Çocuk Sağlığı ve HastalıklarıOrtopedi ve TravmatolojiEndokrinoloji ve Metabolizma Hastalıkları

Raşitizm: Nedenleri, Risk Faktörleri ve Önleme Yolları

Raşitizm, çocuklarda kemiklerin yumuşamasına ve zayıflamasına neden olan bir hastalıktır. Genellikle D vitamini, kalsiyum veya fosfor eksikliğinden kaynaklanır. D vitamini, vücudun kalsiyumu emmesine yardımcı olur ve kalsiyum kemiklerin ve dişlerin sağlıklı gelişimi için gereklidir. Raşitizm, çocukların büyümesini ve gelişimini olumsuz etkileyebilir, kemik ağrısına, kas güçsüzlüğüne ve iskelet deformitelerine yol açabilir.

Raşitizmin Nedenleri

Raşitizmin temel nedeni, D vitamini, kalsiyum veya fosfor eksikliğidir. Bu eksiklikler çeşitli faktörlerden kaynaklanabilir:

1. D Vitamini Eksikliği

D vitamini, vücudumuzda iki ana kaynaktan elde edilir:

• Güneş Işığı: Cildimiz güneş ışığına maruz kaldığında D vitamini üretir.
• Besinler: D vitamini bazı besinlerde doğal olarak bulunur veya takviye edilmiştir.

D vitamini eksikliğine yol açan durumlar:

• Yetersiz Güneş Işığına Maruz Kalma: Kapalı ortamlarda çok fazla zaman geçirmek, güneş kremi kullanmak (D vitamini üretimini engeller), koyu ten rengine sahip olmak (daha fazla güneş ışığına ihtiyaç duyar) ve kış aylarında güneş ışığının azalması D vitamini eksikliğine neden olabilir.
• D Vitamini İçeren Besinlerin Yetersiz Tüketimi: D vitamini bakımından zengin besinler (yağlı balıklar, yumurta sarısı, karaciğer) yeterince tüketilmediğinde eksiklik riski artar.
• D Vitamini Emilimini Engelleyen Durumlar: Bazı tıbbi durumlar (kistik fibrozis, çölyak hastalığı, Crohn hastalığı gibi) bağırsaklardan D vitamini emilimini engelleyebilir.

Güneş Işığının Önemi ve Dikkat Edilmesi Gerekenler

Güneş ışığı D vitamini üretimi için hayati öneme sahiptir. Ancak, aşırı güneşlenmenin cilt kanseri riskini artırdığı da unutulmamalıdır. Uzmanlar, genellikle öğle saatlerinde (10:00 - 16:00 arası) günde 10-15 dakika güneşlenmenin yeterli olduğunu belirtmektedir. Bu süre, cilt tipine, mevsime ve coğrafi konuma göre değişebilir. Güneşlenirken yüz, kollar ve bacaklar gibi geniş yüzeylerin açıkta kalması önemlidir. Güneş kremi kullanırken D vitamini üretimini engellememek için yüksek faktörlü kremler yerine daha düşük faktörlü kremler tercih edilebilir veya güneşlenmenin ilk 10-15 dakikasında krem kullanılmayabilir.

D Vitamini İçeren Besinler ve Takviyeler

D vitamini içeren besinler sınırlı sayıdadır. Başlıca D vitamini kaynakları şunlardır:

• Yağlı Balıklar: Somon, ton balığı, uskumru gibi yağlı balıklar iyi birer D vitamini kaynağıdır.
• Yumurta Sarısı: Yumurta sarısı da D vitamini içerir, ancak miktarı balıklara göre daha düşüktür.
• Karaciğer: Karaciğer (özellikle balık karaciğeri yağı) D vitamini açısından zengindir.
• D Vitamini ile Zenginleştirilmiş Besinler: Süt, yoğurt, portakal suyu ve kahvaltılık gevrekler gibi bazı besinler D vitamini ile zenginleştirilmiştir.

D vitamini eksikliği riski taşıyan kişilerin (özellikle bebekler, küçük çocuklar, hamileler, emziren anneler ve yaşlılar) D vitamini takviyesi almaları gerekebilir. Doktorunuza danışarak uygun dozda D vitamini takviyesi kullanabilirsiniz.

2. Kalsiyum Eksikliği

Kalsiyum, kemiklerin ve dişlerin temel yapı taşıdır. Vücudumuzdaki kalsiyumun büyük çoğunluğu kemiklerde depolanır. Kalsiyum eksikliği, kemiklerin zayıflamasına ve raşitizme yol açabilir.

