anjiyoplasti, arterlerdeki tıkanıklıkları açmak için kullanılan bir yöntemdir. Bu yöntemde, kasıktan veya koldan bir kateter (ince tüp) arterlere yerleştirilir ve tıkanıklığın olduğu bölgeye bir balon şişirilir. Balon, arter duvarlarını genişleterek tıkanıklığı açar. Daha sonra, arterin tekrar daralmasını önlemek için bir stent (metal kafes) yerleştirilir.
• Aterektomi: Aterektomi, arterlerdeki plakları mekanik olarak temizlemek için kullanılan bir yöntemdir. Bu yöntemde, kasıktan veya koldan bir kateter (ince tüp) arterlere yerleştirilir ve tıkanıklığın olduğu bölgeye özel bir cihaz gönderilir. Bu cihaz, plakları keserek veya öğüterek temizler.

Cerrahi Tedavi

Cerrahi tedavi, arterlerdeki tıkanıklıkları açmak ve kan akışını iyileştirmek için kullanılan bir yöntemdir. Cerrahi tedavi, genellikle girişimsel prosedürlerin başarısız olduğu veya uygun olmadığı durumlarda tercih edilir.

• Bypass ameliyatı: Bypass ameliyatı, tıkanmış arterin etrafından kanı yönlendirmek için kullanılan bir yöntemdir. Bu yöntemde, vücudun başka bir bölgesinden alınan bir damar (genellikle bacaklardan) tıkanıklığın üstünden ve altından bağlanarak bir bypass oluşturulur. Bu sayede, kan tıkanmış arterin etrafından dolaşarak hedef bölgeye ulaşır.
• Endarterektomi: Endarterektomi, arter duvarındaki plakları cerrahi olarak temizlemek için kullanılan bir yöntemdir. Bu yöntemde, arter açılır ve plaklar temizlenir.

PAH'ın Komplikasyonları

PAH, tedavi edilmediği takdirde ciddi komplikasyonlara yol açabilir.

Kritik Bacak İskemisi

Kritik bacak iskemisi, bacaklara kan akışının ciddi şekilde azalması durumudur. Bu durum, şiddetli ağrı, iyileşmeyen yaralar veya gangren ile karakterizedir. Kritik bacak iskemisi, bacak kaybına (amputasyon) yol açabilir.

Amputasyon

Amputasyon, bacak veya ayak parmaklarının cerrahi olarak çıkarılmasıdır. Amputasyon, kritik bacak iskemisi olan ve tedaviye yanıt vermeyen kişilerde gerekebilir.

Enfeksiyon

PAH'ı olan kişilerde ayaklarda veya bacaklarda yaralar veya ülserler gelişme riski daha yüksektir. Bu yaralar, enfekte olabilir ve ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir.

Kalp Krizi ve İnme

PAH, kalp hastalığı ve inme riskini artırır. Ateroskleroz, sadece bacak arterlerini değil, aynı zamanda kalp ve beyin arterlerini de etkileyebilir.

PAH'tan Korunma

PAH'tan korunmak için, risk faktörlerini kontrol altına almak ve sağlıklı bir yaşam tarzı benimsemek önemlidir.

• Sigara içmeyin.
• Sağlıklı beslenin.
• Düzenli egzersiz yapın.
• Kilonuzu kontrol altında tutun.
• Kan basıncınızı düzenli olarak ölçtürün ve kontrol altında tutun.
• Kolesterol seviyenizi düzenli olarak ölçtürün ve kontrol altında tutun.
• Diyabetiniz varsa, kan şekerinizi kontrol altında tutun.
• Doktorunuzla düzenli olarak görüşün ve önerilerini takip edin.

Sonuç

Periferik Arter Hastalığı (PAH), ciddi bir sağlık sorunudur. Ancak, erken tanı ve uygun tedavi ile PAH'ın ilerlemesi yavaşlatılabilir, belirtiler hafifletilebilir ve komplikasyonlar önlenebilir. Risk faktörlerini kontrol altına almak ve sağlıklı bir yaşam tarzı benimsemek, PAH'tan korunmak için önemlidir. Eğer PAH belirtileriniz varsa, derhal doktorunuza başvurmanız önemlidir.