Kalsiyum eksikliğine yol açan durumlar:

• Yetersiz Kalsiyum Alımı: Süt ve süt ürünleri, yeşil yapraklı sebzeler, badem, susam gibi kalsiyum kaynaklarının yeterince tüketilmemesi.
• Kalsiyum Emilimini Engelleyen Durumlar: Bazı tıbbi durumlar (böbrek hastalıkları, paratiroid bezi bozuklukları) ve bazı ilaçlar kalsiyum emilimini engelleyebilir.
• Yüksek Miktarda Tuz Tüketimi: Yüksek miktarda tuz tüketimi, idrarla kalsiyum atımını artırarak kalsiyum eksikliğine yol açabilir.

Kalsiyum İçeren Besinler ve Takviyeler

Kalsiyum açısından zengin besinler şunlardır:

• Süt ve Süt Ürünleri: Süt, yoğurt, peynir gibi süt ürünleri en iyi kalsiyum kaynaklarıdır.
• Yeşil Yapraklı Sebzeler: Brokoli, pazı, ıspanak gibi yeşil yapraklı sebzeler de kalsiyum içerir.
• Badem ve Susam: Badem ve susam da kalsiyum açısından zengindir.
• Kalsiyum ile Zenginleştirilmiş Besinler: Bazı meyve suları, kahvaltılık gevrekler ve soya sütü gibi besinler kalsiyum ile zenginleştirilmiştir.

Kalsiyum eksikliği riski taşıyan kişilerin (özellikle büyüme çağındaki çocuklar, hamileler, emziren anneler ve menopoz sonrası kadınlar) kalsiyum takviyesi almaları gerekebilir. Doktorunuza danışarak uygun dozda kalsiyum takviyesi kullanabilirsiniz.

3. Fosfor Eksikliği

Fosfor, kemiklerin ve dişlerin yapısında bulunan önemli bir mineraldir. Ayrıca hücrelerin enerji üretimi ve sinir fonksiyonları için de gereklidir. Fosfor eksikliği nadir görülür, ancak bazı durumlarda raşitizme yol açabilir.

Fosfor eksikliğine yol açan durumlar:

• Genetik Hastalıklar: Bazı genetik hastalıklar (hipofosfatemik raşitizm gibi) böbreklerin fosforu tutmasını engelleyerek fosfor eksikliğine neden olabilir.
• Alüminyum İçeren Antasitlerin Uzun Süreli Kullanımı: Alüminyum içeren antasitler, fosforun bağırsaklardan emilimini engelleyebilir.
• Beslenme Yetersizliği: Aşırı yetersiz beslenme durumlarında fosfor eksikliği görülebilir.

Fosfor İçeren Besinler

Fosfor, birçok besinde bulunur. Başlıca fosfor kaynakları şunlardır:

• Süt ve Süt Ürünleri: Süt, yoğurt, peynir gibi süt ürünleri iyi birer fosfor kaynağıdır.
• Et, Tavuk ve Balık: Et, tavuk ve balık da fosfor içerir.
• Kuruyemişler ve Tohumlar: Badem, fındık, ceviz, ay çekirdeği gibi kuruyemişler ve tohumlar da fosfor açısından zengindir.
• Tahıllar: Tam tahıllı ekmek, yulaf ve pirinç de fosfor içerir.

Raşitizm Risk Faktörleri

Raşitizm gelişme riskini artıran bazı faktörler şunlardır:

• Yaş: Raşitizm en sık 6-36 aylık bebeklerde ve küçük çocuklarda görülür, çünkü bu dönemde kemikler hızla gelişir ve D vitamini, kalsiyum ve fosfor ihtiyacı artar.
• Beslenme: Anne sütü ile beslenen bebeklerin D vitamini takviyesi almaması, D vitamini ile zenginleştirilmemiş formül mama kullanılması, vejetaryen veya vegan beslenme (özellikle D vitamini ve kalsiyum takviyesi alınmadığında) raşitizm riskini artırabilir.
• Cilt Rengi: Koyu ten rengine sahip kişiler, açık tenli kişilere göre daha fazla güneş ışığına ihtiyaç duyarlar ve D vitamini eksikliği riski daha yüksektir.
• Coğrafi Konum: Güneş ışığının daha az olduğu kuzey enlemlerde yaşayan kişilerde D vitamini eksikliği ve raşitizm riski daha yüksektir.
• Prematüre Doğum: Prematüre bebekler, anne karnında yeterince D vitamini depolayamadıkları için raşitizm riski daha yüksektir.
• Bazı Tıbbi Durumlar: Kistik fibrozis, çölyak hastalığı, Crohn hastalığı, böbrek hastalıkları ve karaciğer hastalıkları gibi bazı tıbbi durumlar D vitamini, kalsiyum veya fosfor emilimini engelleyerek raşitizm riskini artırabilir.
• Bazı İlaçlar: Bazı ilaçlar (antiepileptikler, kortikosteroidler gibi) D vitamini metabolizmasını etkileyerek raşitizm riskini artırabilir.

Raşitizmin Belirtileri

Raşitizmin belirtileri, eksikliğin şiddetine ve süresine bağlı olarak değişebilir. Erken dönemde belirtiler hafif olabilir ve fark edilmesi zor olabilir. Ancak, raşitizm ilerledikçe belirtiler daha belirgin hale gelir.

Erken Dönem Belirtileri

• Huzursuzluk ve İrkilme: Bebeklerde huzursuzluk, kolay irkilme ve uyku sorunları görülebilir.
• Kas Güçsüzlüğü: Özellikle bacaklarda kas güçsüzlüğü görülebilir. Bebekler oturmakta, emeklemekte veya yürümekte zorlanabilirler.
• Gelişim Geriliği: Bebeklerin motor becerilerinde (oturma, emekleme, yürüme) gecikme olabilir.
• Terleme: Özellikle baş bölgesinde aşırı terleme görülebilir.

Geç Dönem Belirtileri

• Kemik Ağrısı: Kemiklerde (özellikle bacaklarda) ağrı hissedilebilir. Çocuklar yürümekte veya koşmakta zorlanabilirler.
• Kemik Deformiteleri: Kemiklerde şekil bozuklukları görülebilir. En sık görülen deformiteler şunlardır:
  • Bacaklarda Eğrilik (O Bacak veya X Bacak): Bacaklar içe (O bacak) veya dışa (X bacak) doğru eğrilebilir.
  • Bileklerde ve Dizlerde Şişlik: Bilekler ve dizler şişebilir.
  • Göğüs Kafesinde Deformiteler: Göğüs kafesinde güvercin göğsü veya kunduracı göğsü gibi deformiteler oluşabilir.
  • Kafatası Kemiklerinde Yumuşama: Kafatası kemikleri yumuşayabilir ve kolayca çökebilir.
  • Diş Çıkarma Gecikmesi ve Diş Problemleri: Diş çıkarma gecikebilir ve dişlerde çürükler, mine defektleri gibi problemler görülebilir.
• Büyüme Geriliği: Çocukların boyu yaşıtlarına göre daha kısa olabilir.
• Sık Kırıklar: Kemikler zayıfladığı için kolayca kırılabilir.
• Hipokalsemik Nöbetler: Kalsiyum eksikliği nedeniyle nöbetler (kasılmalar) görülebilir.

Raşitizm Tanısı

Raşitizm tanısı, fizik muayene, kan testleri ve radyolojik incelemeler ile konulur.

• Fizik Muayene: Doktor, çocuğun fiziksel gelişimini, kemik deformitelerini ve diğer belirtileri değerlendirir.
• Kan Testleri: Kan testleri ile D vitamini, kalsiyum, fosfor ve alkalen fosfataz (ALP) düzeyleri ölçülür. D vitamini eksikliği, düşük kalsiyum ve fosfor düzeyleri ve yüksek ALP düzeyleri raşitizm tanısını destekler.
• Radyolojik İncelemeler: Röntgen filmleri ile kemiklerdeki değişiklikler (kemiklerin yumuşaması, büyüme plaklarında genişleme, deformiteler) değerlendirilir.

Raşitizm Tedavisi

Raşitizm tedavisi, eksik olan vitamin ve minerallerin yerine konulmasını içerir. Tedavinin temel amacı, kemiklerin güçlenmesini sağlamak ve deformiteleri düzeltmektir.

D Vitamini Takviyesi

D vitamini eksikliği raşitizmin en sık nedeni olduğu için, tedavi genellikle D vitamini takviyesi ile başlar. Doktor, çocuğun yaşına, kilosuna ve D vitamini düzeyine göre uygun dozda D vitamini takviyesi reçete eder. D vitamini takviyesi genellikle ağızdan damla veya şurup şeklinde verilir. Bazı durumlarda, kas içine enjeksiyon şeklinde de uygulanabilir.

Kalsiyum Takviyesi

Kalsiyum eksikliği de varsa, kalsiyum takviyesi de verilir. Kalsiyum takviyesi genellikle ağızdan şurup, tablet veya çiğneme tableti şeklinde verilir. Kalsiyum takviyesi, D vitamini ile birlikte alındığında daha iyi emilir.

Fosfor Takviyesi

Fosfor eksikliği nadir görülür, ancak varsa fosfor takviyesi de verilir. Fosfor takviyesi genellikle ağızdan şurup veya tablet şeklinde verilir.

Beslenme Düzenlemesi

Tedavinin bir parçası olarak, çocuğun beslenmesi de düzenlenmelidir. D vitamini, kalsiyum ve fosfor açısından zengin besinler (yağlı balıklar, yumurta sarısı, süt ve süt ürünleri, yeşil yapraklı sebzeler) tüketilmelidir. Ayrıca, D vitamini ile zenginleştirilmiş besinler de (süt, yoğurt, portakal suyu, kahvaltılık gevrekler) beslenmeye dahil edilebilir.

Fizik Tedavi

Kemik deformiteleri olan çocuklarda fizik tedavi gerekebilir. Fizik tedavi ile kaslar güçlendirilir, eklem hareket açıklığı artırılır ve deformitelerin düzeltilmesine yardımcı olunur.

Cerrahi Tedavi

Şiddetli kemik deformiteleri olan çocuklarda cerrahi tedavi gerekebilir. Cerrahi tedavi ile kemikler düzeltilir ve stabil hale getirilir.

Raşitizm Komplikasyonları

Raşitizm tedavi edilmezse, ciddi komplikasyonlara yol açabilir:

• Kalıcı Kemik Deformiteleri: Raşitizm tedavi edilmezse, kemiklerde kalıcı şekil bozuklukları oluşabilir. Bu deformiteler, çocuğun yürümesini, koşmasını ve diğer fiziksel aktivitelerini olumsuz etkileyebilir.
• Büyüme Geriliği: Raşitizm, çocukların büyümesini engelleyebilir ve boylarının yaşıtlarına göre daha kısa kalmasına neden olabilir.
• Diş Problemleri: Raşitizm, diş çıkarma gecikmesine, dişlerde çürüklere ve mine defektlerine yol açabilir.
• Sık Kırıklar: Kemikler zayıfladığı için kolayca kırılabilir.
• Kas Güçsüzlüğü: Kaslar güçsüzleşebilir ve çocuğun hareket kabiliyeti azalabilir.
• Nöbetler: Kalsiyum eksikliği nedeniyle nöbetler (kasılmalar) görülebilir.
• Solunum Problemleri: Göğüs kafesindeki deformiteler solunum problemlerine yol açabilir.

Raşitizmden Korunma

Raşitizmden korunmak için aşağıdaki önlemler alınabilir:

• Hamilelikte Yeterli D Vitamini Alımı: Hamile kadınlar, yeterli miktarda D vitamini almalıdır. Hamilelikte D vitamini takviyesi almak, bebeğin D vitamini depolarını artırmaya yardımcı olur.
• Bebeklere D Vitamini Takviyesi: Anne sütü ile beslenen bebeklerin doğumdan itibaren D vitamini takviyesi almaları gerekir. Formül mama ile beslenen bebeklerin ise D vitamini ile zenginleştirilmiş formül mama kullanmaları önerilir.
• Yeterli Güneş Işığına Maruz Kalma: Bebeklerin ve çocukların yeterli miktarda güneş ışığına maruz kalmaları sağlanmalıdır. Güneş ışığına maruz kalma süresi, cilt tipine, mevsime ve coğrafi konuma göre değişebilir. Ancak, aşırı güneşlenmeden kaçınılmalıdır.
• D Vitamini ve Kalsiyum Açısından Zengin Beslenme: Çocukların D vitamini ve kalsiyum açısından zengin besinler tüketmeleri sağlanmalıdır. Yağlı balıklar, yumurta sarısı, süt ve süt ürünleri, yeşil yapraklı sebzeler beslenmeye dahil edilmelidir.
• Risk Faktörleri Olan Çocukların Takibi: Raşitizm risk faktörleri olan çocukların (prematüre bebekler, koyu ten rengine sahip çocuklar, bazı tıbbi durumları olan çocuklar) düzenli olarak doktor kontrolünde olması ve gerekli takviyelerin kullanılması önemlidir.

Sonuç

Raşitizm, çocuklarda kemiklerin yumuşamasına ve zayıflamasına neden olan, genellikle D vitamini, kalsiyum veya fosfor eksikliğinden kaynaklanan bir hastalıktır. Erken tanı ve tedavi ile raşitizmin komplikasyonları önlenebilir. Raşitizmden korunmak için hamilelikte yeterli D vitamini alımı, bebeklere D vitamini takviyesi, yeterli güneş ışığına maruz kalma ve D vitamini ve kalsiyum açısından zengin beslenme önemlidir. Risk faktörleri olan çocukların düzenli olarak doktor kontrolünde olması ve gerekli takviyelerin kullanılması da raşitizmden korunmada önemli bir rol oynar.